35,369
רעדאגירונגען
ק
דעסקריפציע: צענטער שטערן פונעם זון-סיסטעם
ק (דעסקריפציע: צענטער שטערן פונעם זון-סיסטעם) |
|||
| (5 מיטלסטע ווערסיעס פון 2 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע|צענטער שטערן פונעם זון-סיסטעם}} | |||
[[טעקע:The Sun by the Atmospheric Imaging Assembly of NASA's Solar Dynamics Observatory - 20100801.jpg|250px|קליין|די זון]] | [[טעקע:The Sun by the Atmospheric Imaging Assembly of NASA's Solar Dynamics Observatory - 20100801.jpg|250px|קליין|די זון]] | ||
[[טעקע:India_Goa_Fort_Chapora_Chapora_River.jpg|קליין|250px|די זון איבער א טייך]] | [[טעקע:India_Goa_Fort_Chapora_Chapora_River.jpg|קליין|250px|די זון איבער א טייך]] | ||
| שורה 12: | שורה 13: | ||
לויט ווי די וועלט האט געהאלטן ביזן 16סטן י"ה, און לויט ווי עס זעט אויס פאר דער וואס געפינט זיך אויף דער ערד, דרייט זיך די זון ארום דער [[ערד פלאנעט|ערד]], אבער דער פארשער [[ניקאליי קאפערניק|קאפערניק]] האט איבערגעוויזן מיט זיין [[אסטראנאמיע|אסטראנאמישער]] [[וויסנשאפט]], אז עס איז פארקערט, די וועלט דרייט זיך ארום די זון. | לויט ווי די וועלט האט געהאלטן ביזן 16סטן י"ה, און לויט ווי עס זעט אויס פאר דער וואס געפינט זיך אויף דער ערד, דרייט זיך די זון ארום דער [[ערד פלאנעט|ערד]], אבער דער פארשער [[ניקאליי קאפערניק|קאפערניק]] האט איבערגעוויזן מיט זיין [[אסטראנאמיע|אסטראנאמישער]] [[וויסנשאפט]], אז עס איז פארקערט, די וועלט דרייט זיך ארום די זון. | ||
מאנכמאל טוט די לבנה פארשטעלן די זון, די ערשיינונג הייסט [[ליקוי חמה]]. | מאנכמאל טוט די לבנה פארשטעלן די זון, די ערשיינונג הייסט [[ליקוי חמה]]. | ||
| שורה 89: | שורה 88: | ||
אין 1854 האבן פארגעשטעלט [[הערמאן פאן העלמהאלץ]] און [[לארד קעלווין]] אז די ענערגיע פון דער זון קומט פון איינציען פון דער גאז פון וואס די זון איז צוזאמענגשטעלט. זיי האבן אויסגערעכנט אז דאס וואלט געשאפן ענערגיע גענוג פאר דרייסיג מיליאן יאר. אין אנהייב פונעם 20סטן יארהונדערט האט [[ארטור עדינגטאן]] אפגעשאצט אז די זון ניצט אויס קערן־רעאקציעס. עדינגטאן האט נישט געקענט אויסרעכענען וויאזוי זאל דאס ארבעטן אזוי ווי די [[קוואנטן-מעכאניק]] האט מען נאך נישט אויפגעוויזן. | אין 1854 האבן פארגעשטעלט [[הערמאן פאן העלמהאלץ]] און [[לארד קעלווין]] אז די ענערגיע פון דער זון קומט פון איינציען פון דער גאז פון וואס די זון איז צוזאמענגשטעלט. זיי האבן אויסגערעכנט אז דאס וואלט געשאפן ענערגיע גענוג פאר דרייסיג מיליאן יאר. אין אנהייב פונעם 20סטן יארהונדערט האט [[ארטור עדינגטאן]] אפגעשאצט אז די זון ניצט אויס קערן־רעאקציעס. עדינגטאן האט נישט געקענט אויסרעכענען וויאזוי זאל דאס ארבעטן אזוי ווי די [[קוואנטן-מעכאניק]] האט מען נאך נישט אויפגעוויזן. | ||
אין 1925 איז די בריטישע אסטראנאם [[סעסיליע פיין-גאפאשקין]] געווען דער ערשטער מענטש וואס האט באקומען א דאקטאראט אין אסטראנאמיע פון [[הארווארד אוניווערסיטעט]]. אין פארלויף פון איר פארשונג איז זי געווען די ערשטע צו ווייזן דעם [[ספעקטרום]] פון דער זונ'ס ליכט, און זי האט געוויזן אז די זון אנטהאלט מערסטנס [[וואסערשטאף]] און אויך [[העליום]]. אין יענע יארן האבן | אין 1925 איז די בריטישע אסטראנאם [[סעסיליע פיין-גאפאשקין]] געווען דער ערשטער מענטש וואס האט באקומען א דאקטאראט אין אסטראנאמיע פון [[הארווארד אוניווערסיטעט]]. אין פארלויף פון איר פארשונג איז זי געווען די ערשטע צו ווייזן דעם [[ספעקטרום]] פון דער זונ'ס ליכט, און זי האט געוויזן אז די זון אנטהאלט מערסטנס [[וואסערשטאף]] און אויך [[העליום]]. אין יענע יארן האבן אסטראנאמער אלע געהאלטן אז די זון איז בעיקר צוזאמענגעשטעלט פון [[אייזן]], און פיין-גאפאשקין האט געדארפט צוריקציען אירע ווערטער, אבער יארן שפעטער האט מען אויסגעוויזן אז זי איז געווען גערעכט. | ||
אין 1938 האט [[האנס בעטע]] פארגעשטעלט א קאמפליצירטע סעריע פון קערן־רעאקציעס וואס זענען צוגעפאסט צו די שטראלונגען וואס ווערן ארויסגעשאסן פון דער זון. די רעאקציעס זענען דער באזיס פאר וואס ווערט גערופן היינט דער "סטאנדארט מאדעל פון דער זון". לויט בעטע, אין א קערן־שמעלץ קייט־רעאקציע, וואס הייסט די [[פראטאן-פראטאן קייט-רעאקציע]], פארוואנדלען זיך פיר וואסערשטאף אטאמען אין איין העליום אטאם (פראקטיש שאפן זעקט וואסערשטאף אטאמען איין העליום אטאם און שיסן ארויס צוויי וואסערשטאף אטאמען). 0.71% פון דער מאסע ווערט פארלוירן און קומט ארויס ווי היץ־ענערגיע, וואס שטראלט פונעם [[פאטאספער]]. די זון האט גענוג ענערגיע צו דויערן 10 מיליארד יאר. | אין 1938 האט [[האנס בעטע]] פארגעשטעלט א קאמפליצירטע סעריע פון קערן־רעאקציעס וואס זענען צוגעפאסט צו די שטראלונגען וואס ווערן ארויסגעשאסן פון דער זון. די רעאקציעס זענען דער באזיס פאר וואס ווערט גערופן היינט דער "סטאנדארט מאדעל פון דער זון". לויט בעטע, אין א קערן־שמעלץ קייט־רעאקציע, וואס הייסט די [[פראטאן-פראטאן קייט-רעאקציע]], פארוואנדלען זיך פיר וואסערשטאף אטאמען אין איין העליום אטאם (פראקטיש שאפן זעקט וואסערשטאף אטאמען איין העליום אטאם און שיסן ארויס צוויי וואסערשטאף אטאמען). 0.71% פון דער מאסע ווערט פארלוירן און קומט ארויס ווי היץ־ענערגיע, וואס שטראלט פונעם [[פאטאספער]]. די זון האט גענוג ענערגיע צו דויערן 10 מיליארד יאר. | ||
| שורה 105: | שורה 104: | ||
===אין אידישקייט=== | ===אין אידישקייט=== | ||
אין דער תורה שטייט אז די זון איז באשאפן געווארן אין פערטן טאג פון די [[מעשה בראשית|ששת ימי בראשית]]. יעדע 28 יאר זאגן אידן לויטן דין פון דער גמרא [[ברכת החמה]] אויף א טאג וואס געפאלט מיטוואך און באצייכענט ווי די זון איז צוריקגעקומען צום ארט וואו זי איז געווען ווען דער אייבישטער האט זי באשאפן. | אין דער תורה שטייט אז די זון איז באשאפן געווארן אין פערטן טאג פון די [[מעשה בראשית|ששת ימי בראשית]]. יעדע 28 יאר זאגן אידן לויטן דין פון דער גמרא [[ברכת החמה]] אויף א טאג וואס געפאלט [[מיטוואך]] און באצייכענט ווי די זון איז צוריקגעקומען צום ארט וואו זי איז געווען ווען דער אייבישטער האט זי באשאפן. | ||
דער | דער אידישער קאלענדאר איז באזירט אויף די חדשים פון דער לבנה, אבער יעדע צוויי אדער דריי יאר לייגט מען צו נאך א חודש (דאס ווערט גערופן אן עיבור־יאר) כדי פסח זאל געפאלן שטענדיק אין פרילינג. מיט זיבן עיבור־יארן אין 19 יאר האט מען צוזאמען 247 חדשים פון דער לבנה וואס איז כמעט פונקלעך די לענג פון 19 זון יארן. | ||
==רעפערענצן== | ==רעפערענצן== | ||
| שורה 116: | שורה 115: | ||
[[קאַטעגאָריע:אסטראנאמיע]] | [[קאַטעגאָריע:אסטראנאמיע]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:עלעמענטארע ארטיקלען צו פארברייטערן]] | ||
[[קאטעגאריע:אויף יידיש]] | [[קאטעגאריע:אויף יידיש]] | ||
[[HE:השמש]] | |||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | {{קרד/ויקי/יידיש}} | ||
[[קאַטעגאָריע:וויקידאטא דעסקריפציע]] | |||