באַקוקן דעם קאוד פון רוי:צפון אמעריקע

{{קאנטינענט
| מאפע = North America (orthographic projection).svg
| שטח = 24,709,000
| באפעלקערונג = 528,720,588
| צאל לענדער = 23
| שפראכן = [[ענגליש]], [[שפאניש]], [[פראנצויזיש]] און נאך
| צייט זאנע =  [[UTC-10]] ביז [[UTC]]
}}
[[טעקע:LocationNorthAmerica.png|לינקס|250px|צפון אמעריקע]]
'''צפון אמעריקע''' איז דער צפונדיקער [[קאנטינענט]] פון די אמעריקעס,<ref>{{cite web|url = http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm#ftnb|title = פאראייניגטע פעלקער סטאטיסטיק אפטייל Division- Standard Country and Area Codes Classifications (M49)|publisher = [[United Nations Statistics Division]]}}</ref> פלאצירט אין דער [[ערד פלאנעט|ערד]]'ס [[צפון האלבקוגל]] און כמעט אינגאנצן אינעם [[מערב האלבקוגל]]. איר צפון גרענעץ איז ביים [[ארקטישן אקעאן]], צו מזרח איז דער צפון [[אטלאנטישער אקעאן]], צו דרום־מזרח דער [[קאראיבישער ים|קאראאיבישער ים]], און צו מערב דער צפון [[פאציפישער אקעאן]]. [[דרום אמעריקע]] געפינט זיך צו דרום־מזרח. צפון אמעריקע באדעקט א [[שטח]] פון אומגעפֿער 24,709,000 קוואדראט ק"מ, בערך 16.5% פונעם ערד־פלאנעט׳ס שטח און בערך 4.8% פון זיין גאנצן אייבערפלאך. צפון אמעריקע איז דער דריטער גרעסטער קאנטינענט לויט שטח, נאך [[אזיע]] און [[אפריקע]],{{הערה|{{cite web|url=http://www.worldatlas.com/webimage/countrys/nalandst.htm|title=North America Land Forms and Statistics|publisher=World Atlas.com
|accessdate={{ר}}16טן יוני 2013}}}} און דער פערטער לויט באפעלקערונג, נאך אזיע, אפריקע און [[אייראפע]].{{הערה|
{{cite web|url=http://www.worldatlas.com/webimage/countrys/nafacts.htm|title=North America Fast Facts|publisher=World Atlas.com
|accessdate={{ר}}16טן יוני 2013}}}} אין 2013, האט מען אפגעשאצט איר [[באפעלקערונג]] קרוב צו 579 מיליאן מענטשן אין 23 אומאפהענגיקע לענדער, ד״ה אומגעפער 7.5% פון דער וועלט׳ס באפעלקערונג, אויב מען שליסט איין די נאנטע אינזלען  (ספעציעל די [[קאראאיבן]]) .

צפון אמעריקע איז רייך אין נאטירלעכע אוצרות, צווישן זיי [[נאפט]], [[קויל]], [[אייזן]], [[קופער]], [[צינק]], [[בליי]], [[גאלד]], [[זילבער]] און [[אוראניום]].

רוב איינוואוינער פון צפון אמעריקע רעדן ענגליש, שפאניש אדער פראנצויזיש.

== עטימאלאגיע ==

== היסטאריע ==
עס ווערט גערעכנט אז די ערשטע איינוואוינער פון דעם קאנטינענט, די [[עסקימאס]]ן און די [[אינדיאנער]], זענען געקומען פון [[אזיע]] אריבער דעם [[בערינג דורכגאס]]. די אינדיאנער האבן געוואנדערט ביז [[מעקסיקא]] און [[צענטראל-אמעריקע]] וואו זיי האבן געשאפן א הערליכן קולטור לאנג פאר די אייראפעישע זענען דארט אהינגעקומען.

== געאגראפיע ==
צפון אמעריקע פארנעמט דעם צפון טייל פון דער יבשה אפט גערופן די נייע וועלט, דער [[מערב האלבקיילעך]], די [[אמעריקעס]], אדער סתם אמעריקע, or simply America (וואס אנדערע האלטן פאר איין [[קאנטינענט]], <ref name="IOC">{{cite web|url=http://multimedia.olympic.org/pdf/en_report_672.pdf|format=PDF|title=The Olympic symbols|publisher=[[International Olympic Committee]]|year=2002|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080307073846/http://multimedia.olympic.org/pdf/en_report_672.pdf
|archivedate={{ר}}7טן מערץ 2008|location=Lausanne: Olympic Museum and Studies Centre}} The five rings of the [[Olympic symbols#Olympic emblems|Olympic flag]] represent the five inhabited, participating continents ([http://www.moscow2001.olympic.org/en/pdf/members_by_continent.pdf Africa, America, Asia, Europe, and Oceania] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20020223205800/http://www.moscow2001.olympic.org/en/pdf/members_by_continent.pdf
|date={{ר}}23סטן פעברואר 2002}}).</ref><ref name="Oceano">{{cite book|title=Océano Uno, Diccionario Enciclopédico y Atlas Mundial|chapter=Continente|pages=392, 1730|isbn=84-494-0188-7}}{{author missing|date=February 2014}}</ref><ref name="cincocontinentes">{{cite book|title=Los Cinco Continentes (The Five Continents)|publisher=Planeta-De Agostini Editions|year=1997|isbn=84-395-6054-0}}{{page needed|date=February 2014}}</ref> מיט צפון אמעריקע אן [[אונטער-קאנטינענט]]).<ref>{{cite web|title=Encarta, "Norteamérica"|url=http://mx.encarta.msn.com/encyclopedia_761562468/Norteam%C3%A9rica.html|archiveurl=https://www.webcitation.org/5kwQijGaa?url=http://mx.encarta.msn.com/encyclopedia_761562468/Norteam%C3%A9rica.html
|archivedate={{ר}}31סטן אקטאבער 2009|deadurl=yes|language=Spanish|df=}}</ref> צפון אמעריקע׳ס איינציגע לאנד פארבינדונג צו [[דרום אמעריקע]] איז ביים איסטמוס פון פאנאמא . רוב געאגראפן צעגרענעצן דעם קאנטינענט ביים דאריען וואסערשייד לענגאויס דעם [[קאלאמביע]]-פאנאמא גרענעץ, אזוי קומט גאנץ פאנאמא אינערהאלב צפון אמעריקע.{{הערה|{{cite web|url=http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm#americas|title=Americas|work=Standard Country and Area Codes Classifications (M49)|publisher=United Nations Statistics Division
|accessdate={{ר}}3טן פעברואר 2014}}}}{{הערה|{{cite web|url=http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/maps/reference/international/north_america/referencemap_image_view|archiveurl=https://web.archive.org/web/20061021010223/http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/maps/reference/international/north_america/referencemap_image_view
|archivedate={{ר}}21סטן אקטאבער 2006|title=North America|work=Atlas of Canada}}}}<ref name="North America Atlas">{{cite web|url=http://www.nationalgeographic.com/xpeditions/atlas/index.html?Parent=nameri&Rootmap=&Mode=d&SubMode=w|title=North America Atlas|publisher=National Geographic}}</ref> טייל געאלאגן אבער האלטן אז דער צפון גרענעץ פונעם קאנטינענט דארף זיין ביים איסטמוס פון טעהואנטעפעק, מעקסיקע, און פון דארט ציט צענטראל אמעריקע דרום־מזרחדיק קיין דרום אמעריקע .{{הערה|{{cite web|title=Central America|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/102196/Central-America|publisher=Encyclopædia Britannica
|accessdate={{ר}}28סטן יוני 2011}}}} די קאראאיבישע אינזלען, אדער וועסט-אינדישע אינזלען, ווערן גערעכענט א טייל פון צפון אמעריקע.<ref name="britannica-northamerica" /> די קאנטינענט-בארטנליניע איז לאנג און אומרעגולער. דער [[איינגאס פון מעקסיקע]] איז דער גרעסטער קערפער פון וואסער וואס ציט איין דעם קאנטינענט, און דער צווייער איז [[האדסאן בוכטע]]. אנדערע זענען דער [[איינגאס פון סאנט לארענץ ]] און דער [[איינגאס פון קאליפארניע]].

נאנט צו דעם קאנטינענט׳ס בארטנס זענען פיל אינזלען; פרינציפיעל, דער ארקטישער ארכיפעלאג, די [[באהאמאס]], [[טורקס און קייקאס]], די [[גרעסערע אנטילן|גרעסערע]] און [[קלענערע אנטילן]], די אלעאושן אינזלען  (טייל וואס זענען אין דעם [[מזרחדיקער האלבקיילעך|מזרחדיקן האלבקיילעך]], דער [[אלעקסאנדער ארכיפעלאג]], די עטלעכע טויזנט אינזלען פון דעם בריטישן קאלומביע בארטן, און נייפונדלאנד, גרינלאנד (אן אויטאנאמישער דענישער אינזל, און דער גרעסטער אינזל אין דער וועלט, וואס איז געאגראפיש א טייל פון צפון אמעריקע). געאלאגיש איז בערמודע נישט קיין טייל פון די אמעריקעס, נאר אן אקעאנישער אינזל. אבער, היסטאריש, פאליטיש און קולטורעל איז בערמודע פארבונדן מיט ווירדזשיניע און אנדערע טיילן פונעם קאנטינענט.
[[טעקע:Moraine_Lake.jpg|לינקס|קליין|[[מאריין אזערע]] אין [[באנף נאציאנאלער פארק|באנף נאציאנאלן פארק]]]]
כמעט גאנץ צפון אמעריקע ליגט אויף דער צפון אמעריקע פלאטע. טיילן פון מערב מעקסיקע, איינשליסנדיק באיא קאליפארניע, און פון [[קאליפארניע]], כולל די שטעט [[סאן דיעגא]], [[לאס אנדזשעלעס]] און [[סאנטא קרוז]] ליגן אויפן מערב עק פון דער פאציפישער פלאטע; די צוויי פלאטעס קומען צוזאמען לענגאויס דעם סאן אנדרעאס שפאלט. דער דרומדיקסטער טייל פונעם קאנטינענט און א גרויסער טייל פון די מערב אינדישע אינזלען ליגן אויף דער קאראאיבישער פלאטע.

מען קען צעטיילן דעם קאנטינענט אין פיר גרויסע ראיאנען (וואס יעדער איינער אנטהאלט פיל אונטער־ראיאנען): די [[גרויסע פלוינען]] וואס שטרעקן פונעם איינגאס פון מעקסיקע ביז דעם [[צפון קאנאדע|קאנאדישן ארקטיק]]; דער געאלאגיש יונגע בערגיקע מערב, וואס נעמט איין די [[ראקי בערג]], דעם גרויסן באסיין, [[קאליפארניע]] און [[אלאסקע]]; דער געהעכערטער, אבער פלאכער פלאטא פון קאנאדע אין צפון־מזרח; און דער מזרחדיקער ראיאן וואס שליסט איין די אפאלאכישע בערג, דעם בארטן פלוין לענגאויס דעם אטלאנטישן בארטן, און דעם פלארידע האלבאינזל. מעקסיקע, מיט לאנגע פלאטאס און קארדילערעס, פאלט מערסטנס אין דעם מערבדיקן ראיאן, אויבוואויל דער מזרחדיקער בארטן פלוין ציט זיך דרום לענגאויס דעם איינגאס.

== לענדער און טעריטאריעס ==
[[קאנאדע]], [[פאראייניקטע שטאטן פון אמעריקע]], [[מעקסיקא]], די זיבן לענדער פון [[צענטראל-אמעריקע]] און די [[מערב אינדישע אינזלען]].

סואווערענע לענדער אין צפון אמעריקע: 
{| border="0" cellpadding="2" width="75%" align="center"
| valign="top" width="33.33%" |
*{{דגל|אנטיגואה וברבודה||+}}
*{{דגל|איי בהאמה||+}}
*{{דגל|ברבדוס||+}}
*{{דגל|בליז||+}}
*{{דגל|גואטמלה||+}}
*{{דגל|גרנדה||+}}
*{{דגל|דומיניקה||+}}
*{{דגל|הרפובליקה הדומיניקנית||+}}
*{{דגל|ג'מייקה||+}}
*{{דגל|האיטי||+}}
*{{דגל|הונדורס||+}}
*{{דגל|טרינידד וטובגו||+}} 
*{{דגל|מקסיקו||+}}
| valign="top" width="33.33%" |
*{{דגל|ניקרגואה||+}}
*{{דגל|סנט וינסנט והגרנדינים||+}}
*{{דגל|סנט לוסיה||+}}
*{{דגל|סנט קיטס ונוויס||+}}
*{{דגל|אל סלוודור||+}}
*{{דגל|ארצות הברית||+}}
*{{דגל|פנמה||+}}
*{{דגל|קנדה||+}}
*{{דגל|קוסטה ריקה||+}}
*{{דגל|קובה||+}}
|}

== איינוואוינער פון צפון אמעריקע ==
עס ווערט אפגעשאצט אז די ערשטע איינוואוינער פון דעם קאנטינעט, די [[אינדיאנער]] און די [[עסקימאס|עסקימאסן]], זענען געקומען פון [[אזיע]] אריבער דעם [[בערינג דורכגאס]] צום געגנט פון [[אלאסקע]], און פון דארטן האבן זיי אנגעהויבן צו באזעצן דעם קאנטינענט. די אינדיאנישע שבטים האבן געוואנדערט ביז זיי זענען אנגעקומען קיין [[מעקסיקע]] און [[צענטראל-אמעריקע]], וואו זיי האבן אויפגעשטעלט וואונדערליכע קולטורן ווי די [[אלמעקן|אלמעקישע]], [[מאיא ציוויליזאציע|מאיא]] און [[אזטעק]], א לאנגע צייט איידער די ערשטע אייראפעער זענען דארט אנגעקומען. די ערשטע אייראפעאישע באוואוינער אין צפון אמעריקע זענען געווען נארדישע קאלאניסטן פון [[איסלאנד]], וואס אין דעם [[11טער י"ה|11טן יארהונדערט]] האבן זיי אויפגעשטעלט די [[ווינלאנד]] זידלונג (וואס האט זיך נישט לאנג געהאלטן) אין דרום-מזרח פון היינטיקער [[קאנאדע]]. פינף הונדערט יאר נאכהער, אין דעם [[16טער י"ה|16טן יארהונדערט]], האבן שפאניער זיך באזעצט אויף די בארטנס פון דעם [[איינגאס פון מעקסיקע]], וואס האט געברענגט צו א כוואליע פון קאלאניזאציע אין צפון אמעריקע. נאך זיי זענען געקומען די פראנצויזן, וואס האבן זיך באזעצט אויף די ברעגן פון דעם [[מיסיסיפי טייך|טייך מיסיסיפי]] און דעם טייך [[סאנט לארענס (טייך)|סאנט לארענס]], און די בריטישע, וואס האבן קאלאניזירט דעם מזרח בארטן. שפעטער האט מען געברענגט שווארצע שקלאפן פון [[אפריקע]] צו ארבעטן אין די באוול־פלאנטאציעס  אין דעם דרום טייל פון די פאראייניגטע שטאטן. פון דעם [[18טער י"ה|18טן יארהונדערט]] זענען געקומען צו די פאראייניגטע שטאטן און קאנאדע א כסדרדיקן שטראם פון אימיגראנטן פון אלע טיילן פון [[אייראפע]]. אינעם [[19טער י"ה|19טן יארהונדערט]] זענען געקומען א סך אימיגראנטן אויך פון דעם מזרח, פון [[כינע]] און [[יאפאן]].

די מערסט־פארשפרייטע שפראך אין צפון אמעריקע איז [[ענגליש]], אויסער געוויסע טיילן פון קאנאדע, און [[האיטי]], וואו מען רעדט [[פראנצויזיש]], און מעקסיקע, וואו מען רעדט [[שפאניש]].

== דעמאגראפיק ==
[[טעקע:Non-Native_American_Nations_Control_over_N_America_1750-2008.gif|לינקס|קליין|Non-native nations' control and claims over North America c. 1750–2008]]
[[טעקע:Langs_N.Amer.png|קליין|[[First language|Native languages]] of the US, קאנאדע און גרינלאנד]]
עקאנאמיש זענען קאנאדע און די פאראייניגטע שטאטן די רייכסטע און מערסט אנטוויקלטע לענדער אין דעם קאנטינענט, דערנאך קומט מעקסיקע, א ניי־אינדוסטריאליזירט לאנד.<ref name="AIA" /> די לענדער פון צענטראל־אמעריקע און די קאראאיבן האלטן ביי פארשיידענע ניוואען פון עקאנאמישער און מענטשלעכער אנטוויקלונג. צום ביישפיל, קליינע קאראאיבישע אינזל־לענדער, ווי בארבאדאס, טרינידאד און טאבאגא, און אנטיגוע און בארבודע, האבן א העכערע [[ברוטא אינלענדישער פראדוקט|ברוטא  אינלענדישן פראדוקט]] ווי  מעקסיקע צוליב זייערע קלענערע באפעלקערונגען. פאנאמא און קאסטא ריקא האבן א גאנץ העכער מענטשלעכן אנטוויקלונג־אינדעקס ווי די אנדערע לענדער פון צענטראל־אמעריקע.<ref name="UNDP">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Complete.pdf|format=PDF|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101108160356/http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Complete.pdf|archivedate=8טן נאוועמבער 2010|title=2010 Human development Report|publisher=[[פאראייניגטע פעלקער אנטוויקלונג פראגראם]]|pages=148–151|accessdate=6טן מיי 2011}}</ref> ווי אויך, כאטש האט גרינלאנד ריזיקע רעסורסן אין נאפט און מינעראלן, מערסטנס זענען נאך נישט אויסגעניצט, און דאס אינזל איז עקאנאמיש אפהענגיק אויף פישעריי, טוריזם, און סובווענצן פון דענמארק. דאך איז דער אינזל גוט אנטוויקלט.<ref>{{cite web|url=https://www.economist.com/news/europe/21640224-falling-crude-prices-are-forcing-greenland-put-plans-split-denmark-independence-ice|title=Independence on ice|date={{ר}}21סטן יאנואר 2015|work=The Economist}} {{לינקשפראך|ענגליש}}</ref>

== זעט אויך ==
* [[דרום אמעריקע]]

== רעפערענצן ==
{{רעפליסטע
|refs=
<ref name=AIA>{{Cite book|title=Geography, An Integrated Approach|author=David Waugh|chapter=Manufacturing industries (chapter 19), World development (chapter 22)|pages=563, 576–579, 633, and 640|publisher=Nelson Thornes Ltd.|edition=3rd|year=2000|isbn=0-17-444706-X}}</ref>
<ref name=britannica-northamerica>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/418612/North-America|title = North America|publisher = [[Encyclopædia Britannica]]|accessdate = {{ר}}3טן פעברואר 2014}}</ref>
}}
{{קאנטינענטן}}

[[קאַטעגאָריע:קאנטינענטן]]