מייבאים כמותיים, בדוקי עריכות אוטומטית, ביוראקראטן, אינטערפעיס רעדאקטארן, emailconfirmed, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, מנטרים, סיסאפן, צוות טכני, מייבאים, מעדכנים, אספקלריה רעדאקטארן
102,362
רעדאגירונגען
אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "חודש"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
←אלס צייט אפשניט: צוגעלייגט מקורות, אביסל פארברייטערט (הערה א פון שווערמער)
ק (.) |
(←אלס צייט אפשניט: צוגעלייגט מקורות, אביסל פארברייטערט (הערה א פון שווערמער)) |
||
| (4 צווישנדיגע ווערסיעס פונעם זעלבן באַניצער נישט געוויזן) | |||
| שורה 6: | שורה 6: | ||
{{הויפט ארטיקל|קידוש החודש}} | {{הויפט ארטיקל|קידוש החודש}} | ||
[[טעקע:Lunar libration with phase Oct 2007 (continuous loop).gif|קליין|לינקס|די פאזעס פון די לבנה דורכאויס די נעכט פון חודש, לויט ווי געזען פון [[צפון האלבקיילעך]].]] | [[טעקע:Lunar libration with phase Oct 2007 (continuous loop).gif|קליין|לינקס|די פאזעס פון די לבנה דורכאויס די נעכט פון חודש, לויט ווי געזען פון [[צפון האלבקיילעך]].]] | ||
דאס [[לשון-קודש]]'דיגע ווארט "חודש" נעמט זיך פון חידוש, באנייאונג, אנדייטנדיג אויפן מולד ווען די לבנה ווערט כאילו געשאפן פונדאסניי{{הערה|רבי אברהם בר חייא הנשיא, ספר העבור, מאמר שני, שער ראשון}}. די באלאכטענע חלק פון די לבנה, לויט ווי געזען פון דער וועלט, איז געוואנדן אין ארט פון די לבנה אין איר אומקרייז ארום דעם [[ערד-פלאנעט|ערד-קוגל]], און אין ארט פון זיי ביידע רעלאטיוו צו דער [[זון]]. | דאס [[לשון-קודש]]'דיגע ווארט "חודש" נעמט זיך פון חידוש, באנייאונג, אנדייטנדיג אויפן מולד ווען די לבנה ווערט כאילו געשאפן פונדאסניי{{הערה|רבי אברהם בר חייא הנשיא, ספר העבור, מאמר שני, שער ראשון. זעט דארט אז אין פסוק באדייט עס צומאל [[ראש חודש]], און מען קען לערנען אז דאס איז דער עיקר באדייט פונעם טערמין וואס אלע טעג פון חודש באציען זיך דערויף; אדער פארקערט, ראש חודש קען אזוי הייסן בלשון מושאל ווייל עס הייבט אן דעם חודש. זעט אויך {{תנ"ך|שמואל א|כ|ה|מפרש=רש"י}} און {{תנ"ך|שמואל א|כ|כז|מפרש=רש"י}}, אז "חודש" אין פסוק באדייט צומאל דאס באנייאונג פון לבנה זעלבסט.}}. די באלאכטענע חלק פון די לבנה, לויט ווי געזען פון דער וועלט, איז געוואנדן אין ארט פון די לבנה אין איר אומקרייז ארום דעם [[ערד-פלאנעט|ערד-קוגל]], און אין ארט פון זיי ביידע רעלאטיוו צו דער [[זון]]. דאס פאלגט נאך א ציקל אין וועלכע עס הייבט אן ווערן אנטפלעקט די באלאכטענע חלק, אויך גערופן די נייע לבנה, פון וואס מען זעט כסדר מער אין די נאכפאלגנדע טעג, ביז עס שיינט דער זון אויף די גאנצע זייט פון די לבנה וואס איז געוואנדן צום ערד. מען זעט דאן כסדר ווייניגער, ביז עס ווערט אינגאנצן פארהוילן, וחוזר חלילה. | ||
אמאל פלעגט [[ראש חודש]], דער ערשטער טאג פונעם חודש, [[קידוש החודש|ווערן באשטימט]] חודש'ליך דורך [[בית דין]] אויפן באזיס פון [[עדות|עדים]] וועלכע האבן געזען די נייע לבנה, און דער חודש האט זיך גערעכנט פון אנהייב פון די נאכט אין וועלכע די לבנה איז געזען געווארן, אדער פון אנהייב פון די 31'סטע נאכט אויב איז עס נישט געזען געווארן ביז אזוי שפעט{{הערה|{{רמב"ם|קידוש החודש|א|ג}}}}. דער אנהייב פון חודש האט זיך געקענט ווענדן אין א ריי פאקטארן, אריינגערעכנט דער סטאטוס פונעם [[אטמאספער]] און וועטער, דער געאגראפישער שטאנדפונקט פונעם קוקער און זיין זע-קראפט, אבער האט זיך כסדר גענומען פונעם באנייאונג פון די לבנה אין דעם חודש. | אמאל פלעגט [[ראש חודש]], דער ערשטער טאג פונעם חודש, [[קידוש החודש|ווערן באשטימט]] חודש'ליך דורך [[בית דין]] אויפן באזיס פון [[עדות|עדים]] וועלכע האבן געזען די נייע לבנה, און דער חודש האט זיך גערעכנט פון אנהייב פון די נאכט אין וועלכע די לבנה איז געזען געווארן, אדער פון אנהייב פון די 31'סטע נאכט אויב איז עס נישט געזען געווארן ביז אזוי שפעט{{הערה|{{רמב"ם|קידוש החודש|א|ג}}}}. דער אנהייב פון חודש האט זיך געקענט ווענדן אין א ריי פאקטארן, אריינגערעכנט דער סטאטוס פונעם [[אטמאספער]] און וועטער, דער געאגראפישער שטאנדפונקט פונעם קוקער און זיין זע-קראפט, אבער האט זיך כסדר גענומען פונעם באנייאונג פון די לבנה אין דעם חודש. | ||
דער באשטימטער לוח באניצט היינט, דאקעגן, רעכנט זיך לויט א "מולד אמצעי", אין וועלכע דער צייט אפשניט פון איין מולד ביזן קומענדיגן איז 29 טעג מיט 12 [[שעה|שעות]] און 793 [[חלק (צייט)|חלקים]] (44 [[מינוט]]ן מיט 3 און א דריטל [[סעקונדע]]ס){{הערה|{{רמב"ם|קידוש החודש|ו|ג}}; {{טור|אורח חיים|תכז}}}}, כאטש דער פאקטישער צייט אפשניט פון איין באנייאונג פון די לבנה צום קומענדיגן קען זיין מיט עטליכע שעה קורצער אדער לענגער ווי דער דורכשניט{{הערה|{{תנ"ך|שמות|יב|ב|מפרש=אבן עזרא}}; שו"ת תשב"ץ, חלק ראשון, סימן ק"ג און ק"ד; יסוד עולם, מאמר שלישי פרק ט"ו און מאמר רביעי פרק ח'.}}. נאר ראש חודש תשרי ([[ראש השנה]]) איז פארבינדן מיט דעם דורכשניטליכן מולד{{ביאור|ראש השנה ווערט באשטימט אין דער טאג ווען עס געפאלט דער דורכשניטליכער מולד תשרי, חוץ אין פאל פון די [[אידישער לוח#דחיות|דחיות]] (ווי [[לא אד"ו ראש]]), ווען עס ווערט אפגעשטופט מיט א טאג און צומאל מיט צוויי{{הערה|{{רמב"ם|קידוש החודש|ז|ו}}}}.}}; די לענג פון די חדשים, און ממילא אויך די טעג ווען די אנדערע ראשי חדשים פאלן אויס, רעכענען זיך לויט א באשטימטע פארמאט אין וועלכע ספעציפישע חדשים פארמאגן אלעמאל דעם זעלבן צאל טעג - טייל פארמאגן אלעמאל 29 טעג, וואס הייסט א "חודש חסר", און טייל זענען אלעמאל דרייסיג טעג לאנג, א "חודש מלא"{{הערה|{{רמב"ם|קידוש החודש|ח|ב|ה}}; {{טור|אורח חיים|תכז}}}}. צוויי אויסנאמען זענען [[חשוון]] און [[כסלו]], וואס זייער לענג טוישט זיך אויך אינעם באשטימטן לוח, געוואנדן אינעם [[קביעות פון יאר]]{{ביאור|דער געווענליכער סדר, פון זעקס חדשים מלאים און זעקס חסרים פאר יעדע יאר, וואלט געשטימט ווען דער צייט אפשניט פון איין מולד ביזן קומענדיגן וואלט געווען פונקט 29.5 טעג. דער צייט אפשניט איז אבער מיט 793 חלקים לענגער, א חילוק וואס באטרעפט נאנט צו 9 שעה נאך צוועלף חדשים. צו אויסגלייכן דעם חשבון, דארף זיין דורכשניטליך 26 חדשים מלאים פאר יעדע 23 חדשים חסרים. א טייל פונעם אונטערשייד ווערט געדעקט דורך די עיבור יארן, אין וועלכע דער צוגעקומענער אדר א' איז שטענדיג מלא, אבער עס בלייבט נאך רעשט פון בערך א טאג פאר יעדע פינף יאר, וואס ווערט ערפילט ווען חשוון איז מלא. {{ש}}פון די אנדערע זייט דארפן טייל יארן זיין קורצער ווי דער געווענליכער סדר, צוליב די [[אידישער לוח#דחיות|דחיות]] וועלכע צווינגען אנצוהייבן דעם יאר שפעטער אבער שטופן נישט אפ דעם קומענדיגן. דאס ווערט אויסגעפירט דורך דעם וואס כסלו ווערט א חודש חסר.}}. | |||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| שורה 53: | שורה 53: | ||
|מקור={{תנ"ך|שמות|יב|ב}}}} | |מקור={{תנ"ך|שמות|יב|ב}}}} | ||
די [[בבל]]ים האבן גערופן זייערע מאנאטן (וועלכע האבן זיך אויך אנגעהויבן פון ניסן): נִיסַנֻ, אַרֻ, סִמַנֻ, דֻּמֻזֻ, אַבֻּ, אֻלֻלֻ, תִּשְׁרִתֻּם, סַמְנֻ, כִּסְלִמֻ, טֶבֶּתֻּם, שַׁבַּטֻ, אַדַּרֻ און א צוגעלייגטע מאנאט אין עיבור יאר, מַכַּרֻשַׁ אַדַּרִ. ענליכע נעמען זענען גענוצט געווארן אין [[מעסאפאטאמיע]] בכלל, און אין די תקופה פון [[גלות בבל]] און [[שיבת ציון]] זענען די נעמען אריינגעקומען אויך אין אידישע באנוץ{{הערה|{{ירושלמי|ראש השנה|א|ב}}}}. די ווערסיעס פון די נעמען אין [[לשון הקודש]], ווי אין היינטיגע באנוץ, ווערן מערסטענס דערמאנט אין [[תרי עשר]], [[ספר זכריה]] און [[מגילת אסתר]] צוזאמען מיט זייער צאל אנגעהויבן פון ניסן, און אין [[ספר עזרא]] און נחמיה אן קיין צאל: | די [[בבל]]ים האבן גערופן זייערע מאנאטן (וועלכע האבן זיך אויך אנגעהויבן פון ניסן): נִיסַנֻ, אַרֻ, סִמַנֻ, דֻּמֻזֻ, אַבֻּ, אֻלֻלֻ, תִּשְׁרִתֻּם, סַמְנֻ, כִּסְלִמֻ, טֶבֶּתֻּם, שַׁבַּטֻ, אַדַּרֻ און א צוגעלייגטע מאנאט אין עיבור יאר, מַכַּרֻשַׁ אַדַּרִ (חוץ פון יעדע 17'טע יאר אין א ניינצן-יאר מחזור, ווען דער מאנאט איז צוגעלייגט געווארן נאך אֻלֻלֻ). ענליכע נעמען זענען גענוצט געווארן אין [[מעסאפאטאמיע]] בכלל, און אין די תקופה פון [[גלות בבל]] און [[שיבת ציון]] זענען די נעמען אריינגעקומען אויך אין אידישע באנוץ{{הערה|{{ירושלמי|ראש השנה|א|ב}}}}. די ווערסיעס פון די נעמען אין [[לשון הקודש]], ווי אין היינטיגע באנוץ, ווערן מערסטענס דערמאנט אין [[תרי עשר]], [[ספר זכריה]] און [[מגילת אסתר]] צוזאמען מיט זייער צאל אנגעהויבן פון ניסן, און אין [[ספר עזרא]] און נחמיה אן קיין צאל: | ||
*וַתִּלָּקַח אֶסְתֵּר אֶל הַמֶּלֶךְ אֲחַשְׁוֵרוֹשׁ, אֶל בֵּית מַלְכוּתוֹ, בַּחֹדֶשׁ הָעֲשִׂירִי, הוּא חֹדֶשׁ טֵבֵת: בִּשְׁנַת שֶׁבַע לְמַלְכוּתוֹ{{הערה|{{תנ"ך|אסתר|ב|טז}}}}. | *וַתִּלָּקַח אֶסְתֵּר אֶל הַמֶּלֶךְ אֲחַשְׁוֵרוֹשׁ, אֶל בֵּית מַלְכוּתוֹ, בַּחֹדֶשׁ הָעֲשִׂירִי, הוּא חֹדֶשׁ טֵבֵת: בִּשְׁנַת שֶׁבַע לְמַלְכוּתוֹ{{הערה|{{תנ"ך|אסתר|ב|טז}}}}. | ||
*בְּיוֹם עֶשְׂרִים וְאַרְבָּעָה לְעַשְׁתֵּי-עָשָׂר חֹדֶשׁ, הוּא חֹדֶשׁ שְׁבָט, בִּשְׁנַת שְׁתַּיִם לְדָרְיָוֶשׁ, הָיָה דְבַר-ה' אֶל-זְכַרְיָה בֶּן בֶּרֶכְיָהוּ בֶּן עִדּוֹא הַנָּבִיא לֵאמֹר{{הערה|{{תנ"ך|זכריה|א|ז}}}}. | *בְּיוֹם עֶשְׂרִים וְאַרְבָּעָה לְעַשְׁתֵּי-עָשָׂר חֹדֶשׁ, הוּא חֹדֶשׁ שְׁבָט, בִּשְׁנַת שְׁתַּיִם לְדָרְיָוֶשׁ, הָיָה דְבַר-ה' אֶל-זְכַרְיָה בֶּן בֶּרֶכְיָהוּ בֶּן עִדּוֹא הַנָּבִיא לֵאמֹר{{הערה|{{תנ"ך|זכריה|א|ז}}}}. | ||
| שורה 86: | שורה 86: | ||
דער חודש פון ערכין רעכנט זיך מיטן דרייסיגסטן טאג, און דער מענטש האט נישט קיין ערך ביז ווען ער איז שוין אריין אין זיין 31'סטן טאג{{הערה|{{בבלי|ערכין|יח|א}}}}. ביי פדיון הבן איז עס א מחלוקת תנאים{{הערה|{{בבלי|בכורות|מט|א}}}}; די הלכה איז דארט אויך אז עס רעכנט זיך מיטן דרייסיגסטן טאג{{הערה|{{שלחן ערוך|יורה דעה|שה|יב}}}}. לויט טייל שיטות דארף נישט אריבערגיין דער גאנצער דרייסיגסטער טאג, נאר "{{טערמין|כ"ט|29 טעג}} {{טערמין|י"ב|12 שעה}} {{טערמין|תשצ"ג|793 חלקים}}" - דער דורכשניטליכער צייט אפשניט פון איין מולד ביזן קומענדיגן{{הערה|יראים השלם סימן ק"מ, געברענגט אין די נושאי כלים אויף שלחן ערוך, דארט.}}. | דער חודש פון ערכין רעכנט זיך מיטן דרייסיגסטן טאג, און דער מענטש האט נישט קיין ערך ביז ווען ער איז שוין אריין אין זיין 31'סטן טאג{{הערה|{{בבלי|ערכין|יח|א}}}}. ביי פדיון הבן איז עס א מחלוקת תנאים{{הערה|{{בבלי|בכורות|מט|א}}}}; די הלכה איז דארט אויך אז עס רעכנט זיך מיטן דרייסיגסטן טאג{{הערה|{{שלחן ערוך|יורה דעה|שה|יב}}}}. לויט טייל שיטות דארף נישט אריבערגיין דער גאנצער דרייסיגסטער טאג, נאר "{{טערמין|כ"ט|29 טעג}} {{טערמין|י"ב|12 שעה}} {{טערמין|תשצ"ג|793 חלקים}}" - דער דורכשניטליכער צייט אפשניט פון איין מולד ביזן קומענדיגן{{הערה|יראים השלם סימן ק"מ, געברענגט אין די נושאי כלים אויף שלחן ערוך, דארט.}}. | ||
א קינד וואס שטארבט בעפאר די דרייסיג טעג ווערט פאררעכנט ווי א [[נפל]], און אויך דאס רעכנט זיך מיטן דרייסיגסטן טאג{{הערה|{{בבלי| | א קינד וואס שטארבט בעפאר די דרייסיג טעג ווערט פאררעכנט ווי א [[נפל]], ווי מען זעט פון די תורה ביי פדיון הבן און ביים ציילן די בכורים{{הערה|{{בבלי|שבת|קלה|ב}}; {{ירושלמי|יבמות|יא|ז}}; {{מדרש רבה|במדבר|ד}}.}}. ווען עס שטארבט אין דרייסיגסטן טאג, האלט דער [[הלכות גדולות|בה"ג]] אז עס איז שוין נישט קיין נפל{{הערה|געברענגט אין {{בבלי|יבמות|לו|ב|מפרש=תוספות|ד"ה=מת}} און {{בבלי|בכורות|מט|א|מפרש=תוספות|ד"ה=מת}}}}. רוב ראשונים קריגן, אז אויך דאס רעכנט זיך מיטן דרייסיגסטן טאג{{הערה|אין {{בבלי|יבמות|לו|ב|מפרש=תוספות|ד"ה=מת}} און {{בבלי|בכורות|מט|א|מפרש=תוספות|ד"ה=מת}}; {{רמב"ם|יבום|א|ה}}; {{שלחן ערוך|אבן העזר|קנו|ד}}.}}. | ||
אנדערע הלכות וואו עס ווערט דערמאנט דער שיעור פון דרייסיג טעג אלס א חודש זענען: וויפיל צייט א ישראל דארף זיך אפגעבן מיט א [[בכור בהמה טהורה|בכור]] פון א בהמה דקה בעפאר ער געבט עס פארן כהן{{הערה|{{ | אנדערע הלכות וואו עס ווערט דערמאנט דער שיעור פון דרייסיג טעג אלס א חודש זענען: וויפיל צייט א ישראל דארף זיך אפגעבן מיט א [[בכור בהמה טהורה|בכור]] פון א בהמה דקה בעפאר ער געבט עס פארן כהן, וואס לערנט זיך פון פדיון הבן{{הערה|{{בבלי|בכורות|כו|ב}}; {{שלחן ערוך|יורה דעה|שו|ב}}}}; דער קלענסטער שיעור פון [[נידוי]], וואס לערנט זיך פון "עד חדש ימים" וואס שטייט ביי [[קברות התאווה|די מתאווים]]{{הערה|{{ירושלמי|מועד קטן|ג|א}}}}; ווי לאנג די [[יפת תואר]] באוויינט איר פאטער און מוטער{{הערה|{{רמב"ם|מלכים|ח|ה}}}}. | ||
א חודש וואס ווערט דערמאנט אין [[לשון חכמים]], איז עס לויט טייל ראשונים א צייט אפשניט פון 29 טעג{{הערה|{{בבלי|כתובות|עא|א|מפרש=תוספות|ד"ה=ר' יהודה}}, אין ערשטע פירוש; פסקי תוספות אויף כתובות, אות ר"נ.}}. אנדערע קריגן, אז עס באדייט געווענליך דרייסיג טעג{{הערה|{{בבלי|כתובות|עא|א|מפרש=תוספות|ד"ה=ר' יהודה}}, אין צווייטע פירוש}}. | סתם [[נזיר]]ות איז אויף דרייסיג טעג, ווייל דער פסוק זאגט "עד מלאת הימים"{{הערה|{{תנ"ך|במדבר|ו|ה}}}}, "טעג וועלכע דארפן ווערן ערפילט", וואס באדייט א חודש{{הערה|שם=נזיר|{{בבלי|נזיר|ו|ב}}}}. לויט דעם לימוד, אויב האלט מען [[עד ולא עד בכלל]], איז סתם נזירות 29 טעג{{הערה|שם=נזיר}}. אנדערע לערנען עס ארויס פון יפת תואר{{הערה|{{ירושלמי|נזיר|א|ג}}}}. | ||
א חודש וואס ווערט דערמאנט אין [[לשון חכמים]], איז עס לויט טייל ראשונים א צייט אפשניט פון 29 טעג{{הערה|{{בבלי|כתובות|עא|א|מפרש=תוספות|ד"ה=ר' יהודה}}, אין ערשטע פירוש; פסקי תוספות אויף כתובות, אות ר"נ.}}. אנדערע קריגן, אז עס באדייט געווענליך דרייסיג טעג{{הערה|{{בבלי|כתובות|עא|א|מפרש=תוספות|ד"ה=ר' יהודה}}, אין צווייטע פירוש}}. טייל האלטן אז דאס איז נאר ווען איין חודש ווערט דערמאנט פאר זיך, אבער ווען עס רעדט זיך פון עטליכע חדשים צוזאמען, ווי די ירחי לידה, רעכנט זיך עס איין מלא און איין חסר{{הערה|שו"ת מעיל צדקה, סימן ה'}}. | |||
ווען מען מאכט א [[נדר]] אז מען וועט עפעס נישט עסן א חודש צייט, איז דער איסור פון טאג צו טאג{{הערה|{{בבלי|נדרים|ס|א}}}}. לויט טייל ראשונים איז דער באדייט גאנצע דרייסיג טעג מעת לעת{{הערה|{{רמב"ם|נדרים|י|ג}}; {{בבלי|נדרים|סג|א|מפרש=רשב"א}}; {{בבלי|נדרים|ס|א|מפרש=מאירי}}, בשם יש מפרשים.}}; לויט אנדערע איז דער איסור ביז צום זעלבן טאג אין קומענדיגן חודש, וואס קומט אויס 29 טעג אויב מאכט ער דעם נדר אין א חודש חסר{{הערה|מאירי שם; {{שלחן ערוך|יורה דעה|רכ|ה|מפרש=ש"ך}}, בדעת הרא"ש און שולחן ערוך.}}. | ווען מען מאכט א [[נדר]] אז מען וועט עפעס נישט עסן א חודש צייט, איז דער איסור פון טאג צו טאג{{הערה|{{בבלי|נדרים|ס|א}}}}. לויט טייל ראשונים איז דער באדייט גאנצע דרייסיג טעג מעת לעת{{הערה|{{רמב"ם|נדרים|י|ג}}; {{בבלי|נדרים|סג|א|מפרש=רשב"א}}; {{בבלי|נדרים|ס|א|מפרש=מאירי}}, בשם יש מפרשים.}}; לויט אנדערע איז דער איסור ביז צום זעלבן טאג אין קומענדיגן חודש, וואס קומט אויס 29 טעג אויב מאכט ער דעם נדר אין א חודש חסר{{הערה|מאירי שם; {{שלחן ערוך|יורה דעה|רכ|ה|מפרש=ש"ך}}, בדעת הרא"ש און שולחן ערוך.}}. | ||
ווען א מאן פארט אוועק פון זיין שטוב מיט רשות, איז דער [[דרך ארץ]] ער זאל נישט פעלן מער ווי א חודש{{הערה|{{בבלי|כתובות|סב|א}}}}. דאס איז א חודש פון דרייסיג טעג, און אין 31'סטן טאג זאל ער זיין צוריק{{הערה|ר"ן און {{בבלי|כתובות|סא|ב|מפרש=שיטה מקובצת}}}}. | |||
== זעט אויך == | == זעט אויך == | ||