מייבאים כמותיים, בדוקי עריכות אוטומטית, ביוראקראטן, אינטערפעיס רעדאקטארן, emailconfirmed, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, מנטרים, סיסאפן, צוות טכני, מייבאים, מעדכנים, אספקלריה רעדאקטארן
102,362
רעדאגירונגען
ק
החלפת טקסט – "לעכער" ב־"ליכער"
ק (החלפת טקסט – "מינהג" ב־"מנהג") |
ק (החלפת טקסט – "לעכער" ב־"ליכער") |
||
| שורה 13: | שורה 13: | ||
אינעם קאָנסאָנאַנטיזם איז דער בולטסטער הבדל געווען אינעם אופן אויסצוריידן חית, וואָס האָט געגעבן דעם נאָמען פאַר די צוויי גרופּעס אַשכנזים. דער תחילת־פאַרינגאַלער קלאַנג פונעם סעמיטישן ח (אַ פּנים [ħ], דער [[שטימלאָזער פאַרינגאַלער פריקאַטיוו]]) האָט פאַרלוירן זיין באַפאַרבונג אין דער סביבה פון אייראָפּעישע שפּראַכן. דער דאָזיקער פּראָצעס האָט זיך אָנגעהויבן בפירוש אין די ישובים, וואָס די אַשכזים האָבן פון זיי געשטאַמט, דהיינו: אין [[פראנקרייך|צרפת]] און [[כנען (מיטל־עלטערישע לענדער)|מערב־כנען]]. די פּעולות זענען געווען אָבער פאַרשידן אויף מערב און אויף מזרח: צווישן די בני־הית האָט דער חית פאָנעטיש צונויפגעשמאָלצן מיטן הא ([h]) און צווישן די בני־חית איז דער אות ארויסגערעדט געוואָרן ווי כֿף ([χ], [x]). חוץ די דירעקטע באַשרייבונגען פון דעם עיקר אין רבנישע און לינגוויסטישע ווערק (למשל, [[זלמן הנקדן]], 1395), זאָגן דאָ עדות אויך לאַטיינישע טראַנסקריפּציעס און געגראַמטע טעקסטן<ref name=Weinreich58/><ref name=Neuberg03/>. אַזוי אַרום, טרעפט מען ביי [[אליהו בחור]]ן אַ גראַם פון בלע־מכלה־גלח (זיין "[[הבדיל]]", 1514)<ref name=Weinreich58/>. אין דער דאָזיקער יצירה און אויך פון אַנדערע ראַיות, זעט מען, אַז דער h־קלאַנג איז אין גאַנצן נעלם געוואָרן אין באַשטימטע פאָנעטישע סביבות אין מויל פון בני־הית (און אירע גויישע שכנים), און דאָס האָט באַרירט אויך דעם היסטאָרישן חית<ref name=Weinreich58/>. דעם סוף־רעזולטאַט פונעם דאָזיקן גילגול קענען מיר טרעפן ביזן היינטיגן טאָג, למשל, אינעם וואָרט "מעקן", וואָס איז אַריין אין יידיש פון דער שפּראַך פון בני־הית. אליה בחור דערציילט (און די לינגוויסטן זענען מסכים מיט זיין חקירה), אַז דאָס וואָרט וואַקסט אַרויס פונעם שורש מ־ח־ק, און דער חית איז שפּעטער געוואָרן שטום. אַזעלכע וואַריאַנטן פון פּערזענלעכע (בעיקר ווייבערישע) נעמען ווי "רעלע" (פאַר [[רחל]]) אָדער "סימע" (פאַר [[שמחה|שימחה]]) זענען אויפגעקומען פונעם זעלבן פּראָצעס<ref name=Weinreich58/><ref name=Beider13/>. עטלעכע פאָרמעס מיט ח=h אָדער ווייטער ח=∅ זענען "פאָסיליזירט" געוואָרן אַלץ [[לייווארט|לייווערטער]] אין דייטשישע דיאַלעקטן אויף די פריערדיגע טעריטאָריעס פון בני־הית, אַזוי ווי לדוגמא Lehm פאַר לחם<ref name=Weinreich58/><ref name=Stern00/><sup>: 120</sup>. | אינעם קאָנסאָנאַנטיזם איז דער בולטסטער הבדל געווען אינעם אופן אויסצוריידן חית, וואָס האָט געגעבן דעם נאָמען פאַר די צוויי גרופּעס אַשכנזים. דער תחילת־פאַרינגאַלער קלאַנג פונעם סעמיטישן ח (אַ פּנים [ħ], דער [[שטימלאָזער פאַרינגאַלער פריקאַטיוו]]) האָט פאַרלוירן זיין באַפאַרבונג אין דער סביבה פון אייראָפּעישע שפּראַכן. דער דאָזיקער פּראָצעס האָט זיך אָנגעהויבן בפירוש אין די ישובים, וואָס די אַשכזים האָבן פון זיי געשטאַמט, דהיינו: אין [[פראנקרייך|צרפת]] און [[כנען (מיטל־עלטערישע לענדער)|מערב־כנען]]. די פּעולות זענען געווען אָבער פאַרשידן אויף מערב און אויף מזרח: צווישן די בני־הית האָט דער חית פאָנעטיש צונויפגעשמאָלצן מיטן הא ([h]) און צווישן די בני־חית איז דער אות ארויסגערעדט געוואָרן ווי כֿף ([χ], [x]). חוץ די דירעקטע באַשרייבונגען פון דעם עיקר אין רבנישע און לינגוויסטישע ווערק (למשל, [[זלמן הנקדן]], 1395), זאָגן דאָ עדות אויך לאַטיינישע טראַנסקריפּציעס און געגראַמטע טעקסטן<ref name=Weinreich58/><ref name=Neuberg03/>. אַזוי אַרום, טרעפט מען ביי [[אליהו בחור]]ן אַ גראַם פון בלע־מכלה־גלח (זיין "[[הבדיל]]", 1514)<ref name=Weinreich58/>. אין דער דאָזיקער יצירה און אויך פון אַנדערע ראַיות, זעט מען, אַז דער h־קלאַנג איז אין גאַנצן נעלם געוואָרן אין באַשטימטע פאָנעטישע סביבות אין מויל פון בני־הית (און אירע גויישע שכנים), און דאָס האָט באַרירט אויך דעם היסטאָרישן חית<ref name=Weinreich58/>. דעם סוף־רעזולטאַט פונעם דאָזיקן גילגול קענען מיר טרעפן ביזן היינטיגן טאָג, למשל, אינעם וואָרט "מעקן", וואָס איז אַריין אין יידיש פון דער שפּראַך פון בני־הית. אליה בחור דערציילט (און די לינגוויסטן זענען מסכים מיט זיין חקירה), אַז דאָס וואָרט וואַקסט אַרויס פונעם שורש מ־ח־ק, און דער חית איז שפּעטער געוואָרן שטום. אַזעלכע וואַריאַנטן פון פּערזענלעכע (בעיקר ווייבערישע) נעמען ווי "רעלע" (פאַר [[רחל]]) אָדער "סימע" (פאַר [[שמחה|שימחה]]) זענען אויפגעקומען פונעם זעלבן פּראָצעס<ref name=Weinreich58/><ref name=Beider13/>. עטלעכע פאָרמעס מיט ח=h אָדער ווייטער ח=∅ זענען "פאָסיליזירט" געוואָרן אַלץ [[לייווארט|לייווערטער]] אין דייטשישע דיאַלעקטן אויף די פריערדיגע טעריטאָריעס פון בני־הית, אַזוי ווי לדוגמא Lehm פאַר לחם<ref name=Weinreich58/><ref name=Stern00/><sup>: 120</sup>. | ||
אַן אַנדער חילוק אין קאָנסאָנאַנטן איז געווען אינעם שטייגער אַרויסצוריידן דעם [[ש|שין]]. די בני־חית האָבן מבחין געווען צווישן די [[סיבילאַנט]]ן [s] ([[ס|סמך]] און [[שׂין]]) און [ʃ] ([[שין]]). להיפּוך, די בני־הית האָבן דעם דאָזיקן אונטערשייד ניט געוואוסט און פלעגן אַרויסריידן די גאַנצע ריי ווי [s], וואָס האָט באַמערקט [[זלמן הנקדן]]. אַן אייבערפלעכלעך | אַן אַנדער חילוק אין קאָנסאָנאַנטן איז געווען אינעם שטייגער אַרויסצוריידן דעם [[ש|שין]]. די בני־חית האָבן מבחין געווען צווישן די [[סיבילאַנט]]ן [s] ([[ס|סמך]] און [[שׂין]]) און [ʃ] ([[שין]]). להיפּוך, די בני־הית האָבן דעם דאָזיקן אונטערשייד ניט געוואוסט און פלעגן אַרויסריידן די גאַנצע ריי ווי [s], וואָס האָט באַמערקט [[זלמן הנקדן]]. אַן אייבערפלעכלעך ענליכער פענאָמען קען מען טרעפן אינעם [[יידישע דיאלעקטן|ליטווישן יידיש]], דהיינו דער [[סאַבעסדיקער לאָסן]], וואָס האָט אָבער קיין שייך ניט צו בני־הית און האָט זיך אַנטוויקלט באַזונדער<ref name=Katz93/>. | ||
די שיטה פון וואָקאַלן אין לשון קודש פון בני־הית איז געווען ענלעך, אויב ניט גלייך, צו דער [[ספרדישע הברה|ספרדישער הברה]]. די סופרים פון בני־הית טעריטאָריעס האָבן באַניצט די טבריה'ער [[נקודות]], אָבער ניט תמיד האָבן זיי געוואוסט, וואו מוז מען שרייבן [[פּתח]] און וואו [[קמץ]], וואו [[סגול]] און וואו [[צירה]]<ref name=Katz87/>. מען טענהט אָבער, אַז דער דאָזיקער נוסח איז געווען אין דער היים פון בני־חית אויך (ביזן סוף 14טן י"ה) און נאָר שפּעטער איז ער ביי זיי און אויך ביי בני־הית אויסגעביטן געוואָרן אויפן נוסח, וואָס מיר הייסן היינט [[אשכנזישע הברה|אַשכנזישע הברה]]<ref name=Beider13/><ref name=Weinreich73/>. | די שיטה פון וואָקאַלן אין לשון קודש פון בני־הית איז געווען ענלעך, אויב ניט גלייך, צו דער [[ספרדישע הברה|ספרדישער הברה]]. די סופרים פון בני־הית טעריטאָריעס האָבן באַניצט די טבריה'ער [[נקודות]], אָבער ניט תמיד האָבן זיי געוואוסט, וואו מוז מען שרייבן [[פּתח]] און וואו [[קמץ]], וואו [[סגול]] און וואו [[צירה]]<ref name=Katz87/>. מען טענהט אָבער, אַז דער דאָזיקער נוסח איז געווען אין דער היים פון בני־חית אויך (ביזן סוף 14טן י"ה) און נאָר שפּעטער איז ער ביי זיי און אויך ביי בני־הית אויסגעביטן געוואָרן אויפן נוסח, וואָס מיר הייסן היינט [[אשכנזישע הברה|אַשכנזישע הברה]]<ref name=Beider13/><ref name=Weinreich73/>. | ||