באַקוקן דעם קאוד פון רוי:באקסהארן

{{דעסקריפציע|מין פלאַנץ}}
{{יתום}}
{{Taxobox
|name=באָקסהאָרן
|image=Illustration_Trigonella_foenum-graecum0.jpg
| regnum = [[Plantae]]
|familia=[[קטניות]]
| binomial = ''Trigonella foenum-graecum''
| binomial_authority = [[קארל פאן לינע]]<ref>{{cite web
|url=https://web.archive.org/web/20090105032622/http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?40421
|title=Trigonella foenum-graecum
}}</ref>
}}
'''באָקסהאָרן''' אדער '''גריכיש היי''' (וויסנשאַפטליכע נאמען: ''Trigonella foenum-graecum'') איז אַ [[זגאל|מין]] [[פלאנץ|פלאַנץ]] פון דער [[פאמיליע (ביאלאגיע)|משפּחה]] פון די [[קטניות]] Leguminosae. די [[קערנדל]]עך פון דער פלאַנץ באַדינען אַלס [[געווירץ]]. די [[תימן|תימנים]] רופן עס חילבע, אין [[ענגליש]] רופט מען עס פעניוגריק.
[[טעקע:Fenugreek seeds(মেথি).JPG|ממוזער|left|באָקסהאָרן קערנדלעך]]

דער פלאנץ האט [[ווייס]]ע בלומען און געלע קערנדלעך. עס זענען דא דערפון בערך 130 מינים. עס שטאמט פון דרום-מזרח [[אייראפע]] און מערב [[אזיע]], און עס איז פארשפרייט בעיקר אין מערב אזיע, אין צפון [[אפריקע]] און אין [[מיטל מזרח]]. זיינע קערנדלעך און בלעטער ווערן געניצט אין מאכלים פון [[אינדיע]] און נאך לענדער זייט אוראלטע צייטן.

עס ווערט אפט געניצט אין טראדיציאנאלע [[מעדיצין]] און עס קען צוברענגען [[אלערגיע|אלערגישע]] רעאקציעס.

==אין חז"ל==
אויפ'ן פלאנץ וואס ווערט דערמאנט אין [[משנה]]{{הערה|{{משנה|כלאים|ב|ה}}}} מיט'ן נאמען "תלתן", שרייבט דער [[רמב"ם]]{{הערה|{{היברובוקס||פירוש המשניות|14308|page=359}}}} אז דאס איז וואס ווערט גערופן אין [[אראביש]] "חלבא" און בלע"ז "פנגריג".
דער "המתרגם" אויפ'ן פלאץ{{הערה|ווי אויך אין [[מסכת ביצה|ביצה]] {{היברובוקס||דף ג:|14306|page=145}}, [[מסכת ראש השנה|ראש השנה]] {{היברובוקס||דף יב:|14319|page=85}} און [[מסכת בבא קמא|בבא קמא]] {{היברובוקס||דף פא.|14305|page=321}}}} (געדרוקט אין [[ווילנער ש"ס]]) טייטשט דאס אין אידיש אלס "גריכיש הייא" אדער "באקסהארען".

אין לשון הגמרא ווערט עס גערופן "שבלילתא"{{הערה|זעט {{בבלי|עבודה זרה|לח|ב|מפרש=רש"י}} און {{בבלי|מנחות|מב|ב|מפרש=רש"י}}. זעט אויך ספר הערוך, {{היברובוקס||ערך שבלול ב'|24745|page=349}}, און [[רבי בנימין מוספיא|מוסף הערוך]], {{היברובוקס||ערך תלתן|24745|page=375}}.}} אדער "שובלילתא"{{הערה|זעט {{בבלי|גיטין|סט|א}} און רש"י און {{היברובוקס||המתרגם|14316|page=233}} דארט.}}.

אויך אויף "רוביא", וואס דער גמרא זאגט אז מען זאל עס עסן{{הערה|{{בבלי|כריתות|ו|א}}}} אדער זען{{הערה|{{בבלי|הוריות|יב|א}}}} אויף [[ראש השנה]], טייטשט רש"י אז דאס איז "תלתן"{{הערה|דער [[רבי בנימין מוספיא|מוסף הערוך]] ({{היברובוקס||ערך רוביא|24745|page=337}}) פרעגט ווי אזוי קען רש"י זאגן אז רוביא איז תלתן בשעת מיר ווייסן אז תלתן אין לשון הגמרא איז שבלוליתא. דער [[רבי ישעיה פיק|הפלאה שבערכין]] ({{היברובוקס||דארט|38570|page=177}}) ענטפערט אז מיר געפינען אסאך מאל אז איין זאך ווערט אנגערופן מיט עטליכע נעמען, און אדרבה, וויבאלד רש"י טייטשט אויף ביידע פינגור"י, זעען מיר אז ביידע זענען דער זעלבע זאך.}}.

דער [[רמב"ם]]{{הערה|{{רמב"ם|תרומות|יא|ט}}}} שרייבט אז "תלתן" ווערט נישט געגעסן דורך מענטשן [נאר "ע"י הדחק"{{הערה|[[כסף משנה]] דארט}}]{{הערה|זעט הפלאה שבערכין ({{היברובוקס||ערך רוביא|38570|page=177}}) וואס ברענגט עטליכע ראיות אז תלתן ווערט געגעסן דורך מענטשן.}}.

דער [[ספר הערוך]]{{הערה|{{היברובוקס||ערך תלתן|24745|page=375}}}} שרייבט אויף "תלתן" אז אין אנהייב איז עס ביטער און ווען מען ווייקט עס אין וואסער ווערט עס זיס.

==רעפערענצן==
{{רעפערענצן}}

[[קאַטעגאָריע:געווירצן]]
[[קאַטעגאָריע:פלאנצן]]
{{קרד/ויקי/יידיש}}
[[he:גרגרנית יוונית]]
[[קאַטעגאָריע:אידישע קיך]]