אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:פרייסן"
ק (בוט העברות האט באוועגט בלאט פרייסן צו רוי:פרייסן אן לאזן א ווייטערפירונג: סינון) |
ק (החלפת טקסט – "{{דעסקריפציע||ענגליש=" ב־"{{דעסקריפציע||ענגליש = ") |
||
| (6 מיטלסטע ווערסיעס פון 4 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
'''פּרייסן''' ({{שפראך-de|Preußen}}; {{שפראך-la|Prussia אדער Borussia, Prutenia}}; {{שפראך-lv| Prūsija}}; {{שפראך-lt|Prūsija}}; {{שפראך-pl|Prusy}}; [[אלט פרייסיש]]: ''Prūsa'') איז געווען אַ היסטאָרישער שטאַט וואס האט זיך אנגעהויבן אלס די [[הערצאגשאפט פון פרייסן]] און דער [[מאַרגראַוויאַט פון בראַנדנבורג]]. דורך עטליכע יארהונדערטער האט דאס לאנד געהאט א היפּשע השפעה אויף [[דייטשלאנד|דייטשער]] און | {{דעסקריפציע||ענגליש = historic German state in central Europe, 1525–1947|העב=ממלכה היסטורית|דייטש=vom Mittelalter bis 1947 bestehendes Land in Europa|}} | ||
'''פּרייסן''' ({{שפראך-de|Preußen}}; {{שפראך-la|Prussia אדער Borussia, Prutenia}}; {{שפראך-lv| Prūsija}}; {{שפראך-lt|Prūsija}}; {{שפראך-pl|Prusy}}; [[אלט פרייסיש]]: ''Prūsa'') איז געווען אַ היסטאָרישער שטאַט וואס האט זיך אנגעהויבן אלס די [[הערצאגשאפט פון פרייסן]] און דער [[מאַרגראַוויאַט פון בראַנדנבורג]]. דורך עטליכע יארהונדערטער האט דאס לאנד געהאט א היפּשע השפעה אויף [[דייטשלאנד|דייטשער]] און אייראפעאישער היסטאריע. די לעצטע הויפטשטאט פון פרייסן איז געווען [[בערלין]]. | |||
==היסטאריע== | ==היסטאריע== | ||
דער נאָמען ''פרייסן'' שטאמט פון די [[אלטע פרייסן]], אַ באלטיש פאלק זיך אנגעקערט מיט די ליטווינער און די לעטן. אין דעם 13טן י"ה, איז "אלטפרייסן" געווארן איינגענומען דורך די [[טעווטאנישע ריטערס]]. אין [[1308]] האבן די טעווטאנישע ריטערס איינגענומען דעם אַמאָליגן פּוילישן ראַיאן פון [[ | דער נאָמען ''פרייסן'' שטאמט פון די [[אלטע פרייסן]], אַ באלטיש פאלק זיך אנגעקערט מיט די ליטווינער און די לעטן. אין דעם 13טן י"ה, איז "אלטפרייסן" געווארן איינגענומען דורך די [[טעווטאנישע ריטערס]]. אין [[1308]] האבן די טעווטאנישע ריטערס איינגענומען דעם אַמאָליגן פּוילישן ראַיאן פון [[פאָמערעליע]] מיט [[דאַנציג]]. דאס לאנד איז געווען באפעלקערט מערסטנס מיט דייטשן וואס האבן אריינגעוואנדערט פון צענטראל און מערב דייטשלאנד און, אין דרום, מיט פאלאַקן פון [[מאַזאָוויע]]. שפעטער ווערט פרייסן צעשפּאַלטן אין א מערב'דיקן טייל, [[קעניגלעך פרייסן]], אַ פּראָווינץ פון [[פוילן]], און א מזרח'דיקן טייל, זייט [[1525]] גערופן [[הערצאגשאפט פון פרייסן]]. אין [[1618]] איז די הערצאגשאפט פון פרייסן פאראייניגט מיט בראנדנבורג. | ||
אין [[דרייסיג יעריגער קריג]] (1618-1648) איז געווען די בראַנדענבורג זייט פון די עוואַנגעליקאַל יוניאַן. גרויס טיילן פון די לאַנד זענען חרוב און זייער באוואוינער פארטריבן. עלעקטאָר [[פרידריך ווילהעלם, עלקטאר פון בראנדענבורג|פרידריך ווילהעלם]] (1688-1640), שפּעטער גערופן "דער גרויסער עלעקטאָר", דעריבער אנגענומען אַ אָפּגעהיט פּאָליטיק נאָך דער מלחמה אָווערטורעס צווישן די הויפּט כוחות, אין סדר צו אַנטוויקלען דאס לאַנד. | אין [[דרייסיג יעריגער קריג]] (1618-1648) איז געווען די בראַנדענבורג זייט פון די עוואַנגעליקאַל יוניאַן. גרויס טיילן פון די לאַנד זענען חרוב און זייער באוואוינער פארטריבן. עלעקטאָר [[פרידריך ווילהעלם, עלקטאר פון בראנדענבורג|פרידריך ווילהעלם]] (1688-1640), שפּעטער גערופן "דער גרויסער עלעקטאָר", דעריבער אנגענומען אַ אָפּגעהיט פּאָליטיק נאָך דער מלחמה אָווערטורעס צווישן די הויפּט כוחות, אין סדר צו אַנטוויקלען דאס לאַנד. | ||
| שורה 10: | שורה 11: | ||
אין [[1701]] איז פראקלאמירט געווארן דאס קעניגררייך פון פרייסן. | אין [[1701]] איז פראקלאמירט געווארן דאס קעניגררייך פון פרייסן. | ||
פרייסן איז צוגעקומען צו זיין גרעסטע וויכטיגקייט אין די 18טן און [[19טער י"ה]]. בשעת דעם [[18טער י"ה|18טן יאָרהונדערט]], איז עס געווארן אַ גרויסע | פרייסן איז צוגעקומען צו זיין גרעסטע וויכטיגקייט אין די 18טן און [[19טער י"ה]]. בשעת דעם [[18טער י"ה|18טן יאָרהונדערט]], איז עס געווארן אַ גרויסע אייראפעאישע מאַכט אונטער דער ממשלה פון [[פרידריך דער צווייטער פון פרייסן|פרידריך דער גרויסער]] (1740-86). במשך דעם 19טן יאָרהונדערט, האט דער קאנצלער [[אטא פאן ביסמארק]] נאכגעלאפן אַ פּאָליטיק פון פאראייניגן די דייטשע פרינציפאליטעטן אין אַ "[[קליין דייטשלאַנד]]" וואָס האט אויסגעשלאסן די [[עסטרייך אונגארישע אימפעריע]]. | ||
דאס קעניגררייך פון פרייסן האט באהערשט צפון דייטשלאַנד פּאליטיש, עקאנאמיש, און אויך אין באַפעלקערונג, און איז געווען דאס האַרץ פון דער פאראייניגטע [[צפון דייטשע קאָנפעדעראַציע]] פאָרמירט אין [[1867]], וואָס איז געווארן א טייל פון דער [[דייטשער אימפעריע]] אין [[1871]]. | דאס קעניגררייך פון פרייסן האט באהערשט צפון דייטשלאַנד פּאליטיש, עקאנאמיש, און אויך אין באַפעלקערונג, און איז געווען דאס האַרץ פון דער פאראייניגטע [[צפון דייטשע קאָנפעדעראַציע]] פאָרמירט אין [[1867]], וואָס איז געווארן א טייל פון דער [[דייטשער אימפעריע]] אין [[1871]]. | ||
| שורה 21: | שורה 22: | ||
[[קאַטעגאָריע:היסטארישע לענדער אין אייראפע]] | [[קאַטעגאָריע:היסטארישע לענדער אין אייראפע]] | ||
[[קאַטעגאָריע:פרייסן|*]] | [[קאַטעגאָריע:פרייסן|*]] | ||
[[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | [[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | ||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | {{קרד/ויקי/יידיש}} | ||
[[he:פרוסיה]] | |||
יעצטיגע רעוויזיע זינט 21:42, 26 אקטאבער 2023
פּרייסן (דייטש: Preußen; לאטייניש: Prussia אדער Borussia, Prutenia; לעטיש: Prūsija; ליטוויש: Prūsija; פּויליש: Prusy; אלט פרייסיש: Prūsa) איז געווען אַ היסטאָרישער שטאַט וואס האט זיך אנגעהויבן אלס די הערצאגשאפט פון פרייסן און דער מאַרגראַוויאַט פון בראַנדנבורג. דורך עטליכע יארהונדערטער האט דאס לאנד געהאט א היפּשע השפעה אויף דייטשער און אייראפעאישער היסטאריע. די לעצטע הויפטשטאט פון פרייסן איז געווען בערלין.
היסטאריע
דער נאָמען פרייסן שטאמט פון די אלטע פרייסן, אַ באלטיש פאלק זיך אנגעקערט מיט די ליטווינער און די לעטן. אין דעם 13טן י"ה, איז "אלטפרייסן" געווארן איינגענומען דורך די טעווטאנישע ריטערס. אין 1308 האבן די טעווטאנישע ריטערס איינגענומען דעם אַמאָליגן פּוילישן ראַיאן פון פאָמערעליע מיט דאַנציג. דאס לאנד איז געווען באפעלקערט מערסטנס מיט דייטשן וואס האבן אריינגעוואנדערט פון צענטראל און מערב דייטשלאנד און, אין דרום, מיט פאלאַקן פון מאַזאָוויע. שפעטער ווערט פרייסן צעשפּאַלטן אין א מערב'דיקן טייל, קעניגלעך פרייסן, אַ פּראָווינץ פון פוילן, און א מזרח'דיקן טייל, זייט 1525 גערופן הערצאגשאפט פון פרייסן. אין 1618 איז די הערצאגשאפט פון פרייסן פאראייניגט מיט בראנדנבורג.
אין דרייסיג יעריגער קריג (1618-1648) איז געווען די בראַנדענבורג זייט פון די עוואַנגעליקאַל יוניאַן. גרויס טיילן פון די לאַנד זענען חרוב און זייער באוואוינער פארטריבן. עלעקטאָר פרידריך ווילהעלם (1688-1640), שפּעטער גערופן "דער גרויסער עלעקטאָר", דעריבער אנגענומען אַ אָפּגעהיט פּאָליטיק נאָך דער מלחמה אָווערטורעס צווישן די הויפּט כוחות, אין סדר צו אַנטוויקלען דאס לאַנד.
אונטער דער הערשאפט פון פרידריך ווילהעלם פון בראַנדענבורג-פרייסן איז געווען דאס שטערקסטע לאַנד נאָך עסטרייך אין דער הייליגער רוימישער אימפעריע.
אין 1701 איז פראקלאמירט געווארן דאס קעניגררייך פון פרייסן.
פרייסן איז צוגעקומען צו זיין גרעסטע וויכטיגקייט אין די 18טן און 19טער י"ה. בשעת דעם 18טן יאָרהונדערט, איז עס געווארן אַ גרויסע אייראפעאישע מאַכט אונטער דער ממשלה פון פרידריך דער גרויסער (1740-86). במשך דעם 19טן יאָרהונדערט, האט דער קאנצלער אטא פאן ביסמארק נאכגעלאפן אַ פּאָליטיק פון פאראייניגן די דייטשע פרינציפאליטעטן אין אַ "קליין דייטשלאַנד" וואָס האט אויסגעשלאסן די עסטרייך אונגארישע אימפעריע.
דאס קעניגררייך פון פרייסן האט באהערשט צפון דייטשלאַנד פּאליטיש, עקאנאמיש, און אויך אין באַפעלקערונג, און איז געווען דאס האַרץ פון דער פאראייניגטע צפון דייטשע קאָנפעדעראַציע פאָרמירט אין 1867, וואָס איז געווארן א טייל פון דער דייטשער אימפעריע אין 1871.
מיט דעם סוף פון דער האָהענצאלערן מאָנאַרכיע אין דייטשלאַנד נאכן ערשטן וועלט קריג, איז פרייסן געווארן א טייל פון דער וויימאַר רעפובליק ווי אַ פרייער שטאַט אין 1919. דער שטאט פון פרייסן איז אפגעשאפן אין 1947 דורך די אליאירטע פונעם צווייטן וועלט קריג.[1]
רעפערענצן
- ↑ Clark, Christopher (2006): Iron Kingdom: The Rise and Downfall of Prussia, 1600-1947. ISBN 0-7139-9466-5 ISBN 978 0713994667
דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!