אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:יופיטער"

'''יופּיטער''' ([[העברעיש]]: ''צדק''; [[ענגליש]]: ''Jupiter''; סימבאל: [[File:Jupiter symbol (bold).svg|16px|♃]]) איז דער פינפטער [[פלאנעט]] פון דער [[זון]], און דער גרעסטער פלאנעט אין דער [[זון סיסטעם]]. יופיטער ווערט גערעכנט אלס א [[גאז ריז]] (צוזאמען מיט [[סאטורן]]; די אנדערע ריז פלאנעטן, [[אוראנוס]] און [[נעפטון|נעפטון,]] זענען אייז ריזן). די [[מאסע]] פון יופיטער אין איין טויזנטל פון דער זון, אבער צוויי און א האלב מאל ווי אלע אנדערע פלאנעטן אין דער זון סיסטעם צוזאמען.

יופיטער איז באוואוסט געווען שוין אין אוראלטע צייטן. זײַן מאסע איז 75% [[הידראגען]] און 25% [[העליום]].

ביינאכט איז יופיטער דער דריטער ליכטיקסטער אביעקט אינעם הימל, נאך דער [[לבנה]] און [[ווענוס]].

יופיטער באשטייט בעיקר פון [[וואסערשטאף]], מיט א פערטל פון זיין מאסע [[העליום]]. ער האט אפשר א שטיינעדיג הארץ פון שווערערע עלעמענטן,<ref name="coreuncertainty">{{cite journal|author=Saumon, D.|author2=Guillot, T.|title=Shock Compression of Deuterium and the Interiors of Jupiter and Saturn|journal=The Astrophysical Journal|volume=609|issue=2|pages=1170–1180|date=2004|bibcode=2004ApJ...609.1170S|doi=10.1086/421257|arxiv=astro-ph/0403393}}</ref> אבער גענוי ווי די אנדערע ריז פלאנעטן האט יופיטער נישט קיין קלאר-דעפינירטן אייבערפלאך. צוליב זיין גיכער ראטאציע איז דער פארעם פונעם פלאנעט א פלאכן ספערויד (ער האט א קליינטשיקע אבער באמערקלעכע פויש ארום זיין עקוואטאר). דער אטמאספער ווערט צעטיילט אין פארשידענע טיילן לויט די גארטל-ליניעס, און וואו זיי קומען צוזאמען פאסירן שטורעמען. איין תוצאה פון דעם איז דער [[גרויסער רויטער פלעק]], א ריזיגער שטורעם וואס גייט אן זייט 1830 אוודאי, און איז אפשר דער זעלבער שטורעם וואס מען האט געזען דורך א [[טעלעסקאפ]] אין דעם 17טן יארהונדערט.  

עטלעכע מאל האט מען אויסגעפארשט יופיטער מיט ראבאטישע קאסמאס־שיפן, דאס לעצטע מאל דורך דזשונא וואס ארביטירט יופיטער זייט דעם 4טן יולי 2016.<ref name="NYT-20160705">{{cite new |last=Chang |first=Kenneth |title=NASA’s Juno Spacecraft Enters Jupiter’s Orbit |url=https://www.nytimes.com/2016/07/05/science/juno-enters-jupiters-orbit-capping-5-year-voyage.html |date=July 5, 2016 |work=[[New York Times]] |accessdate=July 5, 2016}}</ref><ref name="NYT-20160630">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=All Eyes (and Ears) on Jupiter |url=https://www.nytimes.com/2016/07/01/science/jupiter-nasa-juno-hubble.html  

יופיטער באשטייט בעיקר פון גאז און פליסיקער מאטעריע. ער איז דער גרעסטער פון די פיר ריז־פלאנעטן אין דער זון סיסטעם און דערפאר איז איר גרעסטער פלאנעט.. ער האט א דיאמעטער פון  142,984  ק״מ ביי זיין [[עקוואטאר]]. די דורכשניטלעכע געדעכטקייט פון יופיטער, 1.326&nbsp;ג/צ״מ³, איז די צווייט גרעסטע פון די ריז פלאנעטן , אבער נידריגע ווי די פיר [[ערדישער פלאנעט|ערדישע פלאנעטן]].

יופיטער׳ס אויבער אטמאספער איז אומגעפער 92%–88 וואסערשטאף און {{ר|רעכטס=יא}}8–12% העליום לויטן פראצענט  פארנעם פון גאז [[מאלעקול|מאלעקולן]]. א העליום אטאם האט בערך פיר מאל אזוי פיל מאסע ווי א וואסערשטאף אטאם, ממילא איז דער צונויפשטעל אנדערש ווען געמאסטע דורך מאסע. אזוי איז יופיטער׳ס אטמאספער בערך 75% וואסערשטאמף און 24% העליום לויט דער מאסע, און דער איבעריגער איין פראצענט מאסע באשטייט פון אנדערע עלעמענטן. דער אטמאספער אנטהאלט קליינע קוואנטיטעטן פון  [[מעטאן]], [[וואסער-פארע]], [[אמאניאק]], און  [[סיליציום]]-באזירטע  פארבינדונגען. עס זענען פאראן אויך קליינע קוואנטיטען פון  [[קוילנשטאף]], [[עטאן]], [[שוועבל-וואסערשטאף]], [[נעאן]], [[זויערשטאף]], [[פאספין]], און [[שוועבל]]. די דרויסנדיקסטע שיכטע פונעם אטמאספער אנטהאלט [[קריסטאלן]] פון פארפרוירענעם אמאניאק. דער אינעווייניג אנטהאלט מער געדעכטע מאטריאלן - לויט דער מאסע איז ער  71% וואסערשטאף, 24% העליום, און 5% אנדערע עלעמענטן.<ref name="voyager">{{cite journal|author=Gautier, D.|author2=Conrath, B.|author3=Flasar, M.|author4=Hanel, R.|author5=Kunde, V.|author6=Chedin, A.|author7=Scott N.

פון [[ספעקטראסקאפיע]] ווייזט אויס אז [[סאטורן]] האט אן ענלעכן צונויפשטעל ווי יופיטער, אבער די אנדערע ריז פלאנעטן [[אוראנוס]] און [[נעפטון]] האבן רעלאטיוו ווייניגער וואסערשטאף און העליום און מער ״געפרוירנס״ און דערפאר רופט מען זיי היינט [[אייז ריז]]ן.<ref>{{cite web |author=Ingersoll, A. P. |author2=Hammel, H. B. |author3=Spilker, T. R. |author4=Young, R. E.  

[[טעקע:SolarSystem_OrdersOfMagnitude_Sun-Jupiter-Earth-Moon.jpg|לינקס|קליין|יופיטער׳ס דיאמעטער איז איין [[גרייס-ארדענונג]] קלענער (×0.10045) ווי דעם פון דער, און איין גרייס-ארדענונג גרעסער (×10.9733) ווי דעם פון דער ערד. דער גרויסער רויטער פֿלעק איז אומגעפער אזוי גרויס ווי די ערד.]]

יופיטער׳ס מאסע איז 2.5 אזוי גרויס ווי די מאסע פון אלע אנדערע פלאנעט אין דער זון סיסטעם צוזאמען—דאס איז אזוי מאסיוו אז זיין [[Barycenter|באריצענטער]] מיט דער [[זון]] ליגט העכער פון דעם זון אויבערפלאך, 1.068 זון ראדיוסן פון דער זון׳ס צענטער.<ref>{{cite book|last1=MacDougal|first1=Douglas W.|title=Newton's Gravity

|accessdate={{ר}}28סטן יולי, 2016|language=en|chapter=A Binary System Close to Home: How the Moon and Earth Orbit Each Other|quote=the barycenter is 743,000 km from the center of the sun. The Sun's radius is 696,000 km, so it is 47,000 km above the surface.}}</ref> יופיטער איז א סך גרעסער ווי די ערד אבער נישט אזוי געדעכט; זיין פארנעם איז אומגעפער 1,321 ווי די ערד, אבער ער איז נאר  318 מאל אזוי מאסיוו.<ref name="fact" /><ref name="burgess">{{page needed|date=May 2015}} {{cite book|first=Eric|last=Burgess|date=1982|title=By Jupiter: Odysseys to a Giant|publisher=Columbia University Press|location=New York|isbn=0-231-05176-X}}</ref> יופיטער׳ס ראדיוס איז  אומגעפער 1/10 פון דעם [[זון ראדיוס|ראדיוס פון דער זון]],<ref name="shu82">{{cite book|first=Frank H.|last=Shu|date=1982|title=The physical universe: an introduction to astronomy|page=426|series=Series of books in astronomy|edition=12th|publisher=University Science Books|isbn=0-935702-05-9}}</ref> און זיין מאסע איז 0.001 מאל די  [[זון מאסע|מאסע פון דער זון]], במילא האבן ביידע כמעט די זעלבע געדעכטקייט.<ref name="davis_turekian05">{{cite book|author=Davis, Andrew M.|author2=Turekian, Karl K.|title=Meteorites, comets, and planets|volume=1|series=Treatise on geochemistry|publisher=Elsevier|date=2005|isbn=0-08-044720-1|page=624}}</ref> א "[[יופיטער מאסע]]" (אויף ענגליש, ''M''_J אדער  ''M''_Jup ) ווערט אפט גענוצט ווי אן איינס צו באשרייבן מאסעס פון אנדערע אביעקטן, ספעציעל  און [[ברוינער ליליפוט|ברוינע ליליפוטן.]]

כאטש יופיטער וואלט געדארפט זיין  75 מאל אזוי מאסיוו כדי [[קערנשמעלצן|צונויפשמעלצן וואסערשטאף]] און ווערן  א [[שטערן]], דער קלענסטער [[רויטער ליליפוט]] איז  נאר אומגעפער 30 פראצענט גרעסער אין ראדיוס פון יופיטער.<ref>{{cite journal|author=Burrows, A.|author2=Hubbard, W. B.|author3=Saumon, D.|author4=Lunine, J. I.|title=An expanded set of brown dwarf and very low mass star models|journal=Astrophysical Journal|date=1993|volume=406|issue=1|pages=158–71|bibcode=1993ApJ...406..158B|doi=10.1086/172427}}</ref><ref>{{cite news|first=Didier|last=Queloz|title=VLT Interferometer Measures the Size of Proxima Centauri and Other Nearby Stars|publisher=European Southern Observatory|date=19טן נאוועמבער, 2002|url=http://eso.org/public/news/eso0232/|accessdate=12טן יאנואר, 2007}}</ref> טראץ דעם טוט יופיטער אויסשטראלן מער היץ ווי ער באקומט פון דער זון.<ref name="elkins-tanton">{{page needed|date=May 2015}} {{cite book|first=Linda T.|last=Elkins-Tanton|date=2006|title=Jupiter and Saturn|publisher=Chelsea House|location=New York|isbn=0-8160-5196-8}}</ref> נאך היץ ווערט גענערירט דורכן [[קעלווין–העלמהאלץ מעכאניזם]] דורך אויפציען. דער דאזיגער פראצעס שאפט אז יופיטער זאל זיך איינשרומפן מיט בערך 2&nbsp;צ״מ א יאר.<ref name="guillot04">{{cite book|editor=Bagenal, F.|editor2=Dowling, T. E.|editor3=McKinnon, W. B|author=Guillot, T.|author2=Stevenson, D. J.|author3=Hubbard, W. B.|author4=Saumon, D.|date=2004|title=Jupiter: The Planet, Satellites and Magnetosphere|chapter=Chapter 3: The Interior of Jupiter|publisher=[[Cambridge University Press]]|isbn=0-521-81808-7}}</ref>

עס ווערט גערעכענט אז יופיטער באשטייט פון א געדעכטן יאדער מיט א געמישעכץ פון עלעמענטן, אן ארומיגע שיכטע פון פליסיגן מעטאלישן [[הידראגען|וואסערשטאף]] מיט עפעס [[העליום]], און א דרויסנדיגע שיכטע וואס איז מערסטנד מאלעקולארישן וואסערשטאף.<ref name="guillot04" />  אין 1997, איז געווארן פארגעשלאגן דורך גראוויטאציע מעסטונגען אז יופיטער דארף האבן א יאדער,<ref name="guillot04" /> מיט א מאסע 12 צו 45 אזויפיל ווי די ערד, ד״ה אומגעפער 4%–14% פון דער גאנצער מאסע פון יופיטער.<ref name="elkins-tanton" /><ref>{{cite journal|author=Guillot, T.|author2=Gautier, D.|author3=Hubbard, W. B.|title=New Constraints on the Composition of Jupiter from Galileo Measurements and Interior Models|journal=Icarus|date=1997|volume=130|issue=2|pages=534–539|bibcode=1997astro.ph..7210G|doi=10.1006/icar.1997.5812|arxiv=astro-ph/9707210}}</ref> די מאדעלן פון פלאנעטן פֿארמאציע פאדערן אז א פלאנעט זאל האבן א יאדער פון שטיין אדער אייז וואס איז גענוג גרויס צו זאמלען זיין וואסערשטאף און העליום. ס׳איז אבער גאנץ מעגלעך אז יופיטער האט א מאל געהאט א יאדער וואס איז היינט געווארן איינגעשרומפט, אדער איז אינגאנצן מער נישט דא, ווייל מען קען נישט מעסטן גראוויטאציע אזוי גענוי.<ref name="guillot04" /><ref>{{cite book|author=Various|editor=McFadden, Lucy-Ann|editor2=Weissman, Paul|editor3=Johnson, Torrence|date=2006|title=Encyclopedia of the Solar System|edition=2nd|publisher=Academic Press|isbn=0-12-088589-1|page=412}}</ref>

[[טעקע:PIA19640-Jupiter-Infrared-Animation-20150516.gif|קליין|אינפֿרארויט בילד סעקווענץ פון יופיטער]]דער יאדער איז אפשר ארומגענומען מיט געדעכטן מעטאלישן וואסערשטאף, וואס פארברייטערט זיך דרויסנדיק ביז אומגעפער 78% פונעם ראדיוס פונעם פלאנעט. העכער דער שיכטע פון מעטאלישן וואסערשטאף ליגט א דורכזיכטיגן אינעווייניגע אטמאספער פון וואסערשטאף.  

יופיטער האט די גרעסטע פלאנעטארישע אטמאספער אין דער זון־סיסטעם, ביז א הייך פון מער ווי 5,000 ק״מ.