אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:אפריקע"

'''אַפֿריקע''' איז דער צווייטער גרעסטער [[קאָנטינענט]] און האט די צווייטע גרעסטע [[באפעלקערונג]] נאך [[אזיע]] פונעם [[ערד פלאנעט]]. איר גרויסקייט איז 30,244,050 קוואדראט [[קילאמעטער]] (אנשליסנדיג אירע [[אינזל]]ען) וואס דעקט אפ 20.3% פון דער ערד פלאנעט פלאך. איר באפעלקערונג אנטהאלט 1,032 מיליאן איינוווינער (אין 2011), 15% פון דער באפעלקערונג פון דער גארער וועלט.

די אוראלטע היסטאריע פונעם [[צפון אפריקע|צפונדיקן טייל פון אפריקע]] איז פארבונדן מיט די אנטוויקלונגען וואס האבן פאסירט אין [[אזיע]] און [[אייראפע]]. אין דעם געגנט האבן אויפגעבליט עטלעכע קעניגרייכן, ווי [[אוראלט עגיפטן]]. די [[אוראלט גריכנלאנד|אוראלטע גריכן]] זענען געווען די ערשטע אייראפעישע וואס האבן אויסגעפארשט אפריקע. אין דעם דרומדיקן טייל פון קאנטינענט, איבער דעם [[סאהארא]], איז די היסטאריע געווען אינגאנצן אפגעריסן פון אנדערע ראיאנען פון דער וועלט. די געזעלשאפט איז געווען צעטיילט אויף שבטים, ווי למשל די [[באנטו]] און די [[בושמאנען]].

אין יאר 332 פאר דער ציווילער רעכענונג האט [[אלעקסאנדער דער גרויסער]] באזיגט די פערסישע הערשאפט אין [[עגיפטן]]. ער האט געגרינדעט די שטאט [[אלעקסאנדריע]], וואס איז געווארן, נאך זיין טויט, די הויפטשטאט פון דער מלוכה פון דער תלמי־דינאסטיע.

בערך אין יאר 1450, האט זיך אנגעהויבן צו טון א געיעג דורך די אייראפעישע לענדער אנצוקומען קיין אזיע דורך די וואסער, וואס אין רעזולטאט דערפון האט מען כידוע געטראפן דעם אמעריקאנעם קאנטינענט, האט מען אויך פרובירט דאן צו גיין דורך דעם וואסער וואס נעמט ארום אפריקע, וואס ביז דאן איז נאך קיינער נישט אהין געפארן, נישט וויסענדיג וואס עס גייט דארט פאר.

אינמיטן די זוכענישן, האט מען אויך אנטדעקט די איבריגע טייל פונעם אפריקאנעם קאנטינענט, און זיי האבן געזען אז מען רעדט דא פון גאר ווערדפולע לענדער און שטחים, האבן די אייראפעישע לענדער אנגעהויבן צו כאפן שטחים דערפון.

עס האט זיך דאן אנגעהויבן א גרויסע געיעג, און מערערע אייראפעישע לענדער האבן געשיקט זייערע מיליטער מיט מעכטיגע מלחמה שיפן, און איינגענומען שטחים פונעם אפריקאנער קאנטינענט און עס גענומען פאר זיך. צווישן זיי ציילט זיך די דעמאלטס'דיגע גרויסמאכטן: שפאניע, פארטוגאל, פראנקרייך, איטאליע, דייטשלאנד, ענגלאנד, בעלגיע און נאך.

און אויך וויבאלד דאן איז געווען זייער גאנגבאר דעם געדאנק פון 'קנעכטשאפט', ווי מען האט געקויפט און פארקויפט שווארצע מענטשן, זיי ניצנדיג פאר אלע סארט שווערע ארבעט וואס די ווייסע האבן נישט געהאלטן ביים טון. דאס מסחר מיט די שווארצע האט געברענגט א גרויסע איינקונפט פאר דער וואס האט געהאנדעלט דערמיט, דעריבער האבן די לענדער געזוכט צו האבן אינטער זיך שטחים ווי עס וואוינען די שווארצע סחורה... כדי זיי צו ברענגן צו זיך אין לאנד, וואס דאס אליינס איז געווען זייער נוצבאר, און אויך כדי עס צו פארקויפן פאר אנדערע, וואס דאס האט אריינגעברענגט גרויסע געלטער.

עס איז אנגעקומען צו אזא מצב אז כמעט דאס גאנצע קאנטינענט איז געווען באהערשט דורך די אייראפעישע פרעמדע אריינדרינגער!!

אויסער צוויי לענדער, עטיאפיע און ליבעריע, איז די גאנצע אפריקאנער טריקעניש געווען אינטער די הערשאפט פון די ווייסע הערן פון אייראפע. און זיי האבן דארט געטון כל אשר עלה בלבם הרעה. אזוי האבן זיי פאר מערערע יארן אינטערגעדריקט זייערע שווארצע דריטע קלאס בירגער, ווען די אפריקאנע צוריקגעשטאנענע איינוואוינער קענען נאר צוקוקן מיט כעס און פארדרוס אויף די שלעכטע אייראפעיער וואס האבן זיך דא אריינגעריקט און טוען מיט זייער ערד און קינדער וואס עס לוינט זיי.

אין די [[16טער י"ה|16טן]] און [[17טער י"ה|17טן יארהונדערטער]] איז צפון אפריקע געווארן איין פאליטישער וועזן אונטער דער הערשאפט פון דער [[אטאמאנישע אימפעריע|אטאמאנישער אימפעריע]]. אין דער זעלבער צייט האבן די אייראפעישע אימפעריעס אנגעהויבן זוכן גליקן אין אפריקע דרום פונעם סאהארא. דאס ערשטע לאנד וואס האט אויפגעשטעלט קאלאניעס אין אפריקע איז געווען [[פארטוגעזישע אימפעריע|פארטוגאל]], נאכדעם [[פראנצויזישע אימפעריע|פראנקרייך]], [[בריטישע אימפעריע|ענגלאנד]] און [[האלענדישע אימפעריע|האלאנד]]. שפעטער זענען געקומען די [[דייטשע אימפעריע|דייטשן]], [[איטאליענישע אימפעריע|איטאליענער]], [[בעלגישע אימפעריע|בעלגער]] און [[שפאנישע אימפעריע|שפאניער]]. ביזן סוף פונעם [[19טער י"ה|19טן יארהונדערט]], איז דער גאנצער קאנטינענט, אחוץ [[עטיאפיע]] און [[ליבעריע]], געווען אין פרעמדע הענט, פון די אטאמאנישע און אייראפעישע אימפעריעס. די פרעמדע רעגירונגען האבן אויסגעניצט די רעסורטן פון אפריקע פאר זייערע צוועקן.

ערשט אין די יארן פון תש"כ ביז תש"מ, האבן די אייראפעאישע לענדער אנגעהויבן אויפצוגעבן זייער קאנטראל אויף די פילע אפריקאנע לענדער, און איינס ביי איינס עס איבערגעגעבן אין די הענט פון די שווארצע באפעלקערונג אז זיי זאלן זיך אליינס פירן זייערע לענדער.

למעשה איז דאן די גאנצע קאנטינענט אריינגעפאלן אין כאאס און בהלה, ווען יעדער שבט און סעקטע וויל דעם בענקל פאר זיך צו רעגירן אויף זייער לאנד, וואס דאס האט אנגעברענגט אן א שיעור קריגערייען און בלוט פארגיסונגען וואס האלטן נאך אן ביזן היינטיגן טאג אין מערערע ערטער.

און דאס צווייטע האלט נאך יעצט אינמיטן פארקומען... אין די סודאן. ווי פאר עטליכע וואכן צוריק האט מען אראפגעזעצט פון בענקל דעם לאנג יעריגער דיקטאטור באשור, און יעצט באלאנגט די רעגירונג פאר די מיליטער, און עס איז נישט קלאר צו זיי גייען אמאל אויפגעבן דעם בענקל און געבן די רעכט פאר די איינוואוינער פונעם לאנד צו אליינס אויסוועלן און באשטימען ווער עס זאל זיין זייער פירער.

די מיליטער טענה'ט אז זיי דארפן מאכן אביסל סדר און ווארטן ביז מען וועט קענען ברענגן די לאנד צו דעמאקראטיע, און דאן לאזן מאכן וואלן... אבער די סודאנע בירגער האבן נישט צופיל טראסט אין די מיליטער, און האלטן אז עס איז נאר אן אויסרייד, און די מיליטער האט בכלל נישט אין פלאן אפצוטרעטן, נאר אנשטאט באשור ביים רידער, האט מען דארט די מיליטער...

דעריבער קומען נאך אלץ פאר העפטיגע הפגנות איבער די גאסן פונעם הויפט שטאט 'כארטום', ווי די ארטיגע בירגער פארלאנגען פונעם מיליטער אפצוטרעטן און פאררופן פרייע וואלן. און דאס אלעס ממש אין די יעצטיגע מינוטן ווען מיר שרייבן דאס.

 

עכ"פ, עס איז נישט רוהיג דארט אין אפריקע... די קללה פון שם אויף זיין חמ'ן איז נאך אלץ בתוקפו...

זייט דעם אנהייב 2000ער יארן האבן עטלעכע לענדער אנגעהויבן צו רעפארמירן זייער מארק מער אויף דער סיסטעם פון [[קאפיטאליזם]]. למשל, אין [[אנגאלא]] האט געקאנטשעט די [[בירגער קריג]] אין 2002 נאך 30 יאר, און היינט אנטוויקלט די עקאנאמיע דארט גאנץ גיך. אטייל איז דאס צוליב די נייע טעכנאלאגיעס ווי דער [[צעלפאן]]. דאך זענען ווייניק לענדער דעמאקראטיעס. די מערסטע דעמאקראטישע לענדער זענען [[דרום אפריקע]], [[קעניע]], [[מאלי]], [[גהאנע]] און [[סענעגאל]].

די ארימסטע לענדער איבער דער וועלט געפינען זיך אין דעם קאנטינענט, אריינגערעכנט די ניינצן ארימסטע לענדער פון ארום די וועלט! און אפילו די לענדער וואס הייסן שוין דארט רייך, איז עס אבער זייער ארים אקעגן די מערב וועלט לענדער, אפילו די מער ארימע פון צווישן זיי.

די ארטיגע איינוואוינער לעבן ממש אויפן טאג, און א גרויס טייל מענטשן לעבן נאר אויף די אייגן איינגעפלאנצטע פרוכט און גרינצייג וואס מען באארבעט מיט די אייגענע צוויי הענט, בזעת אפך תאכל לחם כפשוטו, און מיט דעם לעבט מען אויס דעם טאג און חודש און יאר.

רוב לענדער ווערן געפירט מיט גרויס קארופציע, און געבן נישט פאר זייערע בירגער די מינדעסט וויכטיגע לעבנס געברויכן, ווי געזונט בענעפיטן און עסן קרעדיט און אזוי ווייטער. די פירערס זענען צומאל רייך און לעבן א פארשווענדערישע לעבן, אבער זייערע בירגער האבן נישט אויף אויסצולעבן דעם טאג.

אונטערן דרוק פון אינטערנאציאנאלע [[עקאנאמיק|עקאנאמישע]] ארגאניזאציעס ווי דער [[אינטערנאציאנאלער געלטפאנד]], האבן פילע לענדער אין אפריקע באוויזן צו ענדערן זייער עקאנאמיע, און אצינד ווייזן זיי אויסזען פון פאזיטיוון וואוקס נאך דורות פון נעגאטיוון אדער נישטיקן וואוקס. דאך, האבן פארשיידענע ארגאניזאציעס קריטיקירט די טעטיקייטן פון די אינדוסטריאליזירטע לענדער אין אפריקע, מיט דער טענה אז זיי טוען פאראייביקן די ארימקייט אינעם קאנטינענט דורך שאפן מאסיווע פראצענט־טראגעדיקע חובות, וואס די לענדער קענען נישט אויסהאלטן.

דער קאנטינענט אפריקע האט פארשיידענע קלימאטן, פון [[טראפישער קלימאט|טראפיש]] צו סובארקטיש. אפריקע איז דער ווארעמסטער קאנטינענט אין דער וועלט, און 60% פון זיין שטח איז מדבר.

די באפעלקערונג פון אפריקע איז געוואקסן פון 221 מיליאן אין 1950 ביז 1 ביליאן אין 2009. אין עטלעכע לענדער זענען מער ווי 50% פון די איינוואוינער יונגער פון 25.

טויזנטער יאר איז דער [[גרויסער פיראמיד פון גיזא]] געווען די העכסטע סטרוקטור אין דער וועלט, ביז 1300 ווען מ'האט געענדיקט בויען [[לינקאן קאטעדראל]]. אויך מערקווירדיק איז די חרובע שטעט [[גרויסע זימבאבווע]].

דריי און פופציק אפריקאנישע לענדער האבן [[פוטבאל]] גרופעס. עגיפטן האט די בעסטע פוטבאל גרופע אין אפריקע; זיי האבן געווינען די אפריקע מייסטערשאפט זיבן מאל.

[[קריקעט]] איז שטארק פאפולער אין [[דרום אפריקע]] און [[זימבאבווע]], און אויך אין [[קעניע]]. אויך אין [[נאמיביע]] און [[מאראקא]] שפילט מען קריקעט.

*און פארשטייט זיך [[מצרים]], צו זען די מעכטיגע פיראמידן, און נאך אסאך אנדערע אנטיק זאכן וואס געפונען זיך בעיקר אין די גרויסע קאירא מוזעאום. און קיין מאראקא, צוליב די קולטור און אלטע שטעט און נאך.

{{אפריקע-געא-שטומף}}