אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:איד"

{{אנדערע באדייטן|דאס= א מענטש וואס געהערט צום יידישן [[פאָלק]]|אנדער= דעם אות י |זעט= י }}

{{אידישקייט}}

'''איד''' (אויך '''ייד''' אדער '''יוד'''); ביי א פרוי '''אידענע''' (אויך '''יידענע''' אדער '''יודענע'''), איז א מענטש וואס געהערט צום יידישן [[פאָלק]].

אידן זענען מענטשן וואָס ווערן אַריין געבוירן אין דעם קליינעם אבער גאר וויכטיגן אידישן פאָלק, אָדער זענען זיך מגייר, אָנצונמען דעם אידישן [[אמונה|גלויבן]], און זענען אויטאַמאַטיש די וואָס זענען אויסדערוועלט ביים [[באַשעפער]] פון דער וועלט אלס זיין הייליג פאלק אידן, און זענען פאַרפליכטעט מיט [[תורה]] און אירע [[תרי"ג מצוות]].

===די אבות===

[[יוסף|יוסף הצדיק]], דער זון פון [[יעקב אבינו|יעקב]], פארנעמט אויך א פלאץ צווישן די גרינדער פון כלל ישראל. וויבאלד ער האט געגרינדעט צוויי שבטים, [[אפרים]] און [[מנשה]], וועלכע ווערן פאררעכנט גלייך אויף גלייך מיט די אנדערע שבטים, די ברידער פון יוסף, דעריבער איז ער אין דעם הינזיכט פונקט ווי זיין פאטער יעקב. און נישט נאר כלפי די אייניקלעך פון אפרים און מנשה, נאר אפילו אן אנדערע, פון סיי וועלכע אנדערע שבט, קען זיך דערקלערן אלס אן אפשטאמיגער פון יוסף הצדיק און עס וועט נישט פאררעכנט ווערן אלס א ליגנט<ref>תלמוד בבלי ברכות דף נה ע"ב</ref>.

===אין ארץ ישראל===

דורכאויס די קומענדע עטליכע הונדערט יאר זענען זיי געווען געפלאגט פון פילע מלחמות מיט די ארומיגע פעלקער, ווי [[עמון]], [[ארם]] און [[פלשתים]]. זיי האבן נישט פארמאגט קיין קעניג נאר אנשטאט זענען געווען די '[[שופטים]]' וועלכע האבן נישט געהאט קיין פולקאמע אויטאריטעט אויפן פאלק. ביזן יאר ב'תתפ"ד ווען [[שמואל הנביא]] האט געזאלבט [[שאול המלך]] פון [[שבט בנימין]] אלס דער ערשטער קעניג איבערן גאנצן פאלק ישראל. צוויי יאר שפעטער, ב'תתפ"ד, איז [[דוד|דוד בן ישי]], ברייט באקאנט געווארן איבערן לאנד אלס דער צוקונפטיגער קעניג, נאכן געזאלבט ווערן דורך שמאול אויף גאט'ס באפעל. עטליכע מאנאטן דערויף איז שאול אומגעקומען אין א מלחמה מיט די פלשתים און דאן האט דוד איבערגענומען די מלוכה, צוערשט אין חברון, בלויז אויף זיין אייגן [[שבט יהודה]], און זיבן יאר שפעטער איז ער געווארן קעניג איבערן גאנצן פאלק, אויף אלע שבטים. דעמאלט איז ער אריבער קיין '[[ירושלים]]' וואס איז פארוואנדלט געווארן אלס דער הויפטשטאט פון ארץ ישראל.

===יהודה אלס דער צענטראלער שבט===

נאכדעם וואס 'מלכות ישראל' איז פארטריבן געווארן, האט מען אנגעהויבן רופן דאס פאלק, 'יהודיים', וואס איז שפעטער פארוואנדלט געווארן אין אידיש אלס 'ייד', 'יוד' אדער 'איד', אויפן נאמען פון [[מלכות יהודה|יהודה]], וויבאלד זיי זענען פארבליבן די מערהייט אין ארץ ישראל, און זיי האבן זיך אומגעקערט פון [[גלות]] בבל קיין ארץ ישראל. כאטש עס זענען אויך געווען טיילן פון אנדערע שבטים, איז אבער יהודה פארבליבן אלס דער מערהייט און מערסט אנגעזעענע שבט. אויך זענען זיי נאך גלייך ביים אנהויב פון די אנטוויקלונג פון כלל ישראל געווען אנערקענט אלס דער פירענדע און צענטראלע שבט, דערפאר פאררופט זיך כלל ישראל אויף זיין נאמען. מען טרעפט שוין אז זיי ווערן אזוי אנגערופן אין [[ספר דניאל]], 'גוברין יהודאין', און אויך אין [[מגילת אסתר]], 'יהודיים' און [[מרדכי]] 'היהודי' (כאטש זיין אפשטאם איז פון שבט בנימין<ref>תלמוד בבלי מגילה דף יב ע"ב און דף יג ע"א</ref>).

=== גלות פון די עשרת השבטים ===

און די לעצטע עטליכע הונדערט יאר זענען אפירגעקומען פארשידענע עדות און פילע טעאריעס איבערן היינטיגן אידענטיטעט און וואוינארט פון די עשרת השבטים. א טייל טעאריעס זענען אויף שבטים פון פארשידענע פארשטופטע פלעצער ווי [[אפריקע]], אויך זענען דא וואס צייכענען אן אויף געוויסע אינדיאנע שבטים אין [[אמעריקע]], אבער די מערהייט פון די עדות זענען קאנצעטרירט ארום פעלקער פון [[אזיע]] און ווייטן מזרח, וואס דאס שטימט מיט די פסוקים אז זיי זענען פארטריבן געווארן קיין 'לחלח וחבור'. כאטש אז די מערהייט פון די באטראפענע שבטים גלייבן היינט אין [[איסלאם]], איז נאך פארט דא צו טרעפן ביי זיי פארשידענע אידישע סימנים און מנהגים, ביי געוויסע מער און ביי געוויסע ווייניגער. ווען די [[פאלאשן]] פון [[עטיאפיע]] האבן אנגעהויבן קומען קיין ארץ ישראל, האט די שאלה איבער זייער ריכטיגע אידענטיטעט באקומען אויך אן [[הלכה|הלכה'דיגן]] כאראקטער, אויב מען קען פאקטיש זיך פארלאזן אויף די אלע באווייזן אז זיי שטאמען טאקע פון די עשרת השבטים אדער זיי דארפן זיך געהעריג מגייר זיין.

אויך ערקעלערט מען מיט דעם, אז דאס איז די סיבה אז דאס אידישע פאלק האלט זיך אין [[גלות]] אזוי לאנג, אפילו זיי זענען צושפרייט צווישן פילע פעלקער אין אזויפיל לענדער אין דער גאנצער וועלט און זיי האבן זיך שוין אנגעליטן אזויפיל צרות און אן א שיעור גזירות רעות און שרעקליכע פארפאלגונגען דורכאויס די יארן. ווייל אזוי לאנג ווי זיי האלטן זיך אן מיט תורה און מצוות, טוט דער איבערנאטורליכע קראפט זייערע זיך שטארקן איבער די נאטורליכע תוצאות פון אזא שרעקליכען גלות.

אויך איז מערקווירדיג, אז אפילו ביי אידן וואס היטן נישט די תורה זעט מען אז זיי האבן אין זיך עפעס וואס ציהט צו גרויסקייט און העכערקייט. ווי [[למשל]] אז 25% פין די וועלט ערפינדונגען איז דורך אידן; און אויך אז זיי זענען אין הויכע פאזיציעס ביי רעגירונגען. און לויט ווי טייל זאגן איז דאס ווייל ער האט אין זיך א העכערן קראפט, און אנשטאט עס צו נוצן אין [[תורה]] און [[מצווה|מצוות]], נוצט ער עס אויף ערדישע זאכן.

== זעט אויך ==

== רעפערענצן ==

[[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]]  

{{קרד/ויקי/יידיש}}