באַקוקן דעם קאוד פון אמהות

{{דעסקריפציע|די מאמעס פון אידישן פאלק}}
[[טעקע:Patriarch tomb.JPG|קליין|לינקס|טעקסט=מערת המכפלה|[[מערת המכפלה]], וואו עס ליגן די אבות און רוב פון די אמהות.]]
[[טעקע:Tomb of Rachel, Jerusalem, Holy Land-LCCN2002725025.jpg|קליין|לינקס|טעקסט=קבר רחל|[[קבר רחל]], א בילד פון די תר"נ-תר"ס יארן.]]
[[טעקע:Matriarch graves 1.jpg|קליין|לינקס|טעקסט=קבר האמהות|"קבר האמהות" אין [[טבריה]], וואו עס ליגן בלהה און זלפה לויט שפעטערע מקורות.]]
די '''ארבע אמהות''' ("פיר מוטערס") זענען די פיר מאטריארכן פון דאס אידישן פאלק, די ווייבער פון די [[דריי אבות|אבות]]: [[שרה]] די ווייב פון [[אברהם]], [[רבקה]] די ווייב פון [[יצחק]], און [[רחל]] און [[לאה]] די ווייבער פון [[יעקב]]. אין צוגאב צו זיי זענען אויך פארהאן די צוויי דינסטן, [[בלהה]] און [[זלפה]], וועלכע האבן אויך געבוירן טייל פון די [[שבטי ישראל|שבטים]].

עס איז איינגעפירט צו צולייגן דעם צונאמען "אמנו" ("די מאמע") צו די נעמען פון די פיר אמהות: "שרה אמנו", "רבקה אמנו", "לאה אמנו", און "רחל אמנו" וואס איז אויך באקאנט אלס "די מאמע רחל".

==מקור און צאל==
דער מקור צום צונאמען און צאל פון די אמהות שטאמט פון די גמרא: "אין קורין לאבות אבינו אלא לשלשה האבות, ולא לאימהות אמנו אלא לארבע האימהות"{{הערה|{{מסכת קטנה|שמחות|א|יד}}}}. די גמרא שטעלט קלאר אז טראץ וואס רחל און לאה זענען נישט די ביאלאגישע מאמעס פונעם גאנצן פאלק, נאר יעדע איינע איז די מוטער פון געוויסע שבטים, דאך ווערן זיי גערעכנט ווי מאמעס פון גאנצן פאלק צוליב זייער חשיבות{{הערה|{{בבלי|ברכות|טז|ב}}}}. דאס שטארצט ארויס מיטן פאקט אז בלהה און זלפה ווערן נישט אריינגערעכנט צווישן די אמהות, כאטש פון זיי זענען אויך ארויס אייניגע שבטים, און דאס איז וויבאלד זיי זענען געווען דינסטן.
טראץ דעם, טרעפט מען אז חז"ל נעמען אן אין געוויסע פלעצער אז עס זענען פארהאן זעקס אמהות, אריינרעכענענדיג בלהה און זלפה צווישן זיי{{הערה|ווי אין {{מדרש רבה|שיר השירים|ו|ד}}: "שש עגלות … כנגד שש אמהות - שרה, רבקה, רחל, לאה, זלפה, בלהה." ענליך דערצו אין {{מדרש רבה|אסתר|א|יב}}.}}.

==אין די תורה==
דער נאמען שרה/שרי ווערט דערמאנט 55 מאל אין די תורה, נאכגעפאלגט מיט רחל (47), לאה (34), און רבקה (30){{הערה|אברהם אבן שושן, '''קונקורדנציה חדשה'''}}. דאקעגן, איז רבקה'ס לעבנס געשיכטע דאס מערסטע דעטאלירט און די מערסטע פסוקים באציען זיך דירעקט צו איר (50), נאכגעפאלגט מיט רחל (46), לאה (28), און שרה (16){{הערה|אבינועם ספיר, '''מה מסתיר התנ"ך''', הוצאת ידיעות אחרונות, 2017, עמ' 98}}.

איבער די דריי שפעטערע אמהות ווערט דערמאנט אין די תורה וועמענס טעכטער זיי זענען געווען, מיט רבקה זייענדיג די איינציגסטע וואס איר געבורט ווערט דערמאנט אין די תורה{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|כב|כג}}}}. שרה'ס אפשטאם שטייט נישט ארויס, אבער אברהם האט זיך פארענטפערט פאר [[אבימלך מלך גרר|אבימלך]] אז זי איז זיין "שוועסטער" פון טאטע'ס זייט{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|כ|יב|אן=ספר}}}}. חז"ל ערקלערן אז זי איז געווען א טאכטער פון [[הרן]] דער זון פון [[תרח]]{{הערה|{{בבלי|מגילה|יד|א}}}}; לויט דעם זענען אלע אמהות געווען פון די זעלבע משפחה, און זיי זענען אלע געברענגט געווארן פון חוץ לארץ קיין ארץ ישראל.

שרה איז די איינציגסטע פון די אמהות – און די איינציגסטע פרוי אין די תורה בכלל – וואס איר עלטער ווערט קלאר דערמאנט{{הערה|זעט: דרשות ופירושי רבינו יונה, פרשת חיי שרה, אז צוליב איר גרויסע מעלה שטייט [[פרשת חיי שרה|א גאנצע פרשה]] אין די תורה איבער אירע לעבנס-יארן, פטירה און קבורה, א כבוד וואס איז נישט געטון געווארן צו קיין אנדערע פרוי. זעט אויך פירוש רבי יוסף בכור שור, דארט, אז שרה איז געווען חשוב'ער ווי די אנדערע פרויען וואס זייער פטירה ווערט דערמאנט אין די תורה ([[דבורה מינקת רבקה]], רחל, [[מרים הנביאה]]), און דעריבער שטייען נאר אירע יארן.}}. חז"ל דרוקן זיך אויס אז זי איז געווען די עיקר פון די אמהות, זייענדיג די ערשטע{{הערה|{{מדרש רבה|במדבר|יד|יא}}}}.

דריי פון די פיר אמהות – שרה, רבקה און רחל – ווערן באצייכנט אין די תורה מיט זייער שיינקייט{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|יב|יא|אן=ספר}}; {{תנ"ך|בראשית|כד|טז|אן=ספר}}; {{תנ"ך|בראשית|כט|יז|אן=ספר}}.}}. אויף לאה שטייט אז אירע אויגן זענען געווען "רכות"{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|כט|יז|אן=ספר}}}}, וואס ווערט פארשידענארטיג אפגעטייטשט דורך די מפרשים{{הערה|[[אונקלוס]], [[רב סעדיה גאון]], רבי יוסף קרא, רבינו מיוחס און [[רבי יעקב בן אשר|פירוש הטור]] אויף {{תנ"ך|בראשית|כט|יז|אן=ספר}} טייטשן עס אלס אויסדרוק פון שיינקייט. דער רשב"ם און דעת זקנים, דארט, לייגן צו אז אירע שיינע אויגן האבן באשיינט איר גאנצן געזיכט (ווי {{בבלי|תענית|כד|א}}). [[רבי אברהם אבן עזרא]], [[רש"י]] און [[רד"ק]], דארט, טייטשן עס מיטן פארקערטן באדייט.}}.

דריי פון די פיר אמהות – שרה, רבקה און רחל – זענען געהאלפן געווארן מיט קינדער נאר נאך אסאך [[עקרה|קינדערלאזע]] יארן. אין מדרש שטייט אז אויך לאה איז געווען אן עקרה פון איר נאטור, נאר א נס איז געשען און זי איז גלייך פארהיילט געווארן{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|כט|לא|מפרש=מדרש שכל טוב}}; פסיקתא דרב כהנא פסקה כ' רני עקרה.}}. עס זענען פארהאן אסאך ערקלערונגען אין [[מדרש]] און אין [[מחשבת ישראל]] אויף די ערשיינונג פון קינדערלאזיגקייט ביי די אמהות{{הערה|1=צבי הבר, [http://www.ybm.org.il/hebrew/LessonArticle.aspx?item=2897 מפני מה היו אבותינו עקרים], אין וועבזייטל ישיבת ברכת משה{{ש}} [[אברהם קורמאן]], [http://www.katif.net/art.php?table=jew1&id=744 עקרות האמהות], אין וועבזייטל קטיף.נט{{ש}} יאירה אמית, [https://web.archive.org/web/20150423202712/http://mikragesher.org.il/titles/bereshit/svivatcheker/haashara/Perek17Pasuk0Dibur02.htm ולמה נתעקרו האמהות?], אין וועבזייטל מקרא גשר.}}. דאס וויכטיגקייט פון די אמהות און זייער ראלע אין דאס געבורט פון זייערע קינדער איז אין קאנטראסט צו די רעלאטיווע אפוועזנהייט פון די מוטער אין אנדערע געבורט-טעקסטן פון אלט מיטל-מזרח{{הערה|Finlay, Timothy D. '''The Birth Report Genre in the Hebrew Bible''', 41-42|כיוון=שמאל}}.

אלע אמהות זענען נפטר געווארן ביים לעבן פון זייערע מענער{{הערה|תוספות השלם, פרשת חיי שרה. זעט דארט אז אזוי איז ביי נשים כשרות.}}. אין די תורה שטייט אז שרה, רבקה און לאה זענען באגראבן געווארן נעבן זייערע מענער אין [[מערת המכפלה]]{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|מט|לא}}}}, אבער רחל איז באערדיגט געווארן אליין אין [[קבר רחל]] וואס איז אין [[בית לחם]]{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|לה|יט|כא}}}}. בלהה און זלפה זענען לויט טייל מקורות באערדיגט געווארן אין [[טבריה]] אין [[קבר האמהות]]{{הערה|אברהם מנחם מענדל מאהר, '''מבשרת ציון''', עמוד 40, בשם יש אומרים}}.

==אין אגדה==
[[טעקע:Kesher Dalet on Head Tefillin.jpg|קליין|לינקס|טעקסט=פיר-שפיציגער שין|דער פיר-שפיציגער [[ש|שין]] אויף איין זייט פון די [[תפילין|תפילין של ראש]] איז לויט טייל מקורות קעגן די פיר אמהות, פונקט ווי די געווענליכע דריי-שפיציגער שין אויף די אנדערע זייט איז קעגן די דריי אבות.]]
[[חז"ל]]{{הערה|{{ילקוט שמעוני|בראשית|קל}}}} זאגן אז די אמהות זענען געווען [[נביא]]ות. [[רבי חנינא בן פזי]] לערנט דאס פון דעם וואס רחל האט געבעטן {{ציטוטון|יֹסֵף ה' לִי בֵּן אַחֵר|{{תנ"ך|בראשית|ל|כד}}}}. פון דעם וואס זי האט נישט געבעטן "נאך קינדער", ווייזט אויס אז זי האט געוואוסט אז יעקב גייט געבוירן נאר נאך איין זון, און זי האט מתפלל געווען אז דער זון זאל ארויסקומען פון איר{{הערה|{{מדרש רבה|בראשית|עב|ו}}}}. פארט ווערט אבער נאר שרה אויסגערעכנט צווישן די שבע נביאות{{הערה|{{בבלי|מגילה|יד|א}}. זעט שפתי חכמים אויף {{תנ"ך|בראשית|כט|לד|מפרש=רש"י}} אז דאס איז ווייל שרה איז געווען גרעסער ווי אברהם אין נבואה, אנדערש ווי די אנדערע אמהות קעגן די אבות, אדער אז שרה האט נבואה געזאגט אויך פאר אנדערע.}}.

חז"ל דרש'ענען אז דער זכות פון די אמהות איז אויך אין כלל פון [[זכות אבות]]{{הערה|{{ספריא|2=ספרא|3=Sifra%2C_Bechukotai%2C_Chapter_8.8?lang=bi|4=פרשת בחוקותי|5=ללא}}; {{בבלי|ראש השנה|יא|א}}.}}, כאטש די השגחה פון השי"ת צוליב די אבות איז ווי פון פענסטערס און צוליב די אמהות ווי פון שפאלטנס{{הערה|{{מדרש רבה|במדבר|יא|ג}}}}.

דער [[מדרש]] ערקלערט אז די [[ארבעה מינים]] זענען מרמז קעגן די אמהות: [[אתרוג|פרי עץ הדר]] קעגן שרה, וואס איז געווען באשיינט מיט עלטער; דער [[לולב]], וואס טראגט פרוכט און שטעכערס, קעגן רבקה וואס האט געבוירן יעקב און עשו; דער [[הדס]], באקרוינט מיט פילע בלעטער, קעגן לאה וועלכע האט געהאט פיל קינדער; און די [[ערבה]], וואס ווערט שנעל פארטרוקנט, קעגן רחל וואס איז נפטר געווארן פריער ווי איר שוועסטער{{הערה|{{מדרש רבה|ויקרא|ל|י}}}}.

אין די ספרי מחשבה שטייט אז אויך די [[ארבע כוסות]] זענען קעגן די אמהות{{הערה|[[רבי יהודה ליוואי]], גבורות ה', סוף פרק ס'}}: דער ערשטער כוס, אויף וואס מען מאכט א ברכה [[קידוש|אשר בחר בנו מכל עם]], איז קעגן שרה וועלכע האט [[גר|מגייר]] געווען פרויען; די צווייטע כוס, אויף וועלכע מען פארציילט די [[הגדה של פסח]] וואס הייבט אן מיט גנות און ענדיגט מיט שבח, איז קעגן רבקה וואס האט אנגעהויבן מיט עשו און געענדיגט מיט יעקב; רחל, די עקרת הבית צוליב וועמען די ברכה קומט, און וואס איר זון [[יוסף]] האט יעדן געשפייזט, איז קעגן דער דריטער כוס פון [[ברכת המזון]]; און דער פערטער כוס, פון [[הלל (דאווענען)|הלל]], איז קעגן לאה וועלכע האט געלויבט{{הערה|שני לוחות הברית, מסכת פסחים, מצה עשירה}}.

אין טייל מקורות ווערט דערמאנט אז דער פיר-שפיציגער [[ש|שין]] אויף איין זייט פון די [[תפילין|תפילין של ראש]] איז קעגן די פיר אמהות{{הערה|מגלה עמוקות, פרשת קדושים; [[רבי מנחם עזריה|רמ"ע מפאנו]], מאמר קשיטה סימן ע"ה. געברענגט אין {{שלחן ערוך|אורח חיים|לב|מפרש=אליה רבה}}, סק"ה.}}.

==זעט אויך==
*[[תקופת האבות]]

==צו ליינען מער==
* WOOLSTENHULME, KATIE,JAYNE, [http://etheses.dur.ac.uk/12197/1/Thesis_Final_KJW.pdf The Role and Status of the Biblical Matriarchs in Genesis Rabbah], Durham theses, Durham University, 2017

==רעפערענצן==
{{רעפערענצן}}
[[קאַטעגאָריע:אבות און אמהות|*]]
[[קאַטעגאָריע:פרויען אין דער תורה|*]]
[[קאַטעגאָריע:פערזאנען אין ספר בראשית]]
[[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]]
[[HE:ארבע האמהות]]