אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:אפגאניסטאן"

'''אַפגאַניסטאַן''' ([[פערסיש]]: افغانستان ), אפיציעל די '''איסלאַמישע עמיראַט פון אַפגאַניסטאַן''', איז אן [[איסלאם|איסלאמיש]] [[לאנד איינגעשלאסן]] [[לאנד]] אין דרום־צענטראלער [[אזיע]]. דאס לאנד גרענעצט [[פאקיסטאן]] אין [[דרום]] און [[מזרח]], [[איראן]] אין מערב; [[טורקמעניסטאן]], [[אוזבעקיסטאן]] און [[טאדזשיקיסטאן]] אין צפון; און [[כינע]] אין דעם ווייטן צפון־מזרח. אפגאניסטאן איז דאס [[ליסטע פון לענדער לויט שטח|40סטע גרעסטע לאנד אין דער וועלט]], מיט א שטח פון  647,000 ק"מ².

דורכאויס דער היסטאריע איז אפגאניסטאן געווען דער ארט פון מיליטערישע אקציעס, דורך [[אלעקסאנדער דער גרויסער]], איסלאמישע אראבער,  מאנגאלן, די בריטישע,  [[סאוויעטן פארבאנד|סאוויעטישע רוסלאנד]] און די מערבדיקע מאכטן.

אין גאנץ אַפגאַניסטאַן וואוינט בלויז איין [[ייד]], זאבלאן סימנטוב.

אין 1709, האט [[מירווייס האטאק]], א פאשטון פון [[קאנדאהאר]], געפירט אן אויפשטאנד קעגן די פערסישע [[סאפאווידן]]. ער האט געהארגעט גורגין כאן און געמאכט אפגאניסטאן אומאפהענגיק. אין 1715 איז ער געשטארבן און זיין ברודער אבדול אזיז האט איבערגענומען די מלוכה, אבער מאכמוד, זון פון מירווייס, האט אים געהרגעט.

מאדערנער אפגאניסטאן האט באקומען זיין אומאפהענגיקייט פון בריטאניע אין 1919, און דאס לאנד איז געווארן א [[מאנארכיע]] אונטער דעם קעניג [[אמאנולא כאן]]. ער האט איינגעפירט דיפלאמאטישע באציאונגען מיט דער אינטערנאציאנאלער געמיינדע, און האט אנגעהויבן מאדערניזירן דאס לאנד. אין 1923 האט מען איינגעפירט א נייע קאנססטיטוציע, וואס האט פארפליכטעט בילדונג פאר קינדער און האט מבטל געווען שקלאפעריי. צוליב קעגנשאפט צו זיינע רעפארמירונג האט אמאנולא כאן געדארפט אבדיקירן אין 1929.

אין דעצעמבער 2004, איז [[האמיד קארזאי]] געווארן דער ערשטער [[דעמאקראטיע|דעמאקראטיש]]־געוויילטער פרעזידענט פון אפגאניסטאן. [[נאטא]] האט אנגהויבן ווידערבויען אפגאניסטאן מיט זיינע מיליטערישע און רעגירונג־אנטשטאלטן. אין די לעצטע צען יאר האט מען געבויט א סך שולעס און קאלעגיעס. פרייהייט פאר פרויען איז געווארן פארבעסערט, און זיי קענען שטודירן, ארבעטן, פירן אן אויטא און קאנדידירן צו רעגירונגס אמטן. היינט זענען פאראן אפגאנער פרויען פאליטיקער, איינשליסנדיק עטלעכע מיניסטארן און איין בירגערמייסטער. אנדערע האבן געשאפן ביזנעסער אדער ארבעטן אין דער מיליטער און פאליציי.

אין צפון־מזרח געפינט זיך דער [[הינדו קוש]] בארגקייט וואו ערדציטערנישן פאסירן כמעט יעדע יאר, וואס טיילמאל שאפן [[לאווינע]]ס אין ווינטער. די לעצטיקע שטארקע ערדציטערנישן זענען געווען אין 1998, וואס האט געהרגעט עטלעכע 6000 מענטשן אין באדאשקאן נאענט צו טאַדזשיקיסטאַן.

די נאטירלעכע רעסורסן פון לאנד שליסן איין: [[קויל]], [[קופער]], [[אייזנארץ]], [[ליטיום]], [[אוראניום]], [[זעלטענע-ערד עלעמענט]]ן, [[כראמיט]], [[גאלד]], [[צינק]], [[שוועבל]], [[בליי]], [[מארמארשטיין]], [[נאטירלעכער גאז]] און [[נאפט]].

מיט א שטח פון 652,230 קוואדראט ק"מ איז אפגאניסטאן דאס [[ליסטע פון לענדער לויט שטח|41סטע גרעסטע לאנד אין דער וועלט]], א ביסל גרעסער ווי [[פראנקרייך]] און קלענער ווי [[מיאנמאר]], בערך אזוי גרויס ווי דער אמעריקאנישער שטאט [[טעקסאס]]. ער גרענעצט פאקיסטאן צו דרום און מזרח; איראן צו מערב; טורקמעניסטאן, אוזבעקיסטאן און טאדזשיקיסטאן צו צפון,; און כינע אין דעם ווייטן מזרח.

אין 2010, האבן אמעריקאנער געאלאגן אנטפלעקט קנאפע $1 טריליאן אין מינעראלן אין אפגאניסטאן.<ref name="NYT" /> עס ווערט גערעכנט אז דאס לאנד קען ווערן דער וועלט'ס הויפט פראדוצירער פון [[ליטיאום]].<ref>[http://news.discovery.com/earth/afghanistan-minerals-lithium.html Afghanistan: The Saudi Arabia of Lithium?]</ref> די אפגאנישע רעגירונג גרייט זיך צו ארויסצוציען קופער און אייזן , וואס קען אריינברענגן אין דער קאסע פון דער רעגירונג ביליאנען דאלארן יעדע יאר ביז 100 יאר.<ref>[http://www.pajhwok.com/viewstory.asp?lng=eng&id=96067 Tenders out for Hajigak iron ore mine], 2010-06-12.</ref><ref>Pajhwok Afghan News, [http://www.pajhwok.com/viewstory.asp?lng=eng&id=45842 Chinese company wins bidding for Ainak copper extraction], 2007-11-20.</ref>

אין 2008 האט זיך דער מצב שוין פארבעסערט ביז 8 פראצענט פון איינוואוינער האבן א צוטריט צו א טעלעפאן ליניע. אויך זענען פאראן אין לאנד עטלעכע 1.4 מיליאן [[צעלפאן|צעלפאנען]].

ס'איז אמאל געווען א קליינע געמיינדע יידן וואס האבן אבער עמיגרירט אין [[ישראל]] און די [[פאראייניגטע שטאטן]]. ביז 2005 איז געבליבן אין לאנד נאר איין ייד, זאבלאן סימן־טוב.

לויט דער היינטיקער קאנסטיטוציע, איז אפגאניסטאן א דעמאקראטיע מיט א פרעזידענט און צוויי וויצע־פרעזידענטן, וואס ווערן געוויילט איין מאל צו פינעף יאר.

אפגאניסטאן האט פיר אינטערנאציאנאלע פליפארטן: העראט, האמיד קארזאי פליפארט (אין קאבול), קאנדאהאר און מאזאר ע־שאריף. די נאציאנאלע לופטליניע איז אריאנא אפגאן לופטליניעס (AAA). פרעמדע לופטליניע וואס פליען קיין אפגאניסטאן שליסן איין [[ער אינדיע]], [[עמיראטן]], [[גאלף ער]], [[איראן אסעמאן לופטליניעס]], [[פאקיסטאן אינטערנאציאנאלע לופטליניעס]] און [[טערקישע לופטליניעס]].

אפגאניסטאן האט (אין 2014) נאר צוויי באן פארבינדונגען, איינע א 75 ק"מ לאנג ליניע פון כייראבדאד צום גרענעץ מיט [[אוזבעקיסטאן]] און די אנדערע א 10ק"מ לאנג ליניע פון טאראגונדי צום גרענעץ מיט [[טורקמעניסטאן]]. ביידע ליניעס ווערן געניצט נאר פאר פראכט. קיין פאסאזשירן דינסט עקזיסטירט נאך נישט.

|refs=<ref name="NYT">[http://www.nytimes.com/2010/06/14/world/asia/14minerals.html?hp ריזיקער רייכטום פון מינעראלן אין אפגאניסטאן]</ref>

<ref name="CIA-pop">{{cite web| url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2119.html?countryName=Afghanistan&countryCode=af&regionCode=sas&#af|title=באפעלקערונג פון אפגאניסטאן |work=The World Factbook |publisher=CIA |year=2010|accessdate=6טן נאוועמבער, 2011}}</ref>  

[[קאטעגאריע:אומבאקוקט]]

[[קאטעגאריע:אויף יידיש]]