באַקוקן דעם קאוד פון פרייטאג

{{דעסקריפציע|זעקסטער טאג פון וואך, צווישן דאנערשטאג און שבת}}
[[טעקע:Toldos Aharon kids prepare for Shabbat, Mea Shearim, Jerusalem.jpg|קליין|לינקס|פרייטאג איז כאראקטעריזירט מיט העפטיגע הכנות צום שבת.]]
'''פרייטאג''' איז דער זעקסטער [[טאג]] אין [[וואך]], ציילנדיג צו [[שבת]]. עס ווערט כאראקטעריזירט ביי אידן אלס [[ערב שבת]], ווען מען איז פארנומען מיט צוגרייטונגען צום שבת.

אין טייל לענדער (און לויט [[אינטערנאציאנאלע ארגאניזאציע פאר סטאנדארטיזאציע|ISO]]-8601) ווערט עס פאררעכנט אלס דער פינפטער טאג פון וואך, אנהייבנדיג פון [[מאנטאג]]. אין דער [[פערסישער קאלענדאר]] ציילן זיך די טעג אנגעהויבן פון שבת, וועלכער איז טאג [[0 (נומער)|0]]; פרייטאג איז אלזא דער זיבעטער טאג אין רייע, אבער הייסט "טאג זעקס".

דער טאג ענדיגט דער וואך פון [[ארבעט]] אין דער [[מערב וועלט]], און הייבט אן דעם [[וויקענד]] אין [[מדינת ישראל]] און אין טייל איסלאמישע לענדער.

==נאמען==
לויט די [[אסטראלאגיע]] פון די "שבעה [[פלאנעט|כוכבי לכת]]", ([[סאטורן|שבתאי]], [[יופיטער|צדק]], [[מאדים]], [[זון|חמה]], [[ווענוס|נוגה]], [[מערקור|כוכב]], [[לבנה]]), איז יעדע שעה אין טאג באשטימט פאר אן אנדערן פון די כוכבים. דורכאויס דער [[1'טער יארהונדערט|ערשטער]] און [[2'טער יארהונדערט|צווייטער יארהונדערט]] איז געווארן פארשפרייט אין [[רוימישע אימפעריע|רוים]] דער פירונג, פון [[אוראלט גריכנלאנד|העלענישע]] און [[עגיפטן|עגיפטישע]] ווארצלען, צו רופן די טעג פון וואך לויט דער כוכב וואס הערשט אין דער ערשטער שעה אינדערפרי פון יענעם טאג. דער זעקסטער טאג אין וואך, אין וועלכן פרימארגן עס הערשט [[ווענוס|נוגה]]{{הערה|זעט אויך {{בבלי|ברכות|נט|ב}} און רש"י דיבור המתחיל שבתאי}}, איז אלזא גערופן געווארן "דער טאג פון ווענוס" ([[לאטייניש]]: dies Veneris).

ווענוס איז געווען [[געצנדינעריי|געדינט]] אלס [[אפגאט]] אין רוים, אן אפגאט וואס די פארשידענע גערמאנישע שבטים האבן אידענטיפיצירט מיט זייער אפגאט Frig אדער Freyja. דערפון האבן זיך גענומען די פארשידענע וואריאציעס פונעם נאמען פון דעם טאג אין די גערמאנישע שפראכן{{הערה|1={{Cite web|url=https://www.etymonline.com/word/Friday|title=Friday|website=Online Etymology Dictionary}}|כיוון=שמאל}}.

==אין אידישקייט==
{{הויפט ארטיקל|ערב שבת}}
[[טעקע:Jan Brueghel (II) - Het paradijs met de zondeval van Adam en Eva.jpg|קליין|לינקס|פרייטאג האט השי"ת באשאפן די בעלי חיים פון דער ערד.]]
ווי פארציילט אין אנהייב [[ספר בראשית]], האט השי"ת אין דעם טאג באשאפן די [[בעלי חיים]] פון דער ערד און דער [[מענטש]]:

{{ציטוט||תוכן=וַיֹּאמֶר אֱלֹקִים, תּוֹצֵא הָאָרֶץ נֶפֶשׁ חַיָּה לְמִינָהּ, בְּהֵמָה וָרֶמֶשׂ וְחַיְתוֹ-אֶרֶץ, לְמִינָהּ; וַיְהִי-כֵן.  וַיַּעַשׂ אֱלֹקִים אֶת-חַיַּת הָאָרֶץ לְמִינָהּ, וְאֶת-הַבְּהֵמָה לְמִינָהּ, וְאֵת כָּל-רֶמֶשׂ הָאֲדָמָה, לְמִינֵהוּ; וַיַּרְא אֱלֹקִים, כִּי-טוֹב.  וַיֹּאמֶר אֱלֹקִים, נַעֲשֶׂה אָדָם בְּצַלְמֵנוּ כִּדְמוּתֵנוּ; וְיִרְדּוּ בִדְגַת הַיָּם וּבְעוֹף הַשָּׁמַיִם, וּבַבְּהֵמָה וּבְכָל-הָאָרֶץ, וּבְכָל-הָרֶמֶשׂ, הָרֹמֵשׂ עַל-הָאָרֶץ.  וַיִּבְרָא אֱלֹקִים אֶת-הָאָדָם בְּצַלְמוֹ, בְּצֶלֶם אֱלֹקִים בָּרָא אֹתוֹ:  זָכָר וּנְקֵבָה, בָּרָא אֹתָם.  וַיְבָרֶךְ אֹתָם, אֱלֹקִים, וַיֹּאמֶר לָהֶם אֱלֹקִים פְּרוּ וּרְבוּ וּמִלְאוּ אֶת-הָאָרֶץ, וְכִבְשֻׁהָ; וּרְדוּ בִּדְגַת הַיָּם, וּבְעוֹף הַשָּׁמַיִם, וּבְכָל-חַיָּה, הָרֹמֶשֶׂת עַל-הָאָרֶץ. וַיֹּאמֶר אֱלֹקִים, הִנֵּה נָתַתִּי לָכֶם אֶת-כָּל-עֵשֶׂב זֹרֵעַ זֶרַע אֲשֶׁר עַל-פְּנֵי כָל-הָאָרֶץ, וְאֶת-כָּל-הָעֵץ אֲשֶׁר-בּוֹ פְרִי-עֵץ, זֹרֵעַ זָרַע:  לָכֶם יִהְיֶה, לְאָכְלָה. וּלְכָל-חַיַּת הָאָרֶץ וּלְכָל-עוֹף הַשָּׁמַיִם וּלְכֹל רוֹמֵשׂ עַל-הָאָרֶץ, אֲשֶׁר-בּוֹ נֶפֶשׁ חַיָּה, אֶת-כָּל-יֶרֶק עֵשֶׂב, לְאָכְלָה; וַיְהִי-כֵן. וַיַּרְא אֱלֹקִים אֶת-כָּל-אֲשֶׁר עָשָׂה, וְהִנֵּה-טוֹב מְאֹד; וַיְהִי-עֶרֶב וַיְהִי-בֹקֶר, יוֹם הַשִּׁשִּׁי.|מקור={{תנ"ך|בראשית|א|כד|לא}}|מרכאות=כן}}

בשעת מען האט מקריב געווען דעם [[קרבן תמיד]] אין [[בית המקדש]] פלעגן [[שירת הלויים|די לויים זינגען]] דעם קאפיטל [[תהלים צ"ג|ה' מלך גאות לבש]]{{הערה|{{משנה|תמיד|ז|ד}}}}, צוגעפאסט צום טאג אין וועלכע השי"ת האט געענדיגט זיין ווערק און געקעניגט איבער אלע{{הערה|{{בבלי|ראש השנה|לא|א}}}}. מען פירט זיך צו זאגן דעם קאפיטל אלס [[שיר של יום]], ביים סוף פון [[שחרית]]{{הערה|{{טור|אורח חיים|קלג}}}}.

די אידן וועלכע זענען געווען פון די [[מעמדות]] ווען דער בית המקדש איז געשטאנען פלעגן נישט [[תענית|פאסטן]] אין דעם טאג, אנדערש ווי רוב טעג אין דער וואך, צוליבן כבוד פון שבת{{הערה|{{בבלי|תענית|כז|ב}}}}.

פרייטאג איז קעגן [[אהרן הכהן]]{{הערה|תוספת זוהר, שמות דף רע"ז}}, און קעגן [[צללפונית]] די מאמע פון [[שמשון הגיבור]]{{הערה|אגדת בראשית, פרק נ"ב}}.

אין דער באשטימטער [[אידישער לוח]], [[לא אד"ו ראש|קען זיך נישט אנהייבן]] דער יאר אין א פרייטאג, און אויב דער [[מולד]] פון [[תשרי]] געפאלט אין דעם טאג ווערט [[ראש השנה]] באשטימט אויף שבת{{הערה|{{רמב"ם|קידוש החודש|ז|א}}}}. לויט טייל מקורות איז שוין דער כלל שוין אנגעגאנגען איידער דער לוח איז געווארן באשטימט על פי חשבון{{הערה|זעט {{בבלי|סנהדרין|יג|ב|מפרש=רש"י|ד"ה=וליעברה}} און {{בבלי|ראש השנה|יט|ב|מפרש=רש"י|ד"ה=והא}}}}, און עס איז א תקנה פון [[תנאים]]{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יז|יד|מפרש=שכל טוב}}; אגרת בן מאיר, אין: זכרון לראשונים, חלק חמישי עמוד רט"ז.}} אדער [[הלכה למשה מסיני]]{{הערה|[[רב סעדיה גאון]], געברענגט אין ספר העיבור, מאמר שני שער שמיני; {{בבלי|שבת|קטו|א|מפרש=רבינו חננאל}}.}}. אויך [[פסח]] [[לא אד"ו ראש#לא בד"ו פסח|קען זיך נישט אנהייבן]] אין א פרייטאג, וויבאלד עס זענען פארהאן 163 טעג צווישן פסח און ראש השנה וואס וועט אלזא דארפן אויספאלן אין זונטאג{{הערה|{{היברובוקס|רב יהודאי גאון|הלכות פסוקות|31930|הלכות מועד עמ' קפז, מהדורת חברת מקיצי נרדמים, ירושלים, תשי"א|page=215}}}}.

אין דער לוח פון די לכאורה-[[איסיים]] פון [[קומראן]] איז [[יום כיפור]] אלעמאל געפאלן אין פרייטאג, כדי שבת זאל זיין באלד דערנאך{{הערה|[[שמריהו טלמון]], '''[https://www.jstor.org/stable/23681749?seq=3 לוח השנה של בני עדת היחד]''' (עמוד 107), [[קדמוניות]], כרך ל', חוברת 2 ([[ה'תשנ"ח]] - [[1997]])}}. דאס איז פארקערט ווי אין דער אנגענומענער אידישער לוח, וואו יום כיפור און שבת זענען דירעקט אפגעטיילט{{הערה|{{בבלי|ראש השנה|כ|א}}}}.

לויט טייל מקורות, האט [[עזרא]] איינגעפירט אז א פרוי זאל פרי אויפשטיין אין פרייטאג, און באקן [[ברויט]] פאר די גאנצע קומענדיגע וואך{{הערה|רבינו יהונתן מלוניל, געברענגט אין {{בבלי|בבא קמא|פב|א|מפרש=שיטה מקובצת}}. זעט אויך {{ירושלמי|מגילה|ד|א|כט|ב}}.}}.

לויט טייל שיטות טאר מען נישט פראווען א [[חתונה]] אין פרייטאג{{הערה|[[ר"י הזקן]], געברענגט אין {{בבלי|כתובות|ג|א|מפרש=תוספות|ד"ה=אי איכא}}; {{רמב"ם|אישות|י|יד}}.}}. להלכה מעג מען יא{{הערה|{{שלחן ערוך|אבן העזר|סד|ג}}}}, און אין געוויסע צייטן און פלעצער זענען רוב חתונות פארגעקומען אין פרייטאג{{הערה|זעט: שו"ת חתם סופר, יורה דעה סימן קפ"ט; נחלת שבעה, סימן י"ב אות א'; קיצור של"ה, אות ק'; נימוקי אורח חיים, סימן ר"פ.}}.

עס זענען דא וואס זאגן אז מען טאר נישט מאכן א [[ברית מילה|מילה שלא בזמנה]] אין פרייטאג, ווייל מען ברענגט זיך דערמיט צו חילול שבת ווען דער טאג נאכן מילה - ווען דאס קינד קען צוקומען צו סכנה - וועט געפאלן אין שבת{{הערה|{{שלחן ערוך|יורה דעה|רסב|מפרש=טורי זהב}}}}.

אין [[סיגוט (חסידות)|סיגוט]]-[[סאטמאר (חסידות)|סאטמאר]] און טייל אנדערע קהילות זאגט מען נישט [[תחנון]] אין פרייטאג{{הערה|ליקוטי מהרי"ח, סדר הנהגות ערב שבת; שו"ת שמע ישראל, סימן כ'.}}.

אין [[צאנז (חסידות)|צאנז]] האט מען זיך געפירט נישט צו עסן [[קעז]] אין פרייטאג, לויט א קבלה פון [[רבי נפתלי צבי הורוויץ|ראפשיצער רב]]; אין [[קאמינקא (חסידות)|קאמינקא]] האט מען אבער דווקא יא געגעסן קעז אין פרייטאג, אויך לויט א קבלה פון ראפשיצער רב{{הערה|מערכת בית צדיקים (באבוב), '''מגן אבות''', ערב שבת קודש אות ב'}}.

טייל פירן זיך צו עסן [[פלייש]]יגס אין פרייטאג{{הערה|ליקוטי מהרי"ח, סדר הנהגות ערב שבת; משמרת שלום, סימן כ"ד אות ט'.}}.

עס איז א מנהג צו [[תענית|פאסטן]] אין פרייטאג [[פרשת חקת]], צוליב א [[שריפת התלמוד]] וואס איז פארגעקומען אין דעם טאג{{הערה|{{שלחן ערוך|אורח חיים|תקפ|מפרש=מגן אברהם}}}}.

==אין אלגעמיינע קולטורן==
פרייטאג איז "פארהייליגט" אין [[איסלאם]], און די מוסולמענער נעמען זיך צוזאמען אין זייערע געבעט הייזער. עס איז אויך דער אנגענומענער הויפט רוה טאג פון וואך אין איסלאמישע לענדער.

ביי די [[קריסטנטום|קריסטן]] איז פרייטאג דער טאג ווען [[אותו האיש]] איז [[הענגען|געהאנגען]] געווארן. די [[קאטאליציזם|קאטאליקן]] באצייכענען דעם טאג מיט פירונגען פון טרויער, ווי נישט עסן [[פלייש]], [[מילך|מילכיגס]] און [[אלקאהאל]].

אסאך ארבעט פלעצער אין מדינת ישראל זענען פארמאכט אין פרייטאג. ביי די פלעצער וועלכע ארבעטן זעקס טעג אין וואך, איז פרייטאג א פארקורצטע ארבעט-טאג.

א שטודיע פון [[ניו יארק סיטי]] צייגט אז גרויסע שניי-שטורעמען פאסירן אין פרייטאג מער ווי אין אנדערע טעג פון דער וואך{{הערה|1={{Cite news|title=Biggest Snowstorms by Day of the Week|author=Rob Frydlewicz|url=https://thestarryeye.typepad.com/weather/2018/02/biggest-snowstorms-by-day-of-the-week.html}}|כיוון=שמאל}}.

פרייטאג ווערט באטראכט א אומ'מזל'דיגע טאג אין טייל קולטורן, איבערהויפט צווישן [[מאטראז]]ן, וואו עס ווערט געגלייבט אז עס איז געפארפול אנצוהייבן א רייזע איבערן ים אין פרייטאג{{הערה|1={{Citation |last=Bassett |first=Fletcher S. |author-link=Fletcher S. Bassett |title=Legends and Superstitions of the Sea and of Sailors in All Lands and at All Times |publisher=S. Low, Marston, Searle, & Rivington |year=1885 |url=https://books.google.com/books?id=PkIKAAAAIAAJ&pg=PA445 |isbn=0-548-22818-3}}|כיוון=שמאל}}{{הערה|1={{Citation |last=Vigor |first=John |title=The Practical Encyclopedia of Boating |publisher=McGraw-Hill Professional |year=2004 |url=https://books.google.com/books?id=VLg6Lx5yRP0C&q=hms+friday&pg=RA1-PA258 |isbn=0-07-137885-5}}|כיוון=שמאל}}. די [[פאביע]] איז פילפאכיג שטערקער ווען פרייטאג געפאלט דער [[13 (נומער)|דרייצנטער]] טאג פון מאנאט{{הערה|1={{cite web| url=https://www.nationalgeographic.com/culture/article/110513-friday-the-13th-superstitions-triskaidekaphobia|author=John Roach|title=Friday the 13th Superstitions Rooted in Bible and More|website=[[National Geographic Society]] |date=2014-05-14|access-date=2023-05-03}}|כיוון=שמאל}}.

לויט די [[FBI]], ווערן ארום 20% פון [[באנק רויב]]ן אויסגעפירט אין פרייטאג, מער ווי אין אנדערע טעג{{הערה|1={{Cite news|title=What Day of the Week Is Most Popular for a Bank Robbery?|url=https://www.historicalindex.org/what-day-of-the-week-is-most-popular-for-a-bank-robbery.htm|publisher=HistoricalIndex}}|כיוון=שמאל}}{{הערה|1={{Cite news|title=Friday most popular day for bank robberies|url=https://www.reuters.com/article/us-crime-banks-idINTRE73559920110406|publisher=Reuters}}|כיוון=שמאל}}.

אין די [[פאראייניגטע קעניגרייך]], איז פרייטאג דער מערסט-פאפולערע טאג אין וואך ווען זיך צו אריבערציען א דירה{{הערה|1={{Cite news|title=Best days to move house in the UK|url=https://hoa.org.uk/advice/guides-for-homeowners/i-am-buying/what-is-the-best-day-to-move-house/|publisher=HomeOwners Alliance}}|כיוון=שמאל}}.

אין פרייטאג זענען עירליין טיקעטס די טייערסטע, דורכשניטליך{{הערה|1={{Cite news|title=Don’t Buy Airline Tickets on Fridays – Here’s Why|author=Jacob Wade|url=https://finance.yahoo.com/news/don-t-buy-airline-tickets-180012065.html?guccounter=1}}|כיוון=שמאל}}.

אין 2015 איז אנגענומען געווארן ארויסצוגעבן [[אלבום|אלבומס]] אין פרייטאג{{הערה|1={{Cite news|url=https://www.billboard.com/articles/business/6487289/friday-global-record-release-day-ifpi|title=Industry Sets Friday as Global Record Release Day|work=Billboard.com|access-date=2018-05-03|language=en}}|כיוון=שמאל}}.

דער פרייטאג נאך [[טענקסגיווינג]] הייבט אן דעם ווינטערדיגן "שאפינג סעזאן" אין די [[פאראייניגטע שטאטן]], א טאג באקאנט אלס "בלעק פריידעי" {{העב|בלאק פריידיי}}.

==זעט אויך==
* [[ליל ששי]]
* [[ערב שבת]]


==רעפערענצן==
{{רעפערענצן}}

{{טעג פון דער וואך}}

[[קאַטעגאָריע:טעג|6]]
[[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]]
[[HE:יום שישי]]