באַקוקן דעם קאוד פון רוי:פראנקרייך

{{דעסקריפציע||ענגליש = country in Western Europe|העב=מדינה במערב אירופה|דייטש=Staat in Westeuropa mit Überseegebieten|}}
‫{{מדינה
| נאמען = 
| שטאַט = פראנקרייך{{ש}}''République Française''
| פאן בילד = Flag of France.svg
| סימבאל בילד =  Armoiries république française.svg 
| מאפע =      EU-France.svg
| זינגליד = 
| קאנטינענט = [[אייראפע]]
| אפיציעלע שפראך = [[פראנצויזיש]]
| הויפטשטאט = [[פאריז]]
| רעגירונג =                    <!--
| ראש מלוכה טיטל =    גרונטלעך: פרעזידענט -->
| ראש מלוכה = [[עמנואל מאקראן]]
| פרעמיער מיניסטער = 
| גרינדונג דאטום = 1958
| פלאך מאס = 643,427
| וועלט גראדונג פלאך = 42
| פראצענט וואסער = 0.26%
| באפעלקערונג צאל = 
| וועלט גראדונג באפעלעקרונג = 
| באפעלקערונג ענגקייט = 
| פראדוקט ווערדע = $2.635 טריליאן
| וועלט גראדונג פראדוקט ווערדע = 5
| וואלוטע = [[איירא]]
| צייט זאנע = 
| אינטערנעט דאמיין = fr
| טעלעפאן קאד = 33
| באמערקונגען = 
}}
'''פראַנקרייך''' ({{שפראך-fr|France}} ''פראַנס''), אפיציעל די '''פראנצויזישע רעפובליק''' ({{שפראך-fr|République Française}} ''רעפובליק פראַנסעז''), איז אַ לאַנד אין מערב [[אייראפע|אייראָפּע]]. זיין הויפּטשטאָט איז [[פאריז|פאַריז]]. עס ציט זיך אויס פונעם [[מיטלענדישער ים|מיטלענדישן ים]] אין דרום ביזן [[ענגלישער קאנאל|ענגלישן קאנאל]] און דעם [[צפון ים]] אין צפון, און פונעם [[ריין (טייך)|ריין]] אין מזרח ביזן [[אטלאנטישער אקעאן|אטלאנטישן אקעאן]] אין מערב.
פראנקרייך גרעניצט (זייגערווייז פון צפון) [[בעלגיע]], [[לוקסעמבורג]], [[דייטשלאנד]], די [[שווייץ]], [[איטאליע]], [[מאנאקא]], [[אנדארא]] און [[שפאניע]]. פראנקרייך איז אויך באהאפטן צו [[ענגלאנד]] דורכן [[קאנאל טונעל]].

פראנקרייך איז דאס גרעסטע לאנד אינעם [[אייראפעאישן פארבאנד]] אין שטח, און דאס דריטע גרעסטע אין אייראפע, נאך [[רוסלאנד]] און [[אוקראינע]].

זעקס הונדערט טויזנט (600,000) אידן וואוינען היינט צוטאָגס אין פראַנקרייך, און 7 מיליאָן [[אַראַבער]] וואוינען דאָרט אויך.

עס האט די דריטע גרעסטע [[איד]]ישע באפעלקערונג נאָך [[ניו יאָרק]] און [[ארץ ישראל]].

פראנקרייך איז דאס לאנד מיט די מערסטע טוריסטן אין דער וועלט; אין 2007 האבן באזוכט אין פראנקרייך מער ווי 80 מיליאן אויסלענדישע טוריסטן.

פראנקרייך איז א [[דעמאקראטיע|דעמאקראטישע]] [[רעפובליק]] און האלט שטארק פון מענטשנרעכטן. עס איז אן אנטוויקלט לאנד, מיט דער [[ליסטע פון לענדער לויט פראדוקט ווערדע|ניינטער גרעסטער]] עקאנאמיע אין דער וועלט.
פראנקרייך איז א גרינדער מיטגליד פונעם [[אייראפעאישער פארבאנד|אייראפעאישן פארבאנד]] און א גרינדער מיטגליד פון די [[פאראייניגטע פעלקער]]. אויך איז עס א מיטגליד אין דער [[גרופע 8]] און א סטאבילער מיטגליד אין דעם [[זיכערהייט ראט]] פון די פ"פ.

== געאגראפיע ==
[[טעקע:Fr-map-HE.png|קליין|מאפע פון פראנקרייך]]
פראנקרייך געפינט זיך אין [[מערב אייראפע]] אויף די ברעגן פונעם [[אטלאנטישער אקעאן|אטלאנטישן אקעאן]] און דעם [[מיטלענדישער ים|מיטלענדישן ים]].
אויך האט עס קאלאניעס אין [[צפון אמעריקע]], די [[קאראיבישע אינזלען]], [[דרום אמעריקע]], דעם [[אינדישער אקעאן|אינדישן אקעאן]], [[אנטארקטיקע]] און [[פראנצויזישע פאלינעזיע]] אינעם [[פאציפישער אקעאן|פאציפישן אקעאן]].

מעטראפאליטאנע פראנקרייך האט די פארעם פון א [[העקסאגאן]] און זיין שטח איז 547,030 ק"מ<sup>2</sup>. עס האט פארשינדענע לאנדשאפטן, פון די פלוינען אין דעם געגנט פון די בארטן ביז די בארגקייטן פון די [[אלפן]] אין דרום־מזרח און די [[פירענעען]] אין דרום־מערב.
דער העכסטער פונקט אינעם אייראפעאישן פארבאנד, [[מאן בלאנק]], געפינט זיך אויפן גרעניץ צווישן פראנקרייך און איטאליע.

=== סביבה ===
פראנקרייך איז געווען דאס ערשטע לאנד וואס האט אויפגעשטעלט א מיניסטעריום פאר דער [[סביבה]], אין 1971.
אין 1974 האט די רעגירונג פון פראנקרייך באשלאסן צו אינוועסטירן אין [[קערנדיקע קראפט|קערנדיקער קראפט]] צוליב די הויכע אויל פרייזן, און היינט דאס דעקט 78% פונעם לאנדס פראדוקציע פון עלעקטריע. אלס רעזולטאט איז דער סביבה ווייניגער פארפעסטיקט ווי אנדערע לענדער.

28% פון דעם לאנד איז באדעקט מיט וועלדער. די וועלדער האבן מער ווי 140 פארשידענע מינים פון ביימער. פראנקרייך האט 9 [[נאציאנאלער פארק|נאציאנאלע פארקן]] און 46 נאטירלעכע פארקן.

=== שטעט אין פראַנקרייך ===
* {{הערב|פאריז|טעקסט= [[פאַריז]]}}
* {{הערב|טולוז}}
* {{הערב|ליאן|טעקסט= [[ליאָן]]}}
* {{הערב|מארסיי|טעקסט= [[מאַרסיי]]}}
* {{הערב|מעץ}}
* {{הערב|ניס|טעקסט= [[ניצאַ]]}}
* {{הערב|ליל|טעקסט= [[ליל]]}}
* {{הערב|בארדא|טעקסט= [[באָרדאָ]]}}
* {{הערב|נאנט||טעקסט= [[נאַנט]]}}
* {{הערב|שטראסבורג|טעקסט= [[שטראַסבורג]]}}
* {{הערב|גרענאבלע|טעקסט= [[גרענאָבלע]]}}
* {{הערב|רוען}}
* {{הערב|בעזאנסאן}}

== היסטאריע ==
{{הויפט ארטיקל|היסטאריע פון פראנקרייך}}
אין די צייטן פון די רוימען איז געווען א לאנד [[גאליע]] מיט מער אדער ווייניגער די זעלבע גרעניצן ווי היינטיקע פראנקרייך. די איינוואוינער פון אוראלטן גאליע זענען געווען [[קעלטן]]. אין דעם ערשטן יארהונדערט פאר דער ציווילער רעכענונג האט [[יוליוס קייסער]] איינגענומען גאליע, וואס איז געווארן א טייל פון דער [[רוימישע אימפעריע|רוימישער אימפעריע]].
די גאלן האבן אנגעהויבן רעדן [[לאטיין]] אזוי ווי די רוימער, פון וואס איז אנטוויקלט געווארן [[פראנצויזיש]].

אין דעם 4טן יארהונדערט האבן די [[פראנקען]], א גערמאנישער שבט, אינוואדירט גאליע און האבן זיך באזעצט דארטן. פון די פראנקען קומט דער נאמען "פראנקרייך". 

די אימפעריע פון [[קארל דער גרויסער]] איז געווארן צעטיילט אין 843 ביים [[אפמאך פון ווערדון]] אויף דריי חלקים. דער גרעסטער טייל איז געווען [[מערב פראנקיע]], וואס איז מער אדער ווייניקער היינטיקע פראנקרייך. פון 843 ביז דער [[פראנצויזישע רעוואלוציע|פראנצויזישער רעוואלוציע]] אין 1789 איז פראנקרייך געווען א מאנארכיע.

== אפטיילונגען ==
די פראנצויזישע רעפובליק ווערט צעטיילט אין 18 ראיאנען, פינף מעבר־לים קאלעקטיוון, איין באזונדערער קאלעקטיוו ([[נייע קאלעדאניע]]) און איין אומבאוואוינטער אינזל (קליפערטאן) גלייך אונטער דעם מיניסטער פאר מעבר־לים פראנקרייך.

; ראיאנען

זייט 2016 איז פראנקרייך צעטיילט אין 18 אדמיניסטראטיווע ראיאנען: 13 ראיאנען אין מעטראפאליטאנעם פראנקרייך (כולל [[קארסיקע]]),<ref>{{cite web|title=La réforme territoriale|language=fr|url=http://www.gouvernement.fr/action/la-reforme-territoriale|publisher=[[Government of France]]|date={{ר}}18טן דעצעמבער 2015|accessdate=1טן יאנואר 2016|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151230075909/http://www.gouvernement.fr/action/la-reforme-territoriale|archivedate=30סטן דעצעמבער 2015|df=}}</ref> און פינף מעבר־לים.<ref name="France" /> די ראיאנען ווערן ווייטער צעטיילט אין   101 נומערירטע [[דעפארטמענטן פון פראנקרייך|דעפארטמענטן]].<ref>{{cite web|url=http://www.myfrenchproperty.com/departments/departments.php|title=Departments of France|language=fr|publisher=Myfrenchproperty.com|accessdate=21 July 2011|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110714142645/http://www.myfrenchproperty.com/departments/departments.php|archivedate=14 July 2011|df=}}</ref> מען ניצט דעם נומער אין פאסטקאדן. צווישן די  101 דעפארטמענטן פון פראנקרייך, פינף  ([[פראנצויזישע גיאנע]], [[גוואדעלופ]], [[מארטיניק]], [[מאיאט]], און [[רעאוניאן]]) זענען אין מעבר־לים ראיאנען וואס זענען אויך אין דער זעלבער צייט מעבר־לים דעפארטמענטן; זיי האבן גענוי דעם סטאטוס פון מעטראפאליטאנע דעפארטמענטן און זענען אן אינטעגראלן טייל פונעם אייראפעאישן פארבאנד.[[טעקע:Départements de France nom+num He.svg|קליין|300px|די 22 [[ראיאנען פון פראנקרייך]], כולל דעם אינזל [[קארסיקע]] אונטן רעכטס. דער [[פאריז]]ער אומגעגנט איז פארגרעסערט לינקס.]]  
ביז 2016 איז פראנקרייך געווען געטיילט אין 27 אדמיניסטראטיווע ראיאנען, פון זיי 22 אין מעטראפאליטאנעם פראנקרייך, און פינף ארום דער וועלט. די 22 מעטראפאליטנע ראיאנען זענען:
{|
|-
| valign="top" |
1. {{הערב|אווערן}}<br />
2. {{הערב|אויבער נארמאנדי}}<br />
3. {{הערב|אונטער נארמאנדי}}<br />
4. {{הערב|איל-דע-פראנס}}<br />
5. {{הערב|אקוויטאניע}}<br />
6. {{הערב|בורגונדי}}<br />
7. {{הערב|ברעטאן}}<br />
8. {{הערב|לאטארינגיע}}<br />
9. {{הערב|לאנגעדאק-רוסיאן}}<br />
10. {{הערב|לימוזען}}<br />
11. {{הערב|מידי-פירענעען}}<br />
|
12. {{הערב|נארד-פא-דע-קאלע}}<br />
13. {{הערב|עלזאס}}<br />
14. {{הערב|פואטו-שארענט}}<br />
15. {{הערב|פיקארדי}}<br />
16. {{הערב|פע דע לא לואר}}<br />
17. {{הערב|פראוואנץ-אלפן-קאט דאזשור}}<br />
18. {{הערב|פראנש קאנט}}<br />
19. [[צענטער (ראיאן פון פראנקרייך)|צענטער]]<br />
20. {{הערב|קארסיקע}}<br />
21. {{הערב|רהאן-אלפן}}<br />
22. {{הערב|שאמפאן-ארדען}}<br />
|
|}

== פאליטיק ==
אום [[28סטן סעפטעמבער]] [[1958]] האט מען באשטעטיקט די קאנסטיטוציע פון דער פינפטער רעפובליק. לויט דעם וויילט מען יעדע 5 יאר א [[פרעזידענט פון פראנקרייך|פרעזידענט]] וואס פירט דאס לאנד. די געזעצן ווערן געמאכט אין א פארלאמענט פון צוויי הייזער. דער פרעזידענט טוט באשטימען דעם [[פרעמיער מיניסטער]]. אין די וואלן פון אפריל און מאי 2017 האט מען דערוויילט דעם פרעזידענט [[עמנואל מאקראן]].

פראנקרייך איז א מיטגליד פון די [[פאראייניגטע פעלקער]] און א פערמאנענטער מיטגליד פונעם [[זיכערהייט ראט]]  מיט א וועטארעכט. עס איז אויך א מיטגליד פון דער [[גרופע פון אכט]] און דער [[וועלט האנדל ארגאניזאציע]]. אין פראנקרייך זענען הויפטקווארטירט דריי אינטערנאציאנאלע ארגאניזאציעס: די [[ארגאניזאציע פאר עקאנאמישע קאאפעראציע און אנטוויקלונג]], [[אונעסקא]] און [[אינטערפאל]].

פראנקרייך האט די צווייטע גרעסטע נעץ פון [[דיפלאמאטיע|דיפלאמאטישע]] מיסיעס אין דער וועלט, נאך די פאראייניגטע שטאטן.

== מיליטער ==
די פראנצויזישע מיליטער האט א היסטאריע וואס גייט צוריק א לאנגע צייט און האט שטארק באאיינפלוסט די היסטאריע פון פראנקרייך. דער [[פרעזידענט פון פראנקרייך|פרעזידענט פון דער פראנצויזישער רעפובליק]] איז דער הויפטקאמאנדאנט פון דער מיליטער. די צוועקן פון דער מיליטער זענען:
* שיצן די טעריטאריע פון פראנקרייך אויף דער יבשה, ים און אין דער לופט
* היטן גלאבאלע סטאבליטעט.

די פראנצויזישע מיליטער איז די גרעסטע אין אייראפע מיט (2006) 779,450 [[זעלנער]], און איז די דריטע גרעסטע [[נוקלעארער וואפן|נוקלעארע]] מאכט אין דער וועלט (נאך די [[פאראייניגטע שטאטן|פאראייניגטע שטאטן]] און [[רוסלאנד]].

== עקאנאמיע ==
די עקאנאמיע פון פראנקרייך איז איינע פון די שטערקסטע עקאנאמיעס אין דער וועלט. פראנקרייך איז א מיטגליד אין דער [[גרופע פון 8]] (G8) וואס ברענגט צוזאמען די אכט שטערקסטע אינדוסטריאליזירטע לענדער אין דער וועלט. אין 2010 האט פראנקרייך געהאט די פינפטע גרעסטע עקאנאמיע אין דער וועלט, נאך די [[פאראייניגטע שטאטן]], [[יאפאן]], [[דייטשלאנד]] און דעם [[פאראייניגטן קעניגרייך]].
פראנקרייך האט זיך איינגעשלאסן אין דער [[אייראזאנע]] צוזאמען מיט נאך 10 לענדער אינעם אייראפעאישן פארבאנד און האט געביטן זיין טראדיציאנעלע וואלוטע, דער [[פראנצויזישער פראנק]], מיטן [[איירא]] דעם [[1טן יאנואר]] [[1999]].

פראנקרייך האט א [[געמישטע עקאנאמיע]] וואס נעמט איין פארשפרייטע פריוואטע אונטערנעמונגען (כמעט 2.5 מיליאן קאפאניס רעגיסטרירט) מיט שטאַט אונטערנעמונגען און רעגירונג אינטערווענץ. די רעגירונג האט א שטארקע השפעה איבער אינפראסטרוקטור סעקטארן, מיט א מערהייט פארמאגערשאפט פון די באנען, עלעקטריע, פליווארג, נוקלעארע קראפט און טעלעקאמוניקאציע.
 
כאטש אנדערע מערבדיקע לענדער שאפן זייער [[ענערגיע]] פון [[קויל]]ן, [[נאטירליכער גאז]], פראנקרייך ניצט ווייניג פון די רעסורסן, נאר האט אינוועסטירט אין [[קערנדיקע קראפט|קערנדיקער קראפט]]. אומגעפער 78 פראצענט (ריכטיק אין 2006) פון דער עלעקטריע וואס ווערט געשאפן אין פראנקרייך שטאמט פון קערנדיקער קראפט. צוליב דעם טוט פראנקרייך פראדוצירן ווייניקער [[קארבאן דיאקסייד]] ווי די אנדערע אכט מערסטע אינדוסטריאליזירטע לענדער אין דער וועלט.

לויט דער [[וועלט האנדל ארגאניזאציע]] איז פראנקרייך געווען אין 2009 דער וועלטס זעקסטער גרעסטער עקספארטירער און דער פערטער גרעסטער אימפארטירער פון פאבריצירטע גוטער. אין 2008 האבן פראנצויזישע פירמעס אינוועסטירט $220 ביליאן אין פרעמדע לענדער, אזוי איז פראנקרייך דער צווייטער גרעסטער אויסערן־אינוועסטירער אין דער [[ארגאניזאציע פאר עקאנאמישע קאאפעראציע און אנטוויקלונג]], נאך די פאראייניגטע שטאטן (מיט $311.8 ביליאן). פראנקרייך האט 39 פון 500 גרעסטע פירמעס אין דער וועלט.

=== לאנדווירטשאפט ===
היסטאריש, איז פראנקרייך א וויכטיגער פראדוצירער פון לאנדווירטשאפט פראדוקטן. פראנקרייך איז דער גרעסטער לאנדווירטשאפט פראדוצירער און עקספארטירער אין אייראפע.

=== ארבעט מארק ===
פראנקרייך האט איינע פון די נידריגסטע 15-64 יארן באשעפטיגונג ראטעס  פון די [[ארגאניזאציע פאר עקאנאמישע קאאפעראציע און אנטוויקלונג|OECD]] לענדער: אין 2004, זענען נאר 69% פון דער באפעלקערונג פון פראנקרייך צווישן 15-64 יארן געווען באשעפטיגט, אין פארגלייך מיט 80% אין [[יאפאן]], 79% אינעם [[פאראייניגטע קעניגרייך|פאראייניגטן קעניגרייך]], 77% אין די [[פאראייניגטע שטאטן]], און 71% אין [[דייטשלאנד]]. אין פראנקרייך זענען זייער ווייניג פון דער באפעלקערונג פון 15-24 יארן ביי ארבעט, צוליב דעם וואס דאס מינימום לוין איז גאנץ הויך, וואס מאכט שווער פאר יונגע מענטשן אריינצוקומען אין דעם ארבעט מארק.

=== טוריזם ===
מיט 79.5 מיליאן טוריסטן אין 2011, ווערט פראנקרייך געראנגט דער ערשטער טוריסטן ציל אין דער וועלט, מער ווי די פאראייניגטע שטאטן (62.3 מיליאן אין 2011) און [[כינע]] (57.6 מיליאן אין 2011).

== טראנספארט ==
די באן נעצווערק אין פראנקרייך איז לאנג 29,473 ק"מ (אין 2008), און איז די צווייטע לענגסטע אין מערב־אייראפע (נאך דייטשלאנד). די פראנקרייך באן פירמע אפערירט גיכבאן דינסטן ווי [[אייראסטאר]], טהאליס און TGV.

פראנקרייך האט 475 [[פליפעלד]]ער. נישט ווייט פון פאריז געפינט זיך דאס גרעסטע און מערסט באשעפטיגסטע פליפעלד אין גאנץ פראנקרייך, [[שארל דע גאל פליפעלד]], וואס פארבינדט פאריז מיט כמעט אלע וויכטיגע שטעט אין דער וועלט.

== קולטור ==
=== שפראך ===
{{הויפט ארטיקל|פראנצויזיש}}
די אפיציעלע שפראך פון פראנקרייך איז [[פראנצויזיש]]. עס איז א [[ראמאניש]]ע שפראך, אזוי ווי [[שפאניש]] און [[איטאליעניש]]. אין מזרח פראנקרייך, אין [[עלזאס]] און א טייל פון [[לאטארינגיע]], רעדט מען [[עלזאסיש]], א דיאלעקט פון [[דייטשיש]].

=== רעליגיע ===
פראנקרייך איז א [[סעקולאריזם|סעקולער]] לאנד וואס זיין קאנסטיטוציע גאראנטירט פרייהייט פון [[רעליגיע]]. די באפעלקערונג איז 51% [[קאטאליציזם|קאטאליקן]], 34% [[אטעיזם|אטעיסט]]ן, 4% [[מוסולמענער]], 3% [[פראטעסטאנט]]ן און 1% [[איד]]ן.

=== ליטעראטור ===
פראנצויזישע ליטעראטור גייט צוריק צום [[מיטל אלטער]].

די הויפט שרייבער אינעם 17טן יארהונדערט זענען געווען [[רענע דעקארט]], [[מאליער|מאָליער]] און [[בלעז פאסקאל|בלעז פּאסקאל]]. די גרויסע שרייבער אינעם 18טן יארהונדער זענען געווען [[וואלטער|וואָלטער]] און [[זשאן-זשאק רוסא|זשאן-זשאק רוסאָ]]. אין דעם 19טן יארהונדערט זענען געווען די ראמאניסטן סטעדנאל, אָנאָרע דע באלזאק, [[וויקטאר הוגא|וויקטאר הוגאָ]], [[אלעקסאנדרע דומאס|אלעקסאנדר דיומא,]] גי דע מאָפּאסאן, עמיל זאָליא, מארסעל פּרוסט און [[זשולס ווערן|זשול ווערן]].

=== ספארט ===
איינע פון די מערסטע באוואוסטע ספארט געשעענישן איז דער [[טור דע פראנס]] [[ציקלען]] פארמעסט. דאס געיעג דויערט דריי וואכן איבער א לענג פון 3,500 ק"מ וואס גייט ארום גאנץ פראנקרייך און ענדיקט אין [[פאריז]]. אויך איז [[פוטבאל]] שטארק פאפולער אין פראנקרייך. די זומער [[אלימפיאדע]] איז פארגעקומען אין פראנקרייך צוויי מאל, אין פאריז, אין די יארן 1900 און 1924.

{{לענדער פון אייראפע}}
{{לענדער ארום דעם מיטלענדישן ים}}

{{ארגאניזאציע פאר עקאנאמישע קאאפעראציע און אנטוויקלונג}} 
{{EU מיטגלידער}}
{{G8 שטאטן}}
{{שטומף|געאגראפיע פון אייראפע}}

[[קאַטעגאָריע:פראנקרייך| ]]
[[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] 
{{קרד/ויקי/יידיש}}
[[he:צרפת]]