35,369
רעדאגירונגען
ק
דעסקריפציע: ענגלישער געלערנטער
ק (החלפת טקסט – "לעכע" ב־"ליכע") |
ק (דעסקריפציע: ענגלישער געלערנטער) |
||
| (4 מיטלסטע ווערסיעס פון 2 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע|ענגלישער געלערנטער}} | |||
{{וויסנשאפטלער | {{וויסנשאפטלער | ||
|פרעמיעס און פארערונג= דער איינס פון [[קראפט]] ווערט גערופן א [[ניוטאן (מאס)|ניוטאן]] | |פרעמיעס און פארערונג= דער איינס פון [[קראפט]] ווערט גערופן א [[ניוטאן (מאס)|ניוטאן]] | ||
| שורה 4: | שורה 5: | ||
סער '''אייזיק ניוטאָן''' ({{שפראך-en|Isaac Newton}};{{ר}} [[25סטן דעצעמבער]] [[1642]] - [[20סטן מערץ]] [[1727]])<ref>לויטן [[יוליאנישער קאלענדאר|יוליאנישן קאלענדאר]] וואס מ'האט דעמאלסט גענוצט אין ענגלאנד</ref> איז געווען אן [[ענגלאנד|ענגלישער]] [[וויסנשאפטלער]], [[פיזיקער]], [[מאטעמאטיקער]], [[אסטראנאם]], [[אלכעמיע|אלכעמיסט]] און [[פילאזאף]], וואס טייל האלטן אים פאר דעם גרעסטן וויסנשאפטלער וואס האט געלעבט. | סער '''אייזיק ניוטאָן''' ({{שפראך-en|Isaac Newton}};{{ר}} [[25סטן דעצעמבער]] [[1642]] - [[20סטן מערץ]] [[1727]])<ref>לויטן [[יוליאנישער קאלענדאר|יוליאנישן קאלענדאר]] וואס מ'האט דעמאלסט גענוצט אין ענגלאנד</ref> איז געווען אן [[ענגלאנד|ענגלישער]] [[וויסנשאפטלער]], [[פיזיקער]], [[מאטעמאטיקער]], [[אסטראנאם]], [[אלכעמיע|אלכעמיסט]] און [[פילאזאף]], וואס טייל האלטן אים פאר דעם גרעסטן וויסנשאפטלער וואס האט געלעבט. | ||
זיינע אויפטוען אין [[פיזיק]] און אין [[מאטעמאטיק]] זענען נאך די יסודות צו די ענינים ביז היינטיגע טעג. זיין חיבור "[[די מאטעמאטישע חשבונות פון דער פילאזאפישער נאטור]]" לייגט דעם אינהאלט צו [[קלאסישע מעכאניק]] און [[אפטיק]], מיט דער ערשטער אויסקלערונג פון [[גראוויטאציע]] און די דריי געזעצן פון מעכאניק, וואס זענען געווען דער באזיס פון דעם | זיינע אויפטוען אין [[פיזיק]] און אין [[מאטעמאטיק]] זענען נאך די יסודות צו די ענינים ביז היינטיגע טעג. זיין חיבור "[[די מאטעמאטישע חשבונות פון דער פילאזאפישער נאטור]]" לייגט דעם אינהאלט צו [[קלאסישע מעכאניק]] און [[אפטיק]], מיט דער ערשטער אויסקלערונג פון [[גראוויטאציע]] און די דריי געזעצן פון מעכאניק, וואס זענען געווען דער באזיס פון דעם וויסנשאפטליכן בליק אויפן פיזישן אוניווערס דורכאויס די נעקסטע דריי יארהונדערטער. ניוטאן האט געוויזן אז די באוועגונג פון אביעקטן אויף דער ערד און הימלישע קערפער פאלגן די זעלבע נאטירליכע געזעצן. | ||
ניוטאן האט געהאלטן אז די באוועגונג פון אביעקטן אויף דער ערד און די באוועגונג פון הימלישע קערפער דארפן ארבעטן לויט די זעלבע נאטירליכע געזעצן, און דער מאטעמאטישער מאדעל וואס ער האט געוויזן פאר דער באוועגונג פון הימלישע קערפער האט טאקע צוגעפאסט [[קעפלער'ס געזעצן]] און די פארשידענע אבזערוואציעס. ער האט אויסגעחשבונ'ט קעפלער'ס געזעצן פון זיין מאטעמאטישער טעאריע פון גראוויטאציע, און מיט די זעלבע פרינציפן האט ער געגעבן צו פארשטיין די ארביטן פון [[קאמעט]]ן. | ניוטאן האט געהאלטן אז די באוועגונג פון אביעקטן אויף דער ערד און די באוועגונג פון הימלישע קערפער דארפן ארבעטן לויט די זעלבע נאטירליכע געזעצן, און דער מאטעמאטישער מאדעל וואס ער האט געוויזן פאר דער באוועגונג פון הימלישע קערפער האט טאקע צוגעפאסט [[קעפלער'ס געזעצן]] און די פארשידענע אבזערוואציעס. ער האט אויסגעחשבונ'ט קעפלער'ס געזעצן פון זיין מאטעמאטישער טעאריע פון גראוויטאציע, און מיט די זעלבע פרינציפן האט ער געגעבן צו פארשטיין די ארביטן פון [[קאמעט]]ן. | ||
| שורה 20: | שורה 21: | ||
ער איז שטארק באוואוסט פאר דערפינדן דעם [[קאלקולוס]]. אויך האט ער אנטוויקלט דעם [[ניוטאן-ראפסאן מעטאד]] פאר אויסרעכענען [[נומערישער אנאליז|נומעריש]] די ווארצלען פון פונקציעס. אין אקטאבער [[1659]], האט ניוטאן פארלאזט די שולע און איז צוריק אינעם דארף וואו ער איז געבוירן געווארן, לויטן פארלאנג פון זיין מוטער וואס איז געווארן אן אלמנה פון זיין שטיף־פאטער סמיט, און זי האט אים באשטימט פארוואלטער פונעם פאַרם. ניוטאן איז געווארן שטארק אנטוישט פון דער ארבעט. הענרי סטאקס, דירעקטאר פון דער קינגס שולע, האט איבערגעצייגט זיין מוטער צו שיקן אים צוריק אין דער שולע צו פארענדיקן זיינע שטודיעס. ניוטאן האט דאס טאקע געטון ווען ער איז געווען 18, און האט זיך אויסגעצייכענט איז זיינע שטודיעס. | ער איז שטארק באוואוסט פאר דערפינדן דעם [[קאלקולוס]]. אויך האט ער אנטוויקלט דעם [[ניוטאן-ראפסאן מעטאד]] פאר אויסרעכענען [[נומערישער אנאליז|נומעריש]] די ווארצלען פון פונקציעס. אין אקטאבער [[1659]], האט ניוטאן פארלאזט די שולע און איז צוריק אינעם דארף וואו ער איז געבוירן געווארן, לויטן פארלאנג פון זיין מוטער וואס איז געווארן אן אלמנה פון זיין שטיף־פאטער סמיט, און זי האט אים באשטימט פארוואלטער פונעם פאַרם. ניוטאן איז געווארן שטארק אנטוישט פון דער ארבעט. הענרי סטאקס, דירעקטאר פון דער קינגס שולע, האט איבערגעצייגט זיין מוטער צו שיקן אים צוריק אין דער שולע צו פארענדיקן זיינע שטודיעס. ניוטאן האט דאס טאקע געטון ווען ער איז געווען 18, און האט זיך אויסגעצייכענט איז זיינע שטודיעס. | ||
אין יוני 1661 האט ער אנגעהויבן שטודירן אין [[טריניטי קאלעדזש, קעמברידזש|טריניטי קאלעדזש]] פונעם [[אוניווערסיטעט פון קעמברידזש]], רעקאמענדירט דורך זיין פעטער וויליאם אייסקאוו. דארט האט ער געלערנט די פילאזאפיע פון [[אריסטו]] און דערצו האט ער שטודירט די מאדערנע פילאזאפן ווי [[רענע דעקארט|דעקארט]] און די | אין יוני 1661 האט ער אנגעהויבן שטודירן אין [[טריניטי קאלעדזש, קעמברידזש|טריניטי קאלעדזש]] פונעם [[אוניווערסיטעט פון קעמברידזש]], רעקאמענדירט דורך זיין פעטער וויליאם אייסקאוו. דארט האט ער געלערנט די פילאזאפיע פון [[אריסטו]] און דערצו האט ער שטודירט די מאדערנע פילאזאפן ווי [[רענע דעקארט|דעקארט]] און די אסטראנאמער [[ניקאליי קאפערניק|קאפערניק]], [[גאלילעא גאלילעי|גאלילעא]] און טאמאס סטריט. דורך זיין שטודירן איז ער געוואויר געווארן די ארבעט פון [[יאהאנעס קעפלער|קעפלער]]. ער האט געשריבן אין זיין העפט א רשימה פון שאלות וועגן מעכאנישער פילאזאפיע לויט דער פארשטאנד פון יענע יארן. אין 1665 האט ער פארעפנטליכט און גענעראליזירט דעם [[בינאם-טעארעם]], און האט אנגעהויבן אנטוויקלען די מאטעמאטישע טעאריע וואס איז שפעטער געווארן דער [[קאלקולוס]]. אין יענעם יאר, קורץ נאך ווען ער האט געענדיגט זיינע שטודיעס, איז דער אוניווערסיטעט פון קעמברידזש געווארן פארמאכט צוליב דעם אויסברוך פון דער [[גרויסע מגפה פון לאנדאן|גרויסער מגפה פון לאנדאן]] אין די יארן 1665 – 1666. | ||
די נעקסטע צוויי יאר האט ניוטאן פארוויילט אין זיין הויז אין וואולסטארפ. ניוטאנ'ס פארשונגען און פריוואטע געדאנקען אין די צוויי יאר האבן אנטוויקלט און קריסטאליזירט זיינע טעאריעס איו פארשידענע געביטן: ער האט אנגעהויבן פארמולירן דעם קאלקולוס, פירן עקספערימענטן אין [[אפטיק]] פון וואנעט ער איז ארויסגעקומען מיט זיינע רעוואלוציאנערע ארויסקומען, און צו קלערן וועגן די געזעצן פון באוועגונג און גראוויטאציע. אין 1669 איז ניוטאן באשטימט געווארן צום אמט פון לוקאס-פראפעסאר פון מאטעמאטיק אין קעמברידזש. דעם אמט האט ניוטאן איבערגענומען פון [[אייזיק בארא]] וואס האט געוואלט איבערגעבן זיין צייט צו טעאלאגיע. | די נעקסטע צוויי יאר האט ניוטאן פארוויילט אין זיין הויז אין וואולסטארפ. ניוטאנ'ס פארשונגען און פריוואטע געדאנקען אין די צוויי יאר האבן אנטוויקלט און קריסטאליזירט זיינע טעאריעס איו פארשידענע געביטן: ער האט אנגעהויבן פארמולירן דעם קאלקולוס, פירן עקספערימענטן אין [[אפטיק]] פון וואנעט ער איז ארויסגעקומען מיט זיינע רעוואלוציאנערע ארויסקומען, און צו קלערן וועגן די געזעצן פון באוועגונג און גראוויטאציע. אין 1669 איז ניוטאן באשטימט געווארן צום אמט פון לוקאס-פראפעסאר פון מאטעמאטיק אין קעמברידזש. דעם אמט האט ניוטאן איבערגענומען פון [[אייזיק בארא]] וואס האט געוואלט איבערגעבן זיין צייט צו טעאלאגיע. | ||
| שורה 30: | שורה 31: | ||
{{ציטירן|תוכן=מיסטער ניוטאן, א חבר פון אונזער קאלעדזש, זייער יונג... אבער מיט אויסגעצייכענטן גאונות און באהאוונטקייט אין די ענינים.}} | {{ציטירן|תוכן=מיסטער ניוטאן, א חבר פון אונזער קאלעדזש, זייער יונג... אבער מיט אויסגעצייכענטן גאונות און באהאוונטקייט אין די ענינים.}} | ||
במשך די יארן האט אנטוויקלט א מחלוקת צווישן ניוטאן און [[גאטפריד ווילהעלם לייבניץ]] וועגן דעם פריאריטעט ווער פון זיי איז געווען דער ערשטער צו אנטוויקלען דעם קאלקולוס. רוב מאדערנע היסטאריקער האלטן היינט אז ניוטאן און לייבניץ האבן ביידע אנטפלעקט און אנטוויקלט דעם אינפיניטעזימאלן קאלקולוס יעדער איינער באזונדער. ניוטאן האט אייגנטלעך געפעדערט לייבניץ, אבער ער האט | במשך די יארן האט אנטוויקלט א מחלוקת צווישן ניוטאן און [[גאטפריד ווילהעלם לייבניץ]] וועגן דעם פריאריטעט ווער פון זיי איז געווען דער ערשטער צו אנטוויקלען דעם קאלקולוס. רוב מאדערנע היסטאריקער האלטן היינט אז ניוטאן און לייבניץ האבן ביידע אנטפלעקט און אנטוויקלט דעם אינפיניטעזימאלן קאלקולוס יעדער איינער באזונדער. ניוטאן האט אייגנטלעך געפעדערט לייבניץ, אבער ער האט פארעפנטליכט גאר ווייניג פון זיינע אנטוויקלונגען ביז 1693, און א גאנצע אויפקלערונג האט ער נישט געגעבן ביז 1704. שפעטער האט ניוטאן גע'טענה'ט אז ער האט געזוימט מיט פארעפנטליכן זיינע געשריפטן ווייל ער האט מורא געהאט מען וועט אים אויסלאכן. לייבניץ האט אבער ארויסגעגעבן א גאנצע אויפקלערונג פון זיין ארבעט שוין אין 1684. | ||
=== שפעטערע יארן === | === שפעטערע יארן === | ||
אין 1696 האט ער זיך געצויגן קיין [[לאנדאן]] ווען מ'האט אים באשטימט צום אמט פון "שומר" פונעם | אין 1696 האט ער זיך געצויגן קיין [[לאנדאן]] ווען מ'האט אים באשטימט צום אמט פון "שומר" פונעם קעניגליכן מינצעריי (Warden of the Royal Mint), וואס ער האט באקומען דורך זיין פאַטראן [[טשארלס מאנטאגיו, ערשטער ערל פון האליפאקס]], דעמאלסט [[שאצקאנצלער פון בריטאניע]]. ווען טאמאס ניל, דער פריערדיגער פארוואלטער פונעם מינצעריי (Master of the Royal Mint), איז געשטארבן אין 1699, איז ניוטאן געווארן מסתמא דער בעסט באקאנטער פארוואלטער פון דעם מינצעריי. ניוטאן האט געהאלטן דעם אמט פאר די לעצטע 30 יאר פון זיין לעבן. | ||
ער האט גענומען א חשובן טייל אין דער גרויסער רעפארעם פון די מטבעות אין ענגלאנד און דאס פאראייניגן פון די ענגלישע און סקאטישע סיסטעמען פון מטבעות ווען מ'האט פאראייניגט ענגלאנד מיט סקאטלאנד אין 1704. | ער האט גענומען א חשובן טייל אין דער גרויסער רעפארעם פון די מטבעות אין ענגלאנד און דאס פאראייניגן פון די ענגלישע און סקאטישע סיסטעמען פון מטבעות ווען מ'האט פאראייניגט ענגלאנד מיט סקאטלאנד אין 1704. | ||
| שורה 68: | שורה 69: | ||
[[קאַטעגאָריע:מאטעמאטיקער]] | [[קאַטעגאָריע:מאטעמאטיקער]] | ||
[[קאַטעגאָריע:פילאזאפן]] | [[קאַטעגאָריע:פילאזאפן]] | ||
[[קאַטעגאָריע: | [[קאַטעגאָריע:אסטראנאמער]] | ||
[[קאַטעגאָריע:ענגלענדער]] | [[קאַטעגאָריע:ענגלענדער]] | ||
[[קאטעגאריע:אויף יידיש]] | [[קאטעגאריע:אויף יידיש]] | ||
| שורה 76: | שורה 77: | ||
[[he:אייזק ניוטון]] | [[he:אייזק ניוטון]] | ||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | {{קרד/ויקי/יידיש}} | ||
[[קאַטעגאָריע:וויקידאטא דעסקריפציע]] | |||