באַקוקן דעם קאוד פון עליע פאלקאוויטש

{{יתום}}
{{דעסקריפציע|בעלארוסיש-אידישער יידיש לינגוויסט (1898–1979)}}
{{אישיות
| תאריך לידה = [[1898]]
| תאריך פטירה = [[1979]]
| בילד = Falkovich I M.jpg
| געבורט ארט = [[האמעל|האָמעל]], [[ווייסרוסלאנד|ווייסרוסלאַנד]], [[רוסישע אימפעריע]]
| פטירה ארט = [[מאסקווע|מאָסקווע]]
| פאך = [[לינגוויסט]]
}}
'''אליהו "עליע"{{הערה|לויט די כללים פון דער [[סאוויעטן פארבאנד|סאָוויעטישער]] אידישער אָרטאָגראַפיע.}} פאַלקאָוויטש''' ([[רוסיש]]: Эли Маркович Фалькович; {{ר}}[[1898]], [[האמעל|האָמעל]], [[ווייסרוסלאנד|ווייסרוסלאַנד]], [[רוסישע אימפעריע]] – [[1979]], [[מאסקווע|מאָסקווע]]) איז געווען א [[בעלארוס]]יש-אידישער [[יידיש]] [[לינגוויסט]]. ער האט באקומען דעם "אָרדן פון לענין" פאר זיין ארבעט אלס א מעדיצינישער העלפער אין דער [[צווייטער וועלט-מלחמה]]. פאלקאוויטש האט ארויסגעגעבן ווערק וועגן יידיש אויסלייג און גראמאטיק.

==יונגע יארן==
פאלקאוויטש איז געבוירן אין [[האמעל|האָמליע]] אין דער מאָהילעווער גובערניע פון [[רוסישע אימפעריע|רוסישן אימפעריע]] (היינט [[בעלאַרוס]]), און האט דארט געוואוינט ביז צו די ניינצן יאר אלט. ביי די 15 יאר האט ער אנגעהויבן געבן פּריוואטע לעקציעס אלס לערער און האט זיך אנגעשלאסן אין די '[[צעירי ציון]]' ארגאניזאציע. אין 1917 און 1918 איז ער געווען דער שולע-פירער פון א אידישע שולע אין סאַראַפּול, דערנאך האט ער זיך צייטווייליג אריבערגעצויגן קיין [[קיעוו]], וואו ער איז אין 1918 און 1919 געווען דער פארוואלטער פון א קינדער-קלוב, איידער ער איז אין 1920 און 1921 געווארן א קולטור-ארבעטער פאר דער [[רויטע ארמיי|רויטער ארמיי]], סטאַנציאנירט אין דער [[מאסקווע|מאָסקווער]] געגנט{{הערה|שם=ייווא|{{לינק|אדרעס=http://www.yivoencyclopedia.org/article.aspx/Falkovitsh_Elye|קעפל=Falkovitsh, Elye|זייטל=[[ייווא]] ענציקלאפּעדיע}}}}.

==מיטעלע יארן==
[[טעקע:Russian-Yiddish Dictionary for Primary School by Eli Falkovich, 1941.jpg|קליין|רוסיש-ייִדיש ווערטערביכל פאר דער אנפאנג-שולע פון פאַלקאָוויטש, 1941]]
שטודירנדיג [[לינגוויסטיק|פילאָלאָגיע]] אין דער [[מאסקווע שטאט אוניווערסיטעט|מאסקווער שטאַט אוניווערזיטעט]] אין 1921 און 1922, האט פאלקאוויטש געארבעט פאר דעם קאמיסאריאט פון אויפקלערונג. שפעטער האט ער פארגעלערנט איבער יידישער [[לינגוויסטיק]] ביי דער צווייטער מאסקווער שטאַט אוניווערזיטעט (שפעטער באקאנט אלס דער מאסקווער פּעדאַגאָגישער אינסטיטוט) און ביים קאמוניסטישן אוניווערזיטעט פאַר נאציאנאלע מינאָריטעטן פון מערב (וואָס די ייִדיש־רעדער האָבן גערופן "מערב'קע"){{הערה|שם=ייווא}}.

אין מערץ 1937, נאכן פארטיידיגן דאס לערנען [[חומש]] און די ווערק פון [[חיים נחמן ביאליק]] און [[שלום אש]], איז פאלקאוויטש אויסגעשטאנען שאַרפער קריטיק מצד זיינע קאָלעגעס פארן האבן "שטריכן פון א בורזשואַזנע אינטעלעקטואַל", און האט צייטווייליג פארלוירן זיינע שטעלעס{{הערה|שם=ייווא}}. מיט אַ יאָר שפּעטער האָט מען פאַרמאַכט דעם אידישן אָפּטייל אינעם אינסטיטוט{{הערה|[https://www.nli.org.il/he/archives/NNL_ARCHIVE_AL990040498560205171/NLI מכתב פיטורין, ארכיון אליהו פלקוביץ'], NLI}}.

צוזאמען מיט [[אייזיק זארעצקי]], איז פאלקאוויטש געווען צענטראל אין פארמירן די סטאנדארטן פון סאוויעטישן יידיש אין באצוג צו לעקסיקאן, [[גראמאטיק]], סטיל, און אויסלייג{{הערה|שם=ייווא}}. ער האט אנגעהויבן פארעפנטליכן שטודיעס דערוועגן אין 1927. אין די 1930ער יארן האט ער אָפט געשריבן אינעם קיעווער לינגוויסטישן זשורנאל "[[די יידישע שפראך|אפנ שפּראַכפראָנט]]". אין דעצעמבער 15, 1936 האט ער אנטיילגענומען אין א זיצונג אין מאסקווע, וועלכע איז געווען געווידמעט צו באהאנדלען דער פראגע וועגן דער סאָציאַלער סטאַטוס פון דער אידישער שפראך – אין צוזאמהאנג מיט א פלאן צו שאפן א אידישע רעפובליק אין [[ביראבידזשאן]]{{הערה|שם=eleven|{{ענצ רוסיש|14250|Фалькович Элияху}}}}.

==ביים צווייטן וועלט קריג און דערנאך==
ווען די דייטשע טרופּן האבן זיך דערנענטערט צו מאסקווע ביי דער [[צווייטער וועלט-מלחמה]], אין יולי 1941, האט זיך פאלקאוויטש פרייוויליג אנגעשלאסן אין די 'אָפּאָלטשעניע' (מיליטערישע רעזערוו). דערנאך, אלס א מעדיצינישער העלפער אין דער [[רויטע ארמיי|רויטער ארמיי]], האט ער אין אָקטאָבער 1941 געפירט 52 פאַרוואונדעטע זעלנער פונעם שלאכטפעלד, און נאָוועמבער 28–29, 1941 נאָך 36 מענטשן, אַלע מיט געווער{{הערה|שם=לענין}}{{הערה|שם=ידושם}}.

אין דעצעמבער 1941 האבן די דייטשע קרעפטן פארכאפּט זיין מעדיצינישע איינהייט, און זיי איינגעשפארט. פאלקאוויטש איז געלונגען צו אנטלויפן און העלפן א רויטע ארמיי איינהייט אטאקירן די דייטשן און פאנגען 37 פון זיי. אין יולי 1942 האט ער דערפאר באקומען דאס לאַנד'ס העכסטע באלוין, דער "אָרדן פון לענין"{{הערה|שם=לענין|{{קישור כללי|כתובת=https://podvignaroda.ru/?#id=10059584&tab=navDetailManAward|כותרת=Фалькович Элья Мордухович 1898г.р.|שפה=ru}}}}{{הערה|שם=ידושם|[https://www.yadvashem.org/research/research-projects/soldiers/eli-falkovich.html עלי פאלקאוויטש, אין די אידן אין די רויטע ארמיי פראיעקט] אויף [[יד ושם]] זייטל {{ענגליש}}}}, און זיין העראאיזם אין הרג'ענען דייטשן איז פובליצירט געווארן, ווארשיינליך מוגזם'דיג, אין אן ארטיקל דורך [[איליע עהרנבורג]] אינעם רויטן ארמיי צייטונג 'קראַסנאַיאַ זוועזדאַ', נאוועמבער 1942{{הערה|1=Joshua Rubenstein, "[https://www.jstor.org/stable/j.ctt1zxsjkw.6?seq=5 Il'ia Ehrenburg and the Holocaust in the Soviet Press]," in Harriet Murav and Gennady Estraikh, eds., Soviet Jews in World War II: Fighting, Witnessing, Remembering, Boston: Academic Studies Press, 2014, p. 40.|כיוון=שמאל}}.

ער איז שפעטער געווארן א מיליטערישער איבערזעצער, און פון 1943 ביז 1948 איז ער געווען אַ מיטגליד פונעם [[אידישער אנטי פאשיסטישער קאמיטעט|אידישן אנטי-פאשיסטישן קאמיטעט]] (ЕАК), און א רעדאקטאר פון די [[דאס שווארצע בוך]]{{הערה|שם=ידושם}}{{הערה|שם=eleven}}. נאך דער מלחמה איז פאלקאוויטש געווארן דער הויפט רעדאקטאר פון דער מאסקווער אידישער פארלאג "דער עמעס" ביז איר ליקווידירונג אין 1948{{הערה|שם=ייווא}}. טראץ דעם וואס ער, אלס א פערזענליכקייט פון דער אידישער קולטור, איז געווען פארשריבן אויף די [[אידישער אנטי פאשיסטישער קאמיטעט|ЕАК]]-ליסטעס און האט פארנומען א פאראנטווארטליכע פאזיציע אין א פארלאג וואס האט ארויסגעגעבן אידישע ביכער און צייטשריפטן, האט ער זיך בדרך נס ארויסגעדרייט פון ארעסט אלס א טייל פון די [[הרוגי מלכות פונעם ראטנפארבאנד]]. אין די 1950ער יארן, נאך דער פארניכטונג פון דער סאוויעטיש-אידישער קולטור, האט ער געארבעט אלס לערער אויף דער [[רוסיש]]ער שפראך.

פון 1961, ווען עס האָט אָנגעהויבן צו ערשיינען דער זשורנאַל "[[סאוועטיש היימלאנד]]", פלעגט ער פארעפנטליכן אויף אירע שפאלטן פאפולערע ארטיקלען איבער די פראגעס פונעם סטיל פון אידישער ליטעראטור{{הערה|שם=eleven}}. אין יענע יארן האט פאלקאוויטש געהאלפן פארמירן א רעווידירטע יידישע אויסלייג{{הערה|שם=ייווא}}. אין 1974–1978 האָט ער געפירט אין "סאוועטיש היימלאַנד" די רובריק "פאַר די וואָס לערנען ייִדיש".

פאלקאוויטש האט אויך פארעפנטליכט צוויי גראמאטישע סקיצן פון יידיש, איינס אין א מאנאגראפיע וועגן סאוויעטישע נאציאנאלע שפראכן (1966) און די אנדערע, געדרוקט נאך זיין טויט אלס א צוגאב צום "רוסיש-יידישער ווערטערבוך" ([[משה שפירא]]; 1984){{הערה|{{cite web|date=December 2009|title=The Passive in Soviet Yiddish|url=https://ugp.rug.nl/GAGL/article/view/30506/27806 <!--|url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160812210118/http://gagl.eldoc.ub.rug.nl/FILES/root/2009-49/2009-49-09/2009-49-09.pdf|archive-date=2016-08-12 -->|publisher=Center for Language and Cognition Groningen|pages=182–199|language=en|volume=49|author=Nath, Holger|accessdate=2016-05-09}}}}.

אין אקטאבער 2014 איז זיין ארכיוו ליציטירט געווארן דורך קדם{{הערה|{{cite web|url=https://www.kedem-auctions.com/he/node/49107 |title=ארכיון סופר וחוקר היידיש אליהו פלקוביץ – רוסיה |publisher=קדם ליציטאציע הויז |date= |accessdate=July 12, 2019}}}}, און אפגעקויפט געווארן דורך דער [[נאציאנאלער ביבליאטעק פון מדינת ישראל]]{{הערה|[https://www.nli.org.il/he/archives/NNL_ARCHIVE_AL990037688930205171/NLI "ארכיון אליהו פלקוביץ'"], NLI}}.

==וויכטיגע ווערק==
* [https://www.yiddishbookcenter.org/collections/yiddish-books/spb-nybc210775/falkovitsh-e-gramatik-far-dervaksene-vort-bildung-baheft-tsunoyfgezetste גראמאטיק פאר דערוואקסענע: ווארט-בילדונג, באהעפט, צונויפגעזעצטע פראזע], מאסקווע, 1929–1930
* [https://www.yiddishbookcenter.org/collections/yiddish-books/spb-nybc203500/falkovitsh-e-yidish-far-dervaksene יידיש פאר דערוואקסענע], מאסקווע: עמעס, 1936
* ייִדיש, מאסקווע, 1940
* רוסיש-ייִדיש ווערטערביכל פאַר דער אָנפאנגשול, מאָסקווע, 1941
* Искусство лектора, מאסקווע, 1960
* «Еврейский язык (идиш)», Языки народов СССР, т. 1. М., 1966
* «О языке идиш», רוסיש-ייִדישער ווערטערבוך (אונטער דער רעדאקציע פון מ.שפּירא, א.ספּיוואַק און מ. שולמאַן), מאָסקווע, 1984 און מאָסקווע, 1989
* (צוזאַמען מיט מ. שפּירא) В помощь изучающим идиш, פעטערבורג, 2006

==דרויסנדע לינקס==
* {{מרחב|פאלקאוויטש, אליהו}}

==רעפערענצן==
{{רעפערענצן}}

{{גרונטסארטיר:פאלקאוויטש, עליע}}
[[קאַטעגאָריע:אידן פון בעלארוס]]
[[קאַטעגאָריע:יידישיסטן]]
[[קאַטעגאָריע:יידיש שפראך לינגוויסטן]]
[[קאַטעגאָריע:סאוויעטישע אידן]]
[[קאַטעגאָריע:אידן אין די סאוויעטישע מיליטער]]
[[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]]
[[en:Elye Falkovitsh]]