מייבאים כמותיים, בדוקי עריכות אוטומטית, ביוראקראטן, אינטערפעיס רעדאקטארן, emailconfirmed, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, מנטרים, סיסאפן, צוות טכני, מייבאים, מעדכנים, אספקלריה רעדאקטארן
102,362
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
ק (מכלוליזאציע) |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 7: | שורה 7: | ||
==נאמען== | ==נאמען== | ||
לויט די [[אסטראלאגיע]] פון די "שבעה [[פלאנעט|כוכבי לכת]]", ([[סאטורן|שבתאי]], [[יופיטער|צדק]], [[מאדים]], [[זון|חמה]], [[ווענוס|נוגה]], [[מערקור|כוכב]], [[לבנה]]), איז יעדע שעה אין טאג באשטימט פאר אן אנדערן פון די כוכבבים. דורכאויס דער [[1'טער יארהונדערט|ערשטער]] און [[2'טער יארהונדערט|צווייטער יארהונדערט]] איז געווארן פארשפרייט אין [[רוימישע אימפעריע|רוים]] דער פירונג, פון [[אוראלט גריכנלאנד|העלענישע]] און [[עגיפטן|עגיפטישע]] ווארצלען, צו רופן די טעג פון וואך לויט דער כוכב וואס הערשט אין דער ערשטער שעה אינדערפרי פון יענעם טאג. דער ערשטער טאג אין וואך, אין וועלכן פרימארגן עס הערשט דער [[זון]]{{הערה|זעט אויך {{בבלי|ברכות|נט|ב}} און רש"י דיבור המתחיל שבתאי}}, איז אלזא גערופן געווארן "דער טאג פון זון" ([[לאטייניש]]: dies Solis). דער נאמען האט זיך פארשפרייט לענגאויס די אימפעריע און געווארן אדאפטירט דורך די פארשידענע גערמאנישע שבטים, וועלכע האבן גערופן דעם טאג 'זון-טאג' אויף זייער שפראך. | לויט די [[אסטראלאגיע]] פון די "שבעה [[פלאנעט|כוכבי לכת]]", ([[סאטורן|שבתאי]], [[יופיטער|צדק]], [[מאדים]], [[זון|חמה]], [[ווענוס|נוגה]], [[מערקור|כוכב]], [[לבנה]]), איז יעדע שעה אין טאג באשטימט פאר אן אנדערן פון די כוכבבים. דורכאויס דער [[1'טער יארהונדערט|ערשטער]] און [[2'טער יארהונדערט|צווייטער יארהונדערט]] איז געווארן פארשפרייט אין [[רוימישע אימפעריע|רוים]] דער פירונג, פון [[אוראלט גריכנלאנד|העלענישע]] און [[עגיפטן|עגיפטישע]] ווארצלען, צו רופן די טעג פון וואך לויט דער כוכב וואס הערשט אין דער ערשטער שעה אינדערפרי פון יענעם טאג. דער ערשטער טאג אין וואך, אין וועלכן פרימארגן עס הערשט דער [[זון]]{{הערה|זעט אויך {{בבלי|ברכות|נט|ב}} און רש"י דיבור המתחיל שבתאי}}, איז אלזא גערופן געווארן "דער טאג פון זון" ([[לאטייניש]]: dies Solis). דער נאמען האט זיך פארשפרייט לענגאויס די אימפעריע און געווארן אדאפטירט דורך די פארשידענע גערמאנישע שבטים, וועלכע האבן גערופן דעם טאג 'זון-טאג' אויף זייער שפראך. | ||
==אין אידישקייט== | |||
ווי פארציילט אין אנהייב [[ספר בראשית]], האט השי"ת אין דעם טאג [[בריאת העולם|באשאפן די וועלט]] און אפגעטיילט צווישן [[ליכטיגקייט]] און פינסטערניש: | |||
{{ציטוט|תוכן = בְּרֵאשִׁית, בָּרָא אֱלֹקִים, אֵת הַשָּׁמַיִם, וְאֵת הָאָרֶץ. וְהָאָרֶץ, הָיְתָה תֹהוּ וָבֹהוּ, וְחֹשֶׁךְ, עַל-פְּנֵי תְהוֹם; וְרוּחַ אֱלֹקִים, מְרַחֶפֶת עַל-פְּנֵי הַמָּיִם. וַיֹּאמֶר אֱלֹקִים, יְהִי אוֹר; וַיְהִי-אוֹר. וַיַּרְא אֱלֹקִים אֶת-הָאוֹר, כִּי-טוֹב; וַיַּבְדֵּל אֱלֹקִים, בֵּין הָאוֹר וּבֵין הַחֹשֶׁךְ. וַיִּקְרָא אֱלֹקִים לָאוֹר יוֹם, וְלַחֹשֶׁךְ קָרָא לָיְלָה; וַיְהִי-עֶרֶב וַיְהִי-בֹקֶר, יוֹם אֶחָד.|מקור = {{תנ"ך|בראשית|א|א|ה}}|מירכאות = כן}} | |||
דער טאג ווען דער [[משכן]] איז אויפגעשטעלט געווארן אין מדבר איז באקרוינט געווארן מיט צען קרוינען, אריינגערעכנט אז עס איז געווען אין א זונטאג - דער ערשטער טאג צום וועלט באשאף{{הערה|{{בבלי|שבת|פז|ב}}}}. | |||
בשעת מען האט מקריב געווען דעם [[קרבן תמיד]] אין [[בית המקדש]] פלעגן [[שירת הלויים|די לויים זינגען]] דעם קאפיטל [[תהלים כ"ד|לה' הארץ ומלואה]]{{הערה|{{משנה|תמיד|ז|ד}}}}, צוגעפאסט צום טאג אין וועלכע השי"ת האט באשאפן די וועלט{{הערה|{{בבלי|ראש השנה|לא|א}}}}. מען פירט זיך צו זאגן דעם קאפיטל אלס [[שיר של יום]], ביים סוף פון [[שחרית]]{{הערה|{{טור|אורח חיים|קלג}}}}. | |||
אין א [[גט]] שרייבט מען דעם טאג "באחד בשבת", ווי עס ווערט אנגערופן אין פסוק יום אחד{{הערה|{{שלחן ערוך|אבן העזר|קכו|ג}} און ביאור הגר"א}}. אויב האט מען געשריבן "בראשון בשבת" איז עס כשר{{הערה|פתחי תשובה סימן קכ"ו סוף ס"ק ד', בשם מהרשד"ם}}. אין אלטע גיטין וועלכע זענען געפונען געווארן האט מען עס געשריבן אויף [[אראמיש]], "בחד בשבא"{{הערה|{{צ-מאמר|מחבר=שמחה אסף|שם=שטרות עתיקים מן הגניזה|כתב עת=תרביץ|כרך=שנה ט ספר א-ב}}}}. אין די [[ספרדים|ספרד'ישע]] סידורים שטייט צו זאגן בעפאר דעם שיר של יום "היום יום אחד בשבת", אבער אין די [[אשכנזים|אשכנז'ישע]] איז עס "יום ראשון"{{הערה|יצחק בוגץ', שש זכירות, סימן ה' אות ו'}}. | |||
די אידן וועלכע זענען געווען פון די [[מעמדות]] ווען דער בית המקדש איז געשטאנען פלעגן נישט [[תענית|פאסטן]] אין דעם טאג, אנדערש ווי רוב טעג אין דער וואך{{הערה|{{בבלי|תענית|כז|ב}}. זעט דארט עטליכע טעמים.}}. | |||
אין דער באשטימטער [[אידישער לוח]], [[לא אד"ו ראש|קען זיך נישט אנהייבן]] דער יאר אין א זונטאג, און אויב דער [[מולד]] פון [[תשרי]] געפאלט אין דעם טאג ווערט [[ראש השנה]] באשטימט אויף מאנטאג{{הערה|{{רמב"ם|קידוש החודש|ז|א}}}}. לויט טייל מקורות איז שוין דער כלל שוין אנגעגאנגען איידער דער לוח איז געווארן באשטימט על פי חשבון{{הערה|זעט {{בבלי|סנהדרין|יג|ב|מפרש=רש"י|ד"ה=וליעברה}} און {{בבלי|ראש השנה|יט|ב|מפרש=רש"י|ד"ה=והא}}}}, און עס איז א תקנה פון [[תנאים]]{{הערה|שכל טוב אויף בראשית יז,יד; אגרת בן מאיר, אין: זכרון לראשונים, חלק חמישי עמוד רט"ז.}} אדער [[הלכה למשה מסיני]]{{הערה|[[רב סעדיה גאון]], געברענגט אין ספר העיבור, מאמר שני שער שמיני; {{בבלי|שבת|קטו|א|מפרש=רבינו חננאל}}.}}. | |||
לויט טייל שיטות טאר מען נישט פראווען א [[חתונה]] אין זונטאג, ווייל די הכנות קענען ברענגען צו חילול שבת{{הערה|{{רמב"ם|אישות|י|יד}}}}, אדער צוליב [[חוקות הגויים]]{{הערה|תשובות הרמ"א, סימן קכ"ה}}. אנדערע האבן נישט מקפיד געווען דערויף{{הערה|זעט: פרדס אליעזר אויף אירוסין ונישואין, חלק שני פרק י', וואו עס ווערט געברענגט פון עטליכע צדיקים וועלכע האבן חתונה געמאכט זונטאג. פון [[רבי יואל טייטלבוים]] זאגט מען נאך, אז די שענסטע הכנה צו א חתונה איז דער שבת (הבית בהבנותו, עמוד קמ"ז.}}. | |||
לויט א שמועה אין נאמען פון [[בעלזא|בעלזער רביים]] האבן זיי נישט געלאזט מאכן א [[ברית מילה|מילה]] שלא בזמנה אין זונטאג, ווייל אין דעם טאג איז דער קערפער אפגעשוואכט{{הערה|לויט {{בבלי|תענית|כז|ב}}}} און עס קען זיין א סכנה{{הערה|גבעת הלבונה, סימן נ"ה אות ז'}}. אנדערע לייקענען אפ די שמועה{{הערה|חשב האפוד, חלק שלישי סימן מ"ז}}. | |||
טייל האבן זיך געפירט צו עסן די סעודת [[מלוה מלכה]] אום זונטאג{{הערה|[[רבי חיים האלבערשטאם]] און אנדערע צדיקים, געברענגט אין אוצר החיים עמוד ר"ס}}. | |||
טייל האבן נישט געזאגט [[תחנון]] אין דעם טאג{{הערה|דברי מאיר החדש, אות קע"ד; תורת שמעון השלם, עמוד ק"מ; צבי לצדיק, פרק י"ב אות ז'.}} | |||
==רעפערענצן== | ==רעפערענצן== | ||