אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:איד"

{{אנדערע באדייטן|דאס= א מענטש וואס געהערט צום יידישן [[פאָלק]]|אנדער= דעם אות י |זעט= י }}

איבער 165 מאל ווערט אין דער תורה דערמאנט אז גאט איז דער גאט פון אידן - אין צוגאב צו פילע מאל וואס ער ווערט דערמאנט אלס דער גאט פון יעקב, אדער די גאט פון דיינע עלעטערן.

לויטן [[רמב"ם]] איז דער ענד-ציל פונעם [[אייבערשטן]] אז אלע מענטשן זאלן גלייבן אין וויסן פון אים, אין האט אויסגעוועלט דאס אידישע פאלק פאר דעם ציל.

== היסטאריע פון יידישן פאלק ==

די היסטאריע פון אידישן פאלק ציט זיך שוין פאר איבער דריי און האלב טויזנט יאר, עס איז איינע פון די עלסטע פעלקער וואס עקזיסטירט נאך ביז היינט. איר גרינדונג און היסטאריע איז ברייט באשריבן אין [[תנ"ך]] און אין [[מדרשים]]. אין קורצן איז עס ווי פאלגנד.

===די אבות===

[[יוסף|יוסף הצדיק]], דער זון פון [[יעקב אבינו|יעקב]], פארנעמט אויך א פלאץ צווישן די גרינדער פון כלל ישראל. וויבאלד ער האט געגרינדעט צוויי שבטים, [[אפרים]] און [[מנשה]], וועלכע ווערן פאררעכנט גלייך אויף גלייך מיט די אנדערע שבטים, די ברידער פון יוסף, דעריבער איז ער אין דעם הינזיכט פונקט ווי זיין פאטער יעקב. און נישט נאר כלפי די אייניקלעך פון אפרים און מנשה, נאר אפילו אן אנדערע, פון סיי וועלכע אנדערע שבט, קען זיך דערקלערן אלס אן אפשטאמיגער פון יוסף הצדיק און עס וועט נישט פאררעכנט ווערן אלס א ליגנט<ref>תלמוד בבלי ברכות דף נה ע"ב</ref>.

===אנטוויקלונג אלס פאלק אין מצרים===

===אין ארץ ישראל===

===יהודה אלס דער צענטראלער שבט===

נאכדעם וואס 'מלכות ישראל' איז פארטריבן געווארן, האט מען אנגעהויבן רופן דאס פאלק, 'יהודיים', וואס איז שפעטער פארוואנדלט געווארן אין אידיש אלס 'ייד', 'יוד' אדער 'איד', אויפן נאמען פון [[מלכות יהודה|יהודה]], וויבאלד זיי זענען פארבליבן די מערהייט אין ארץ ישראל, און זיי האבן זיך אומגעקערט פון [[גלות]] בבל קיין ארץ ישראל. כאטש עס זענען אויך געווען טיילן פון אנדערע שבטים, איז אבער יהודה פארבליבן אלס דער מערהייט און מערסט אנגעזעענע שבט. אויך זענען זיי נאך גלייך ביים אנהויב פון די אנטוויקלונג פון כלל ישראל געווען אנערקענט אלס דער פירענדע און צענטראלע שבט, דערפאר פאררופט זיך כלל ישראל אויף זיין נאמען. מען טרעפט שוין אז זיי ווערן אזוי אנגערופן אין [[ספר דניאל]], 'גוברין יהודאין', און אויך אין [[מגילת אסתר]], 'יהודיים' און [[מרדכי]] 'היהודי' (כאטש זיין אפשטאם איז פון שבט בנימין<ref>תלמוד בבלי מגילה דף יב ע"ב און דף יג ע"א</ref>).

=== גלות פון די עשרת השבטים ===

און די לעצטע עטליכע הונדערט יאר זענען אפירגעקומען פארשידענע עדות און פילע טעאריעס איבערן היינטיגן אידענטיטעט און וואוינארט פון די עשרת השבטים. א טייל טעאריעס זענען אויף שבטים פון פארשידענע פארשטופטע פלעצער ווי [[אפריקע]], אויך זענען דא וואס צייכענען אן אויף געוויסע אינדיאנע שבטים אין [[אמעריקע]], אבער די מערהייט פון די עדות זענען קאנצעטרירט ארום פעלקער פון [[אזיע]] און ווייטן מזרח, וואס דאס שטימט מיט די פסוקים אז זיי זענען פארטריבן געווארן קיין 'לחלח וחבור'. כאטש אז די מערהייט פון די באטראפענע שבטים גלייבן היינט אין [[איסלאם]], איז נאך פארט דא צו טרעפן ביי זיי פארשידענע אידישע סימנים און מנהגים, ביי געוויסע מער און ביי געוויסע ווייניגער. ווען די [[פאלאשן]] פון [[עטיאפיע]] האבן אנגעהויבן קומען קיין ארץ ישראל, האט די שאלה איבער זייער ריכטיגע אידענטיטעט באקומען אויך אן [[הלכה|הלכה'דיגן]] כאראקטער, אויב מען קען פאקטיש זיך פארלאזן אויף די אלע באווייזן אז זיי שטאמען טאקע פון די עשרת השבטים אדער זיי דארפן זיך געהעריג מגייר זיין.

אין דער [[תורה]], ביים '[[שירת האזינו]]'<ref>דברים לב</ref>, ווערט פאראויסגעזאגט די גאנצע אנטוויקלונג פונעם אידישן פאלק, פסוק נאך פסוק, וואס איז אלעס פונקטליך מקויים געווארן דורכאויס דער אידישער היסטאריע. ביזן לעצטן פסוק פונעם שירה, דער איינציגסטער פסוק וואס איז לויט סיי וועלכן באדייט נאכנישט מקויים געווארן: "''הרנינו גוים עמו כי דם עבדיו יקום ונקם ישיב לצריו וכפר אדמתו עמו''". שרייבט דארט דער [[רמב"ן]] אין דעם פאלגענדן לשון:<br />

== יידישע אמונה אין רעליגיע ==

די אידישע אמונה און רעליגיע האט זיך אנגעהויבן מיטן גרינדונג פון אידישן פאלק און איז מיט איר מיטגעוואקסן דורכאויס די יארן פון איר אנטוויקלונג. עס האט זיך אנגעפאנגען, ווי עס שטייט אין ספרים, ביי [[אברהם אבינו]], וועלכער האט אליינס איינגעזען און אנערקענט אין איינציגן [[באשעפער]], און אויפגעשאקלט די וועלט באפעלקערונג צו אנערקענען אין גאט וואס האט באשאפן די וועלט נאכדעם וואס די וועלט איז געווען פארקראכן אין [[עבודה זרה]] זייט די צייטן פון [[דור הפלגה]]. עס זענען דא וואס זאגן אז ער האט אפילו געהיטן די [[תורה]] אזויווי עס איז שפעטער געגעבן געווארן פאר זיינע אייניקלעך. די אמונה האט אברהם אבינו איבערגעגעבן ווייטער פאר זיינע קינדער און איינקלעך - 'כי ידעתיו למען אשר יצוה את בניו ואת ביתו אחריו' <small>(בראשית י"ח, י"ט)</small>.

=== דער מהות פון א איד ===

דער אידישע רעליגיע, די [[תורה]] און [[מצוות]], איז לויט דער אידישע [[הלכה]] אריינגעבונדן אין דער מהות פון אידישן פאלק, און איינער וואס ווערט געבוירן ביי א אידישע מאמע איז א איד און איז אוטאמאטיש פארבינדן צו דער תורה, נישט קיין חילוק זיינע טעטיגקייטן און וואס ער טראכט און אין וואס ער גלייבט, וועט ער שטענדיג פארבלייבן א איד פארקניפט צו דער תורה. אזוי אויך איינער וואס איז זיך מגייר, ווערט סיי א טייל פון אידישן פאלק און סיי פארבונדן צו דער אידישער רעליגיע און הלכה, און ער וועט דאס מער קיינמאל נישט קענען אויפגעבן. לויט די אידישע הלכה, אויב איינער איז זיך מגייר אנצונעמען דעם אידישן גלויבן, ווערט ער אויך א פאקטישער איד און א טייל פון אידישן פאלק, און עס נישט מעגליך זיך צו מגייר זיין (לויט'ן הלכה) כדי צו ווערן א איד, אן אנצונעמען אויף זיך פולקאמערהייט דעם עול תורה.

== אויבערנאטירליכע קראפט ==

פארשידענע איבערנאטורליכע געשעענישן האבן זיך אפגעשפילט אויך ווייטער אין די שפעטערע דורות ביי [[צדיק|צדיקים]] און גרויסע לייט, ווי עס ווערט באשריבן אין פילע ספרים. און ווי עס ווערט איבערגעגעבן דורך אן א שיעור עדות וועלכע געדענקען עס אדער האבן עס געהערט פון אזעלכע וואס געדענקען, נאך ממש ביז אריין אין אונזער דור.

אויך ערקעלערט מען מיט דעם, אז דאס איז די סיבה אז דאס אידישע פאלק האלט זיך אין [[גלות]] אזוי לאנג, אפילו זיי זענען צושפרייט צווישן פילע פעלקער אין אזויפיל לענדער אין דער גאנצער וועלט און זיי האבן זיך שוין אנגעליטן אזויפיל צרות און אן א שיעור גזירות רעות און שרעקליכע פארפאלגונגען דורכאויס די יארן. ווייל אזוי לאנג ווי זיי האלטן זיך אן מיט תורה און מצוות, טוט דער איבערנאטורליכע קראפט זייערע זיך שטארקן איבער די נאטורליכע תוצאות פון אזא שרעקליכען גלות.

אויך איז מערקווירדיג, אז אפילו ביי אידן וואס היטן נישט די תורה זעט מען אז זיי האבן אין זיך עפעס וואס ציהט צו גרויסקייט און העכערקייט. ווי [[למשל]] אז 25% פין די וועלט ערפינדונגען איז דורך אידן; און אויך אז זיי זענען אין הויכע פאזיציעס ביי רעגירונגען. און לויט ווי טייל זאגן איז דאס ווייל ער האט אין זיך א העכערן קראפט, און אנשטאט עס צו נוצן אין [[תורה]] און [[מצווה|מצוות]], נוצט ער עס אויף ערדישע זאכן.

== באפעלקערונג ==

== עטנישע צוטיילונגען ==

=== רעליגיעזע שטרעמונגען ===

:* [[חסידות|חסידיש]]

:* [[ליטוואקעס|ליטוויש]]

:* [[מאדערן ארטאדאקס]]

* [[נעאלאגן]]

=== אידיאלישע באוועגונגען ===

* [[קנאות]]

* [[לשון קודש]]

* [[יידיש]]

== זעט אויך ==

== רעפערענצן ==

[[קאַטעגאָריע:מצוות און מנהגים]]

[[קאַטעגאָריע:פעלקער]]

[[קאַטעגאָריע:רעליגיע]]

{{קרד/ויקי/יידיש}}