אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:זון סיסטעם"

די '''זון־סיסטעם''' באשטייט פון דער [[זון]] און די אנדערע [[אסטראנאמישער אביעקט|הימלישע אביעקטן]] וואס זענען געבונדן צו איר דורך [[גראוויטאציע]]: די אכט [[פלאנעט]]ן, זייערע 166 באוואוסטע [[נאטירלעכער סאטעליט|לבנות]],<ref>{{cite web| title= The Jupiter Satellite Page|author=Scott S. Sheppard|work=University of Hawaii|url=http://www.ifa.hawaii.edu/~sheppard/satellites/|accessdate=2006-07-23}}</ref> פינעף [[קארליק פלאנעט|קארליק-פלאנעט]]ן: ([[צערעס]], [[פלוטאן]] און [[עריס]] מיט זייערע פיר באוואוסטע לבנות, [[האאומעא]] און [[מאקעמאקע]]); און ביליאנען [[קליינער זון סיסטעם קערפער|קליינע גופים]]. די לעצטע קאטעגאריע שליסט איין [[אסטערויד]]ן, [[קויפער פאס]] אביעקטן, [[קאמעט]]ן, [[מעטעארויד|מעטעאראָיִד]]ן, און [[צווישנפלאנעטיש שטויב|צווישנפלאנעטישן שטויב]].  

די זון־סיסטעם באשטייט פון דער זון, פיר ערדישע אינעווייניקסטע פלאנעטן, דעם אסטערויד פאס צווישן מאדים (מארס) און יופיטער וואס איז כולל שטיינער, פיר [[גאז ריז|גאז ריזן]] אויסערווייניקסטע פלאנעטן, און א צווייטער פאס, דער קוּיפּער פאס, וואס איז צונויפגעשטעלט פון אייזיקע גופים. ווייטער פונעם קויפער פאס איז דא נאך אייזיקער מאטריאל, וואס הייסט [[אָאָרט־כמארע|אָאָרט־וואָלקן]].  

די פלאנעטן זענען די גרעסטע אביעקטן וואס ארביטירן ארום דער זון. די ווייטערע פלאנעטן האט מען נישט געקענט זען איידער דער ערפינדונג פונעם [[טעלעסקאפ]]. קיין נייע פלאנעטן האט מען נישט געפינען נאך, אבער קליינע אביעקטן טרעפט מען נייע יעדע יאר. כמעט אלע פלאנעטן האבן [[נאטירלעכער סאטעליט|לבנות]] וואס ארביטירן ארום זיי גענוי אזוי ווי פלאנעטן ארביטירן די זון. עס זענען פאראן כאטש 173 אזעלכע לבנות אין דער זון־סיסטעם.

ווען מען האט אנטפלעקט [[פלוטאן]] אין 1930 האט מען געהאלטן אז ער איז א פלאנעט, אבער אין 2006 האבן די [[אסטראנאם|אסטראנאמען]] וואס זענען צוזאמענגעקונען ביים [[אינטערנאציאנאלער אסרטנאמישער פאריין|אינטערנאציאנאלן אסרטנאמישן פאריין]] באשלאסן א דעפיניציע פון א פלאנעט לויט וואס פלוטאן האט נישט צוגעפאסט. האבן זיי דערפאר דעפינירט א נייע קאטעגאריע פון [[קארליק פלאנעט|קארליק-פלאנעט]], וואס פלוטאן פאסט דארט יא אריין, מיט נאך אנדערע הימלישע גופים.

 

* [[פלוטאן]]  

* [[עריס]]  

==סטרוקטור==  

די ארביטן פון די אלע פלאנעטן ליגן מער אדער ווייניגער אין איין [[פלוין (מאטעמאטיק)|פלוין]] וואס נען רופט דעם [[עקליפטיק]], דער פלוין וואס אנטהאלט דעם ארביט פון דער ערד ארום דער זון. אלע פלאנעטן, קארליק פלאנעטן און כמעט אלע אנדערע אביעקטן אין דער זון־סיסטעם גייען ארום דער זון אין דער זעלבער ריכטונג: ווען מען קוקט פונעם צפון פאלוס פון דער זון זעט מען אלע פלאנעטן דרייען קעגנזייגערדיק.

די זון, וואס אנטהאלט גאר דעם מאטריאל פון דער זון־סיסטעם, איז 98% וואסערשטאף און העליום. יופיטער און סאטורן אנטהאלט כמעט דעם גאנצן איבעריקן מאטריאל, און האבן אטמאספערעס וואס זענען 99% פון די צוויי עלעמענטן.

די אויסערווייניקסטע גאז ריזן, וואס האבן א גאנץ גרעסערע מאסע ווי די ערדישע פלאנענטן, זענען:

די צוויי גרעסטע, יופיטער און סאטורן, זענען צוזאמענגעשטעלט מערסטנס פון [[וואסערשטאף]] און [[העליום]]; די צוויי דרויסנדיקע, אוראנוס און נעפטון, זענען אייז ריזן, מיט א סך וואסער, [[אמאניאק]] און [[מעטאן]].

זעקס פון די אכט פלאנעטן און צווי פון די קארליק-פלאנעטן האבן [[נאטירלעכער סאטעליט|נאטירלעכע סאטעליטן]] וואס ארביטן ארום זיי. מען רופט די סאטעליטן "לבנות" נאך דער ערד'ס [[לבנה]], און יעדער איינער פון די אויסנווייניקסטע פלאנעטן איז ארומגענומען מיט [[פלאנעטישער רינג|פלאנעטישע רינגען]] פון שטויב און אנדערע פארטיקלען. אחוץ דער ערד, האבן אלע פלאנעטן נעמען פון גריכישע און רוימישע געטשקעס.

[[אסטראנאם|אסטראנאמען]] מעסטן דיסטאנצן אין דער זון־סיסטעם אין [[אסטראנאמישע איינס]]ן (AU). אן אסטראנאמישע איינס איז גלייך צום דורכשניטלעכן ווייט צווישן דעם ערד־פלאנעט און דער זון, און איז גרויס 149,597,870 ק"מ. אזוי למשל, געפינט זיך פלוטאן ווייט 49.3 אסטראנאמישע איינסן פון דער זון ביי [[אפהעליאן]] און 29.7 אסטראנאמישע איינסן ביי [[פעריהעליאן]], און יופיטער אעז ווייט פון 4.95 ביז 5.46 אסטראנאמישע איינסן דורכאויס זיין ארביט.

[[File:Telluric planets size comparison.jpg|קליין|upright=1.25|די אינעווייניגע פלאנעטן פון לינקס אויף רעכטס: [[ערד-פלאנעט|ערד]], [[מאדים]], [[ווענוס]], און [[מערקור]] (גרייסן לויט סקאלע).]]

די פיר ערדישע אדער '''אינעווייניגסטע פלאנעטן''' האבן געדעכטע, [[שטיין|שטיינערדיקע]] צונויפשטעלן, ווייניג אדער קיין [[נאטירלעכער סאטעליט|לבנות]], און קיין [[פלאנעטארישער רינג|רינג סיסטעמען]]. זיי זענען צוזאמענגעשטעלט מערסטנס פון ברעכעדיגע מינעראלן, ווי די [[סיליקאט]]ן, וואס שאפן זייערע סקארעס און צודעקן, און מעטאלן ווי [[אייזן]] און [[ניקל]], וואס שאפן זייערע יאדערן. דריי פון די פיר אינעווייניגסטע פלאנעטן (ווענוס, ערד און מארס) האבן [[אטמאספערע]]ס וואס זענען גענוג ממשותדיק צו גענערירן [[וועטער]]; אלע האבן טעקטאנישע אייבערפלאך אייגנשאפטן ווי [[שפאלט-טאל]]ן און [[וואולקאן|וואולקאנען]].

: [[מערקור]] (0.4&nbsp;[[אסטראנאמישע איינס|AU]] פון דער זון) איז דער נענטסטער פלאנעט צו גער זון און דער קלענסטער פלאנעט אין דער זון סיסטעם (0.055 ערד מאסעס). מערקור האט נישט קיין נאטירלעכע סאטעליטן. ער האט א גאנץ גרויסן אייזערנעם יאדער און גאר א דינעם צודעק.

: [[ווענוס]] (AU{{ר}} 0.7 פון דער זון) איז ענלעך אין גרייס צו דער ערד (0.815 ערד מאסעס) און, אזוי ווי ערד, האט דיקן סיליקאטן צודעק ארום אן אייזערנעם יאדער, א ממשותדיקע אטמאספער, און באווייזן פון אינערישער געאלאגישער טעטיקייט. ער איז א סך טרוקענער ווי די ערד, און זיין אטמאספער איז ניינציג מאל מער געדעכט. ווענוס האט נישט קיין נאטירלעכע סאטעליטן. ער איז דער הייסעסטער פלאנעט, מיט אייבערפלאך טעמפעראטורן העכער פון 400 [[צעלזיוס|°C]] (752°F), אפשר צוליב דעם כמות פון [[ווארעמהויז גאז]]ן אין דער אטמאספער.<ref>{{cite journal |author=Mark Alan Bullock |title=The Stability of Climate on Venus |publisher=Southwest Research Institute |date=1997 |url=http://www.boulder.swri.edu/~bullock/Homedocs/PhDThesis.pdf |format=PDF |accessdate=2006-12-26 }}</ref> מען האט נישט קיין באווייזן פון אקטועלער געאלאגישער טעטיקייט אויף ווענוס, אבער וויבאלד ער האט נישט קיין מאגנעטישן פעלד צו פארמיידן זיין אטמאספער פון אוישעפן, איז מען דערפאר משער אז זיין אטמאספער ווערט צוריק אנגעפילט פון וואולקאנישע אויסבראכן.<ref>{{cite web |date=1999 |author=Paul Rincon |title=Climate Change as a Regulator of Tectonics on Venus |work=Johnson Space Center Houston, TX, Institute of Meteoritics, University of New Mexico, Albuquerque, NM |url=http://www.boulder.swri.edu/~bullock/Homedocs/Science2_1999.pdf |format=PDF |accessdate=2006-11-19}}</ref>

: [[ערד-פלאנעט|ערד]] (AU{{ר}} 1 פון דער זון) איז דער גרעסטער און מערסט געדעכטער פון די אינעווייניגסטע פלאנעטן, דער איינציגער וואס איז באוואוסט צו האבן לויפיקע געאלאגישע טעטיקייט, און דער איינציגסטער ארט באוואוסט וואו [[לעבן]] עקזיסטירט.<ref name=life>{{cite web |title=What are the characteristics of the Solar System that lead to the origins of life? |publisher=NASA Science (Big Questions) |url=http://science.nasa.gov/planetary-science/big-questions/what-are-the-characteristics-of-the-solar-system-that-lead-to-the-origins-of-life-1/ |accessdate=2011-08-30}}</ref> איר פליסיקע [[הידראספערע]] איז איינציק צווישן די ערדישע פלאנעטן, און סי איז דער איינציקסטער פלאנעט וואו מען האט באמערקט [[פלאטע טעקטאניק]]. דער ערד'ס אטמאספער איז גאר אנדערשט פון דער אטמאספער פון אנדערע פלאנעטן, און אנטהאלט 21% פרייען [[זויעערשטאף]] צו שטיצן לעבן.<ref>{{cite web |title=Earth's Atmosphere: Composition and Structure |author=Anne E. Egger, M.A./M.S. |work=VisionLearning.com |url=http://www.visionlearning.com/library/module_viewer.php?c3=&mid=107&l=|accessdate=2006-12-26}}</ref> זי האט איין נאטירלעכן סאטעליט, די [[לבנה]], וואס איז דער איינציגסטער גרויסער סאטעליט פון אן ערדישע פלאנעט אין דער זון סיסטעם .

 

 

[[קאַטעגאָריע:אומבאקוקט]]

[[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]]