אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "מאנטאג"

יעצטיגע רעוויזיע זינט 23:45, 4 יאנואר 2024

גאלילעא'ס צייכענונגען פון די לבנה און אירע פאזעס. מאנטאג הייסט נאך די לבנה אין פילע שפראכן.

מאנטאג איז דער צווייטער טאג אין וואך, ציילנדיג צו שבת.

דער טאג הייבט אן דער וואך פון ארבעט אין דער מערב וועלט, וואו זונטאג איז א רוה טאג. אין טייל לענדער (און לויט ISO-8601) ווערט עס דעריבער פאררעכנט אלס דער ערשטער טאג פון וואך, נאכפאלגנדיג דעם וויקענד.

אין דער פערסישער קאלענדאר ציילן זיך די טעג אנגעהויבן פון שבת, וועלכער איז טאג 0; מאנטאג איז אלזא דער דריטער טאג אין רייע, אבער הייסט "טאג צוויי".

נאמען

לויט די אסטראלאגיע פון די "שבעה כוכבי לכת", (שבתאי, צדק, מאדים, חמה, נוגה, כוכב, לבנה), איז יעדע שעה אין טאג באשטימט פאר אן אנדערן פון די כוכבים. דורכאויס דער ערשטער און צווייטער יארהונדערט איז געווארן פארשפרייט אין רוים דער פירונג, פון העלענישע און עגיפטישע ווארצלען, צו רופן די טעג פון וואך לויט דער כוכב וואס הערשט אין דער ערשטער שעה אינדערפרי פון יענעם טאג. דער צווייטער טאג אין וואך, אין וועלכן פרימארגן עס הערשט די לבנה^[1], איז אלזא גערופן געווארן "דער טאג פון לבנה" (לאטייניש: dies Lunae). דער נאמען האט זיך פארשפרייט לענגאויס די אימפעריע און געווארן אדאפטירט דורך די פארשידענע גערמאנישע שבטים, וועלכע האבן גערופן דעם טאג 'מאָן-טאג' אויף זייער שפראך^[2].

אין אידישקייט

ווי פארציילט אין אנהייב ספר בראשית, האט השי"ת אין דעם טאג באשאפן די רקיע און אפגעטיילט צווישן די וואסערן:

וַיֹּאמֶר אֱלֹקִים, יְהִי רָקִיעַ בְּתוֹךְ הַמָּיִם, וִיהִי מַבְדִּיל, בֵּין מַיִם לָמָיִם. וַיַּעַשׂ אֱלֹקִים, אֶת-הָרָקִיעַ, וַיַּבְדֵּל בֵּין הַמַּיִם אֲשֶׁר מִתַּחַת לָרָקִיעַ, וּבֵין הַמַּיִם אֲשֶׁר מֵעַל לָרָקִיעַ; וַיְהִי-כֵן. וַיִּקְרָא אֱלֹקִים לָרָקִיעַ, שָׁמָיִם; וַיְהִי-עֶרֶב וַיְהִי-בֹקֶר, יוֹם שֵׁנִי.

— בראשית א, ו–ח

דאס איז די איינציגסטע טאג וואו עס שטייט נישט "כי טוב". פארשידענע ערקלערונגען זענען אנגעגעבן געווארן דערויף. לויט חז"ל זענען באשאפן געווארן אין דעם טאג אויך די מלאכים^[3], און דער פייער פון גיהנום^[4].

בשעת מען האט מקריב געווען דעם קרבן תמיד אין בית המקדש פלעגן די לויים זינגען דעם קאפיטל גדול ה' ומהולל מאוד^[5], צוגעפאסט צום טאג אין וועלכע השי"ת האט אפגעטיילט צווישן זיינע ווערק און געשטעלט טייל פון זיי העכער ווי אנדערע^[6]. מען פירט זיך צו זאגן דעם קאפיטל אלס שיר של יום, ביים סוף פון שחרית^[7].

די אידן וועלכע זענען געווען פון די מעמדות ווען דער בית המקדש איז געשטאנען פלעגן פאסטן אין דעם טאג אויף די וואס רייזן איבער די ימים, אז עס זאל זיי נישט פאסירן קיין אומגליק^[8].

מאנטאג איז קעגן יצחק אבינו^[9], און קעגן רבקה^[10].

מען פירט זיך צו ליינען אין דער תורה יעדן מאנטאג און דאנערשטאג ביי שחרית, כדי עס זאל נישט אריבערגיין דריי טעג פון וואך אן תורה^[11]. דאס איז איינגעפירט געווארן דורך משה רבינו^[12], אדער דורך עזרא הסופר^[13]. מען האט באשטימט דווקא מאנטאג און דאנערשטאג, ווייל משה רבינו איז ארויפגעגאנגען באקומען די צווייטע לוחות אין דאנערשטאג און אראפגעקומען אין מאנטאג, און די טעג זענען דעריבער ימי רצון^[14].

מען פירט זיך צו פארלענגערן דעם תחנון אין מאנטאג און דאנערשטאג, ווייל די טעג זענען ימי רצון^[15]. די ראמאניאטן האבן אין די טעג צוגעלייגט פסוקים פון תחנונים אין די פסוקי דזמרה, ביים שטיקל פון "הודו"^[16].

טייל ספרדים האבן געזאגט סליחות יעדן מאנטאג און דאנערשטאג^[17]. אנדערע האבן זיך געפירט צו אויפשטיין צו סליחות יעדן מאנטאג און דאנערשטאג פון חודש אלול^[18].

וויבאלד מאנטאג און דאנערשטאג זענען ימי רצון, זענען איינגעפירט געווארן פארשידענע תעניתים אין די טעג^[19]. ווען עס האט נישט גערעגנט אין צייט, האבן די יחידים אנגעהויבן פאסטן מאנטאג און דאנערשטאג^[20]. אין אשכנז און צרפת האט מען זיך געפירט צו פאסטן תענית בה"ב נאך די ימים טובים^[21]. אין די ישיבות המקובלים פירן זיך טייל צו פאסטן און אפרעכטן פארשידענע תיקונים אין מאנטאג און דאנערשטאג פון די שובבי"ם וואכן. פארהאן ווער עס זאגט אז מען האט גוזר געווען צו פאסטן יעדן מאנטאג און דאנערשטאג, אויפן חורבן בית המקדש און חילול השם^[22]. א קריסטליכער טעקסט פון ערשטן יארהונדערט ווארנט מען זאל נישט פאסטן אין מאנטאג אדער דאנערשטאג, אן אנערקענטער אידישער מנהג^[23].

געוויסע סופרים זענען מדקדק צו שרייבן מזוזות און תפילין און קמיעות נאר אין באשטימטע שעות אין מאנטאג און דאנערשטאג, ווייל דאס וואס ווערט געשריבן אין יענע צייטן איז מצליח^[24].

עזרא הסופר האט איינגעפירט אז בית דין זאל זיצן און משפט'ן יעדע מאנטאג און דאנערשטאג^[25], ווייל אידן פון די דערפער קומען דאן אריין צו די שטעט פאר קריאת התורה^[26], אדער ווייל די ספר תורה איז שוין גרייט אין פאל וואס מען דארף איינעם באשווערן^[27]. בזמן הזה גייט נישט אן די תקנה, און יעדע טאג פון וואך קען ווערן באשטימט פאר ישיבת בית דין^[28].

וויבאלד בית דין זיצט אין מאנטאג און דאנערשטאג זענען זיי טעג פון דין, און עס פאדערט מער זכותים צו ווערן געראטעוועט פון געפאר^[29].

ווען פורים געפאלט אין איינע פון די אנדערע טעג פון וואך, האבן די חכמים געגעבן רשות פאר די אידן פון די דערפער צו ליינען די מגילה דעם מאנטאג אדער דאנערשטאג בעפאר י"ד אדר^[30]. דאס גייט נישט אן בזמן הזה^[31].

אין דער באשטימטער אידישער לוח, קען זיך פסח נישט אנהייבן אין א מאנטאג, וויבאלד עס זענען פארהאן 163 טעג צווישן פסח און ראש השנה וואס וועט אלזא דארפן אויספאלן אין מיטוואך^[32].

לויט טייל מקורות, זאל מען נישט אנהייבן זאכן אין מאנטאג און מיטוואך, ווייל זייער מזל איז נישט גוט^[33].

טייל האבן זיך געפירט צו לערנען בעיון מאנטאג און דאנערשטאג, און די אנדערע טעג בקיאות^[34].

געוויסע האבן זיך געפירט צו גיין אין מקוה יעדן מאנטאג און דאנערשטאג^[35].

עס איז געווען איינגעפירט ביי געוויסע פרויען נישט צו עסן קיין פליישיגס אין א מאנטאג אדער דאנערשטאג ווען מען זאגט תחנון^[36].

אין אלגעמיינע קולטורן

אין פארשידענע פאלקסישע גלויבונגען, בעיקר אין אייראפע, איז די לבנה וואס איז פארבינדן צו דעם טאג א סימבאל פון סכנה און מיסטעריע. מאנטאג איז דעריבער געווען באטראכט ווי א אומ'מזל'דיגע טאג.

א צאל פאפולערע לידער אין מערב וועלט קולטור באצייכענען מאנטאג אלס א טאג פון דעפרעסיע, אנגעצויגנקייט, אפאטיע, היסטעריע אדער מעלאנכאליע; הויפטזעכליך צוליב אסאסיאציע מיט דער ארבעט-וואך וואס עס הייבט אן^[37].

לויט פארשונגען דורכגעפירט אין די פאראייניגטע קעניגרייך, טוען מער מענטשן באגיין זעלבסטמארד אין מאנטאג ווי אין אנדערע טעג פון וואך^[38]; מער מענטשן ווערן אריינגעטראגן אין שפיטאל מיט ערנסטע הארץ אטאקעס^[39] (אויך באשטעטיגט אין די פאראייניגטע שטאטן^[40]); מער מענטשן רופן אריין צו זייער ארבעטס פלאץ צו מעלדן אז זיי זענען קראנק און קענען נישט קומען^[41]; און מער מענטשן איבער דער וועלט פארברענגען צייט אויף דער געוועב^[42]. "Mondayitis" איז א האלב-ערנסטע טערמין צו באצייכענען דעם ערשיינונג פון פיזישע אדער גייסטישע שוואכקייט אין מאנטאג^[43].

די גינעס וועלט רעקארדס האט געמאלדן אויף טוויטער אז מאנטאג באקומט אפיציעל דעם רעקארד פון "ערגסטע טאג פון דער וואך"^[44].

אסאך מוזעאומען זענען פארמאכט אין מאנטאג, א טראדיציע וואס האט זיך געשאפן כדי נישט צו פארשפארן דורכאויס דעם וויקענד, וועלכע זענען די טעג מיט די מערסטע באזוכער^[45].

עטליכע ציווילע האלידעיס אין די פאראייניגטע שטאטן, ווי לעיבאר דעי, מעמאריעל דעי און קאלומבוס דעי, געפאלן אלעמאל אויס אין א מאנטאג.

"יעדע מאנטאג און דאנערשטאג" איז א אידישע פראזע וואס באצייכנט עפעס וואס איז אפט^[46].

רעפערענצן

↑ זעט אויך ברכות נט, ב און רש"י דיבור המתחיל שבתאי
↑ "Monday". Online Etymology Dictionary.
↑ איין דעה אין בראשית רבה, פרשה ג', פסקה ח'; לויט די אנדערע דעה זענען זיי באשאפן געווארן דאנערשטאג.
↑ פסחים נד, א
↑ משנה, תמיד ז, ד
↑ ראש השנה לא, א
↑ טור, אורח חיים, סימן קל"ג
↑ תענית כז, ב
↑ תוספת זוהר, שמות דף רע"ז
↑ אגדת בראשית, פרק נ"ב
↑ משנה תורה לרמב"ם, הלכות תפילה וברכת כהנים, פרק י"ב, הלכה א'
↑ משנה תורה לרמב"ם, הלכות תפילה וברכת כהנים, פרק י"ב, הלכה א'; ספר הפרדס, מהדורת עהרענרייך עמוד של"ח.
↑ תלמוד ירושלמי, מסכת מגילה, פרק ד', הלכה א'; מסכת סופרים, פרק עשירי.
↑ תוספות, בבא קמא פב, א, ד"ה כדי; לבוש, אורח חיים סימן קל"ד סעיף א'.
↑ רמ"א, אורח חיים, סימן קל"ד, סעיף א'
↑ סדור תפילות השנה כמנהג קהילות רומניא, דפוס ווענעציע, דף י ע"א
↑ ספר סדר היום, כוונת תחנונים. זעט: קובץ עץ חיים (באבוב), חלק י"ט עמוד שנ"ה, איבער די מנהגים דערוועגן.
↑ רבי מנחם המאירי, חיבור התשובה מאמר שני פרק א'. זעט מחזור ארם-צובא, עמוד של"ט.
↑ רמ"א, אורח חיים, סימן קל"ד, סעיף א'. זעט אויך שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תקנ"ב, סעיף י"א און די נושאי כלים
↑ תענית י, א
↑ שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תצ"ב
↑ שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תק"פ, סעיף ג'. זעט אויך תמים דעים סימן רמ"ה, אז מר בריה דרבינא האט געפאסט יעדן מאנטאג און דאנערשטאג פון יאר.
↑ Didache, Chapter 8
↑ סידור רש"י, אות תנ"ה
↑ כתובות ג, א
↑ בבא קמא פב, א
↑ טור, חושן משפט, סימן א', בשם רב האי גאון
↑ טור, חושן משפט, סימן א'
↑ שבת קכט, ב
↑ מגילה ב, א
↑ טור, אורח חיים, סימן תרפ"ח
↑ רב יהודאי גאון, הלכות פסוקות, הלכות מועד עמ' קפז, מהדורת חברת מקיצי נרדמים, ירושלים, תשי"א
↑ שולחן ערוך, יורה דעה, סימן קע"ט, סעיף ב'
↑ שני לוחות הברית, סוף חלק תורה שבעל פה, בשם ר"י די ליאון
↑ מגיד מישרים, פרשת בהר; זכרון לבני ישראל, עמוד נ"ח
↑ ים של שלמה חולין, פרק אותו ואת בנו סימן יא
↑ Monday: the Moon’s Day. Time and Date.
↑ Carvel, John (‏26 August 2005). "Monday is most common day for suicide", The Guardian (London).
↑ Why are serious heart attacks more likely on a Monday?. British Heart Foundation.
↑ D R Witte; D E Grobbee, M L Bots, A W Hoes. "A meta-analysis of excess cardiac mortality on Monday", European journal of epidemiology.
↑ "Monday is 'the most popular sick day'". The Economic Times. 11 November 2009.
↑ "OneStat Website Statistics and website metrics – Press Room". Onestat.com. 9 April 2003. Retrieved 30 April 2013.
↑ Mondayitis. The Medical Journal of Australia.
↑ "Guiness World Records: "we're officially giving monday the record of the worst day of the week."". Twitter (in ענגליש). Retrieved 2022-10-21.
↑ Why Most Museums Are Closed On Mondays. Museum Of African American History And Culture.
↑ A Yiddish Cultural Dictionary.

[1] זעט אויך ברכות נט, ב און רש"י דיבור המתחיל שבתאי

[2] "Monday". Online Etymology Dictionary.

[3] איין דעה אין בראשית רבה, פרשה ג', פסקה ח'; לויט די אנדערע דעה זענען זיי באשאפן געווארן דאנערשטאג.

[4] פסחים נד, א

[5] משנה, תמיד ז, ד

[6] ראש השנה לא, א

[7] טור, אורח חיים, סימן קל"ג

[8] תענית כז, ב

[9] תוספת זוהר, שמות דף רע"ז

[10] אגדת בראשית, פרק נ"ב

[11] משנה תורה לרמב"ם, הלכות תפילה וברכת כהנים, פרק י"ב, הלכה א'

[12] משנה תורה לרמב"ם, הלכות תפילה וברכת כהנים, פרק י"ב, הלכה א'; ספר הפרדס, מהדורת עהרענרייך עמוד של"ח.

[13] תלמוד ירושלמי, מסכת מגילה, פרק ד', הלכה א'; מסכת סופרים, פרק עשירי.

[14] תוספות, בבא קמא פב, א, ד"ה כדי; לבוש, אורח חיים סימן קל"ד סעיף א'.

[15] רמ"א, אורח חיים, סימן קל"ד, סעיף א'

[16] סדור תפילות השנה כמנהג קהילות רומניא, דפוס ווענעציע, דף י ע"א

[17] ספר סדר היום, כוונת תחנונים. זעט: קובץ עץ חיים (באבוב), חלק י"ט עמוד שנ"ה, איבער די מנהגים דערוועגן.

[18] רבי מנחם המאירי, חיבור התשובה מאמר שני פרק א'. זעט מחזור ארם-צובא, עמוד של"ט.

[19] רמ"א, אורח חיים, סימן קל"ד, סעיף א'. זעט אויך שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תקנ"ב, סעיף י"א און די נושאי כלים

[20] תענית י, א

[21] שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תצ"ב

[22] שולחן ערוך, אורח חיים, סימן תק"פ, סעיף ג'. זעט אויך תמים דעים סימן רמ"ה, אז מר בריה דרבינא האט געפאסט יעדן מאנטאג און דאנערשטאג פון יאר.

[23] Didache, Chapter 8

[24] סידור רש"י, אות תנ"ה

[25] כתובות ג, א

[26] בבא קמא פב, א

[27] טור, חושן משפט, סימן א', בשם רב האי גאון

[28] טור, חושן משפט, סימן א'

[29] שבת קכט, ב

[30] מגילה ב, א

[31] טור, אורח חיים, סימן תרפ"ח

[32] רב יהודאי גאון, הלכות פסוקות, הלכות מועד עמ' קפז, מהדורת חברת מקיצי נרדמים, ירושלים, תשי"א

[33] שולחן ערוך, יורה דעה, סימן קע"ט, סעיף ב'

[34] שני לוחות הברית, סוף חלק תורה שבעל פה, בשם ר"י די ליאון

[35] מגיד מישרים, פרשת בהר; זכרון לבני ישראל, עמוד נ"ח

[36] ים של שלמה חולין, פרק אותו ואת בנו סימן יא

[37] Monday: the Moon’s Day. Time and Date.

[38] Carvel, John (‏26 August 2005). "Monday is most common day for suicide", The Guardian (London).

[39] Why are serious heart attacks more likely on a Monday?. British Heart Foundation.

[40] D R Witte; D E Grobbee, M L Bots, A W Hoes. "A meta-analysis of excess cardiac mortality on Monday", European journal of epidemiology.

[41] "Monday is 'the most popular sick day'". The Economic Times. 11 November 2009.

[42] "OneStat Website Statistics and website metrics – Press Room". Onestat.com. 9 April 2003. Retrieved 30 April 2013.

[43] Mondayitis. The Medical Journal of Australia.

[44] "Guiness World Records: "we're officially giving monday the record of the worst day of the week."". Twitter (in ענגליש). Retrieved 2022-10-21.

[45] Why Most Museums Are Closed On Mondays. Museum Of African American History And Culture.

[46] A Yiddish Cultural Dictionary.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

@@ שורה 1: / שורה 1: @@
+{{דעסקריפציע|צווייטער טאג פון וואך, צווישן זונטאג און דינסטאג}}
 [[טעקע:Galileo moon phases.jpg|קליין|לינקס|[[גאלילעא גאלילעי|גאלילעא]]'ס צייכענונגען פון די [[לבנה]] און אירע פאזעס. מאנטאג הייסט נאך די לבנה אין פילע שפראכן.]]
 '''מאנטאג''' איז דער צווייטער [[טאג]] אין [[וואך]], ציילנדיג צו [[שבת]].
@@ שורה 7: / שורה 8: @@
 ==נאמען==
-לויט די [[אסטראלאגיע]] פון די "שבעה [[פלאנעט|כוכבי לכת]]", ([[סאטורן|שבתאי]], [[יופיטער|צדק]], [[מאדים]], [[זון|חמה]], [[ווענוס|נוגה]], [[מערקור|כוכב]], [[לבנה]]), איז יעדע שעה אין טאג באשטימט פאר אן אנדערן פון די כוכבים. דורכאויס דער [[1'טער יארהונדערט|ערשטער]] און [[2'טער יארהונדערט|צווייטער יארהונדערט]] איז געווארן פארשפרייט אין [[רוימישע אימפעריע|רוים]] דער פירונג, פון [[אוראלט גריכנלאנד|העלענישע]] און [[עגיפטן|עגיפטישע]] ווארצלען, צו רופן די טעג פון וואך לויט דער כוכב וואס הערשט אין דער ערשטער שעה אינדערפרי פון יענעם טאג. דער צווייטער טאג אין וואך, אין וועלכן פרימארגן עס הערשט די [[לבנה]]{{הערה|זעט אויך {{בבלי|ברכות|נט|ב}} און רש"י דיבור המתחיל שבתאי}}, איז אלזא גערופן געווארן "דער טאג פון לבנה" ([[לאטייניש]]: dies Lunae). דער נאמען האט זיך פארשפרייט לענגאויס די אימפעריע און געווארן אדאפטירט דורך די פארשידענע גערמאנישע שבטים, וועלכע האבן גערופן דעם טאג '{{טערמין|מאָן|לבנה|wikipedia:Moon}}-טאג' אויף זייער שפראך{{הערה|1={{Cite web|url=https://www.etymonline.com/word/monday|title=monday|website=Online Etymology Dictionary}}|כיוון=שמאל}}.
+לויט די [[אסטראלאגיע]] פון די "שבעה [[פלאנעט|כוכבי לכת]]", ([[סאטורן|שבתאי]], [[יופיטער|צדק]], [[מאדים]], [[זון|חמה]], [[ווענוס|נוגה]], [[מערקור|כוכב]], [[לבנה]]), איז יעדע שעה אין טאג באשטימט פאר אן אנדערן פון די כוכבים. דורכאויס דער [[1'טער יארהונדערט|ערשטער]] און [[2'טער יארהונדערט|צווייטער יארהונדערט]] איז געווארן פארשפרייט אין [[רוימישע אימפעריע|רוים]] דער פירונג, פון [[אוראלט גריכנלאנד|העלענישע]] און [[עגיפטן|עגיפטישע]] ווארצלען, צו רופן די טעג פון וואך לויט דער כוכב וואס הערשט אין דער ערשטער שעה אינדערפרי פון יענעם טאג. דער צווייטער טאג אין וואך, אין וועלכן פרימארגן עס הערשט די [[לבנה]]{{הערה|זעט אויך {{בבלי|ברכות|נט|ב}} און רש"י דיבור המתחיל שבתאי}}, איז אלזא גערופן געווארן "דער טאג פון לבנה" ([[לאטייניש]]: dies Lunae). דער נאמען האט זיך פארשפרייט לענגאויס די אימפעריע און געווארן אדאפטירט דורך די פארשידענע גערמאנישע שבטים, וועלכע האבן גערופן דעם טאג '{{טערמין|מאָן|Moon - לבנה}}-טאג' אויף זייער שפראך{{הערה|1={{Cite web|url=https://www.etymonline.com/word/monday|title=Monday|website=Online Etymology Dictionary}}}}.
 ==אין אידישקייט==
@@ שורה 13: / שורה 14: @@
 {{ציטוט|תוכן=וַיֹּאמֶר אֱלֹקִים, יְהִי רָקִיעַ בְּתוֹךְ הַמָּיִם, וִיהִי מַבְדִּיל, בֵּין מַיִם לָמָיִם. וַיַּעַשׂ אֱלֹקִים, אֶת-הָרָקִיעַ, וַיַּבְדֵּל בֵּין הַמַּיִם אֲשֶׁר מִתַּחַת לָרָקִיעַ, וּבֵין [[מים העליונים|הַמַּיִם אֲשֶׁר מֵעַל לָרָקִיעַ]]; וַיְהִי-כֵן. וַיִּקְרָא אֱלֹקִים לָרָקִיעַ, שָׁמָיִם; וַיְהִי-עֶרֶב וַיְהִי-בֹקֶר, יוֹם שֵׁנִי.|מקור={{תנ"ך|בראשית|א|ו|ח}}|מירכאות=כן}}
+דאס איז די איינציגסטע טאג וואו עס שטייט נישט "כי טוב". פארשידענע ערקלערונגען זענען אנגעגעבן געווארן דערויף. לויט [[חז"ל]] זענען באשאפן געווארן אין דעם טאג אויך די [[מלאך|מלאכים]]{{הערה|איין דעה אין {{מדרש רבה|בראשית|ג|ח}}; לויט די אנדערע דעה זענען זיי באשאפן געווארן [[דאנערשטאג]].}}, און דער פייער פון [[גיהנום]]{{הערה|{{בבלי|פסחים|נד|א}}}}.
 בשעת מען האט מקריב געווען דעם [[קרבן תמיד]] אין [[בית המקדש]] פלעגן [[שירת הלויים|די לויים זינגען]] דעם קאפיטל [[תהלים מ"ח|גדול ה' ומהולל מאוד]]{{הערה|{{משנה|תמיד|ז|ד}}}}, צוגעפאסט צום טאג אין וועלכע השי"ת האט אפגעטיילט צווישן זיינע ווערק און געשטעלט טייל פון זיי העכער ווי אנדערע{{הערה|{{בבלי|ראש השנה|לא|א}}}}. מען פירט זיך צו זאגן דעם קאפיטל אלס [[שיר של יום]], ביים סוף פון [[שחרית]]{{הערה|{{טור|אורח חיים|קלג}}}}.
@@ שורה 18: / שורה 21: @@
 די אידן וועלכע זענען געווען פון די [[מעמדות]] ווען דער בית המקדש איז געשטאנען פלעגן [[תענית|פאסטן]] אין דעם טאג אויף די וואס רייזן איבער די [[ים|ימים]], אז עס זאל זיי נישט פאסירן קיין אומגליק{{הערה|{{בבלי|תענית|כז|ב}}}}.
-אין דער באשטימטער [[אידישער לוח]], [[לא אד"ו ראש#לא בד"ו פסח|קען זיך פסח נישט אנהייבן]] אין א מאנטאג, וויבאלד עס זענען פארהאן 163 טעג צווישן פסח און [[ראש השנה]] וואס וועט אלזא דארפן אויספאלן אין מיטוואך{{הערה|{{היברובוקס|רב יהודאי גאון|הלכות פסוקות|31930|הלכות מועד עמ' קפז, מהדורת חברת מקיצי נרדמים, ירושלים, תשי"א|עמוד=215}}}}.
+מאנטאג איז קעגן [[יצחק אבינו]]{{הערה|תוספת זוהר, שמות דף רע"ז}}, און קעגן [[רבקה]]{{הערה|אגדת בראשית, פרק נ"ב}}.
+מען פירט זיך צו [[קריאת התורה|ליינען אין דער תורה]] יעדן מאנטאג און [[דאנערשטאג]] ביי שחרית, כדי עס זאל נישט אריבערגיין דריי טעג פון וואך אן [[תורה]]{{הערה|{{רמב"ם|תפלה|יב|א}}}}. דאס איז איינגעפירט געווארן דורך [[משה רבינו]]{{הערה|{{רמב"ם|תפלה|יב|א}}; ספר הפרדס, מהדורת עהרענרייך עמוד של"ח.}}, אדער דורך [[עזרא|עזרא הסופר]]{{הערה|{{ירושלמי|מגילה|ד|א}}; [[מסכת סופרים]], פרק עשירי.}}. מען האט באשטימט דווקא מאנטאג און דאנערשטאג, ווייל משה רבינו איז ארויפגעגאנגען באקומען די [[לוחות הברית|צווייטע לוחות]] אין דאנערשטאג און אראפגעקומען אין מאנטאג, און די טעג זענען דעריבער ימי רצון{{הערה|{{בבלי|בבא קמא|פב|א|מפרש=תוספות|ד"ה=כדי}}; לבוש, אורח חיים סימן קל"ד סעיף א'.}}.
+מען פירט זיך צו פארלענגערן דעם [[תחנון]] אין מאנטאג און דאנערשטאג, ווייל די טעג זענען ימי רצון{{הערה|{{שלחן ערוך|אורח חיים|קלד|א|מפרש=רמ"א}}}}. די [[ראמאניאטן]] האבן אין די טעג צוגעלייגט פסוקים פון תחנונים אין די [[פסוקי דזמרה]], ביים שטיקל פון "הודו"{{הערה|סדור תפילות השנה כמנהג קהילות רומניא, דפוס ווענעציע, דף י ע"א}}.
+טייל [[ספרדים]] האבן געזאגט [[סליחות]] יעדן מאנטאג און דאנערשטאג{{הערה|ספר סדר היום, כוונת תחנונים. זעט: קובץ עץ חיים (באבוב), חלק י"ט עמוד שנ"ה, איבער די מנהגים דערוועגן.}}. אנדערע האבן זיך געפירט צו אויפשטיין צו סליחות יעדן מאנטאג און דאנערשטאג פון [[אלול|חודש אלול]]{{הערה|[[רבי מנחם המאירי]], חיבור התשובה מאמר שני פרק א'. זעט מחזור ארם-צובא, עמוד של"ט.}}.
+וויבאלד מאנטאג און דאנערשטאג זענען ימי רצון, זענען איינגעפירט געווארן פארשידענע [[תענית]]ים אין די טעג{{הערה|{{שלחן ערוך|אורח חיים|קלד|א|מפרש=רמ"א}}. זעט אויך {{שלחן ערוך|אורח חיים|תקנב|יא}} און די נושאי כלים}}. ווען עס האט נישט [[רעגן|גערעגנט]] אין צייט, האבן די יחידים אנגעהויבן פאסטן מאנטאג און דאנערשטאג{{הערה|{{בבלי|תענית|י|א}}}}. אין [[אשכנזים|אשכנז]] און צרפת האט מען זיך געפירט צו פאסטן [[בה"ב|תענית בה"ב]] נאך די ימים טובים{{הערה|{{שלחן ערוך|אורח חיים|תצב}}}}. אין די [[ישיבות המקובלים]] פירן זיך טייל צו פאסטן און אפרעכטן פארשידענע תיקונים אין מאנטאג און דאנערשטאג פון די [[שובבי"ם]] וואכן. פארהאן ווער עס זאגט אז מען האט גוזר געווען צו פאסטן יעדן מאנטאג און דאנערשטאג, אויפן [[חורבן בית המקדש]] און [[חילול השם]]{{הערה|{{שלחן ערוך|אורח חיים|תקפ|ג}}. זעט אויך תמים דעים סימן רמ"ה, אז [[מר בריה דרבינא]] האט געפאסט יעדן מאנטאג און דאנערשטאג פון יאר.}}. א [[קריסטנטום|קריסטליכער]] טעקסט פון [[1'טער יארהונדערט|ערשטן יארהונדערט]] ווארנט מען זאל נישט פאסטן אין מאנטאג אדער דאנערשטאג, אן אנערקענטער אידישער מנהג{{הערה|[[wikisource:Didache_(Lightfoot_translation)#Chapter_8|Didache, Chapter 8]]|כיוון=שמאל}}.
+געוויסע [[סופר]]ים זענען מדקדק צו שרייבן [[מזוזה|מזוזות]] און [[תפילין]] און [[קמיע|קמיעות]] נאר אין באשטימטע שעות אין מאנטאג און דאנערשטאג, ווייל דאס וואס ווערט געשריבן אין יענע צייטן איז מצליח{{הערה|סידור רש"י, אות תנ"ה}}.
+עזרא הסופר האט איינגעפירט אז [[בית דין]] זאל זיצן און משפט'ן יעדע מאנטאג און דאנערשטאג{{הערה|{{בבלי|כתובות|ג|א}}}}, ווייל אידן פון די דערפער קומען דאן אריין צו די שטעט פאר קריאת התורה{{הערה|{{בבלי|בבא קמא|פב|א}}}}, אדער ווייל די [[ספר תורה]] איז שוין גרייט אין פאל וואס מען דארף איינעם [[שבועה|באשווערן]]{{הערה|{{טור|חושן משפט|א}}, בשם [[רב האי גאון]]}}. בזמן הזה גייט נישט אן די תקנה, און יעדע טאג פון וואך קען ווערן באשטימט פאר ישיבת בית דין{{הערה|{{טור|חושן משפט|א}}}}.
+וויבאלד בית דין זיצט אין מאנטאג און דאנערשטאג זענען זיי טעג פון דין, און עס פאדערט מער זכותים צו ווערן געראטעוועט פון געפאר{{הערה|{{בבלי|שבת|קכט|ב}}}}.
+ווען [[פורים]] געפאלט אין איינע פון די אנדערע טעג פון וואך, האבן די חכמים געגעבן רשות פאר די אידן פון די דערפער צו [[מגילה ליינען|ליינען]] די [[מגילת אסתר|מגילה]] דעם מאנטאג אדער דאנערשטאג בעפאר [[י"ד אדר]]{{הערה|{{בבלי|מגילה|ב|א}}}}. דאס גייט נישט אן בזמן הזה{{הערה|{{טור|אורח חיים|תרפח}}}}.
+אין דער באשטימטער [[אידישער לוח]], [[לא אד"ו ראש#לא בד"ו פסח|קען זיך פסח נישט אנהייבן]] אין א מאנטאג, וויבאלד עס זענען פארהאן 163 טעג צווישן פסח און [[ראש השנה]] וואס וועט אלזא דארפן אויספאלן אין מיטוואך{{הערה|{{היברובוקס|רב יהודאי גאון|הלכות פסוקות|31930|הלכות מועד עמ' קפז, מהדורת חברת מקיצי נרדמים, ירושלים, תשי"א|page=215}}}}.
+לויט טייל מקורות, זאל מען נישט אנהייבן זאכן אין מאנטאג און [[מיטוואך]], ווייל זייער [[מזל]] איז נישט גוט{{הערה|{{שלחן ערוך|יורה דעה|קעט|ב}}}}.
+טייל האבן זיך געפירט צו לערנען בעיון מאנטאג און דאנערשטאג, און די אנדערע טעג בקיאות{{הערה|שני לוחות הברית, סוף חלק תורה שבעל פה, בשם ר"י די ליאון}}.
+געוויסע האבן זיך געפירט צו גיין אין [[מקוה]] יעדן מאנטאג און דאנערשטאג{{הערה|מגיד מישרים, פרשת בהר; זכרון לבני ישראל, עמוד נ"ח}}.
+עס איז געווען איינגעפירט ביי געוויסע פרויען נישט צו עסן קיין פליישיגס אין א מאנטאג אדער דאנערשטאג ווען מען זאגט תחנון{{הערה|ים של שלמה חולין, פרק אותו ואת בנו סימן יא}}.
 ==אין אלגעמיינע קולטורן==
@@ שורה 25: / שורה 54: @@
 א צאל פאפולערע לידער אין מערב וועלט קולטור באצייכענען מאנטאג אלס א טאג פון [[דעפרעסיע]], אנגעצויגנקייט, אפאטיע, היסטעריע אדער מעלאנכאליע; הויפטזעכליך צוליב אסאסיאציע מיט דער ארבעט-וואך וואס עס הייבט אן{{הערה|1={{צייגט וועב|url = https://www.timeanddate.com/calendar/days/monday.html| title = Monday: the Moon’s Day| publisher = Time and Date}}|כיוון=שמאל}}.
-לויט פארשונגען דורכגעפירט אין די [[פאראייניגטע קעניגרייך]], טוען מער מענטשן באגיין [[זעלבסטמארד]] אין מאנטאג ווי אין אנדערע טעג פון וואך{{הערה|1={{cite news| url=https://www.theguardian.com/society/2005/aug/26/health.medicineandhealth1 | location=London | work=The Guardian | title=Monday is most common day for suicide | first=John | last=Carvel | date=26 August 2005}}|כיוון=שמאל}}; מער מענטשן ווערן אריינגעטראגן אין שפיטאל מיט ערנסטע [[הארץ אטאקע]]ס{{הערה|{{צייגט וועב|url=https://www.bhf.org.uk/informationsupport/heart-matters-magazine/news/behind-the-headlines/heart-attack-monday|title=Why are serious heart attacks more likely on a Monday?|publisher=British Heart Foundation}} |כיוון=שמאל}}; מער מענטשן רופן אריין צו זייער ארבעטס פלאץ צו מעלדן אז זיי זענען קראנק און קענען נישט קומען{{הערה|1={{cite web|url=https://economictimes.indiatimes.com/jobs/monday-is-the-most-popular-sick-day/articleshow/5218679.cms?from=mdr|title=Monday is 'the most popular sick day'|publisher=The Economic Times|date=11 November 2009}}|כיוון=שמאל}}; און מער מענטשן איבער דער וועלט פארברענגען צייט אויף דער [[World Wide Web|געוועב]]{{הערה|1={{cite web|url=http://www.onestat.com/html/aboutus_pressbox19.html |title=OneStat Website Statistics and website metrics – Press Room |publisher=Onestat.com |date=9 April 2003 |access-date=30 April 2013}}|כיוון=שמאל}}. "Mondayitis" איז א האלב-ערנסטע טערמין צו באצייכענען דעם ערשיינונג פון פיזישע אדער גייסטישע שוואכקייט אין מאנטאג{{הערה|{{צייגט וועב|url=https://www.mja.com.au/journal/2015/203/11/mondayitis|title=Mondayitis|publisher=The Medical Journal of Australia}} |כיוון=שמאל}}.
+לויט פארשונגען דורכגעפירט אין די [[פאראייניגטע קעניגרייך]], טוען מער מענטשן באגיין [[זעלבסטמארד]] אין מאנטאג ווי אין אנדערע טעג פון וואך{{הערה|1={{cite news| url=https://www.theguardian.com/society/2005/aug/26/health.medicineandhealth1 | location=London | work=The Guardian | title=Monday is most common day for suicide | first=John | last=Carvel | date=26 August 2005}}|כיוון=שמאל}}; מער מענטשן ווערן אריינגעטראגן אין שפיטאל מיט ערנסטע [[הארץ אטאקע]]ס{{הערה|{{צייגט וועב|url=https://www.bhf.org.uk/informationsupport/heart-matters-magazine/news/behind-the-headlines/heart-attack-monday|title=Why are serious heart attacks more likely on a Monday?|publisher=British Heart Foundation}} |כיוון=שמאל}} (אויך באשטעטיגט אין די פאראייניגטע שטאטן{{הערה|1={{Cite news|title=A meta-analysis of excess cardiac mortality on Monday|author=D R Witte|coauthors=D E Grobbee, M L Bots, A W Hoes|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16080587/|publisher=European journal of epidemiology}}|כיוון=שמאל}}); מער מענטשן רופן אריין צו זייער ארבעטס פלאץ צו מעלדן אז זיי זענען קראנק און קענען נישט קומען{{הערה|1={{cite web|url=https://economictimes.indiatimes.com/jobs/monday-is-the-most-popular-sick-day/articleshow/5218679.cms?from=mdr|title=Monday is 'the most popular sick day'|publisher=The Economic Times|date=11 November 2009}}|כיוון=שמאל}}; און מער מענטשן איבער דער וועלט פארברענגען צייט אויף דער [[World Wide Web|געוועב]]{{הערה|1={{cite web|url=http://www.onestat.com/html/aboutus_pressbox19.html |title=OneStat Website Statistics and website metrics – Press Room |publisher=Onestat.com |date=9 April 2003 |access-date=30 April 2013}}|כיוון=שמאל}}. "Mondayitis" איז א האלב-ערנסטע טערמין צו באצייכענען דעם ערשיינונג פון פיזישע אדער גייסטישע שוואכקייט אין מאנטאג{{הערה|{{צייגט וועב|url=https://www.mja.com.au/journal/2015/203/11/mondayitis|title=Mondayitis|publisher=The Medical Journal of Australia}} |כיוון=שמאל}}.
 די [[גינעס וועלט רעקארדס]] האט געמאלדן אויף [[טוויטער]] אז מאנטאג באקומט אפיציעל דעם רעקארד פון "ערגסטע טאג פון דער וואך"{{הערה|1={{Cite web |title=Guiness World Records: "we're officially giving monday the record of the worst day of the week." |url=https://twitter.com/gwr/status/1581920448555544576 |access-date=2022-10-21 |website=Twitter |language=en}}|כיוון=שמאל}}.
@@ שורה 32: / שורה 61: @@
 עטליכע ציווילע האלידעיס אין די [[פאראייניגטע שטאטן]], ווי [[לעיבאר דעי]], [[מעמאריעל דעי]] און קאלומבוס דעי, געפאלן אלעמאל אויס אין א מאנטאג.
+"יעדע מאנטאג און דאנערשטאג" איז א [[אידיש]]ע פראזע וואס באצייכנט עפעס וואס איז אפט{{הערה|1={{צייגט וועב|url = https://www.yiddishculturaldictionary.org| title = A Yiddish Cultural Dictionary}}|כיוון=שמאל}}.
 ==רעפערענצן==
@@ שורה 38: / שורה 69: @@
 {{טעג פון דער וואך}}
-[[קאַטעגאָריע:טעג]]
+[[קאַטעגאָריע:טעג|2]]
-[[:קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]]
+[[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]]
 [[HE:יום שני]]

אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "מאנטאג"

יעצטיגע רעוויזיע זינט 23:45, 4 יאנואר 2024

אינהאַלט

נאמען

אין אידישקייט

אין אלגעמיינע קולטורן

רעפערענצן

נאוויגאציע מעניו

אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "מאנטאג"

יעצטיגע רעוויזיע זינט 23:45, 4 יאנואר 2024

נאמען

אין אידישקייט

אין אלגעמיינע קולטורן

רעפערענצן

נאוויגאציע מעניו

זוכן