באַקוקן דעם קאוד פון רוי:אייראפע

{{קאנטינענט
| מאפע = Europe (orthographic projection).svg
| שטח = 10,180,000
| באפעלקערונג = 739,165,030
| צאל לענדער = 50
| שפראכן = [[אייראפעישע שפראכן]]
| צייט זאנע =  [[UTC]] ביז [[UTC+6]]
}}
[[טעקע:LocationEurope.png|300px|לינקס|אייראפע אין דער וועלט]]
'''אײראָפּע''' איז איינע פון די זיבן [[קאָנטינענט]]ן. צו דער צפון זייט איז דער [[ארקטישער אקעאן]], צו מערב דער [[אטלאנטישער אקעאן]] און צו דרום דער [[מיטלענדישער ים]].

אייראפע וועלכע געפינט זיך אין דער מזרח העלפט פונעם גלאבוס ווערט אין אלגעמיין איינגעטיילט אין פינף אפטיילונגען: [[מזרח אייראפע|מזרח]], [[מערב אייראפע|מערב]], [[דרום אייראפע|דרום]], [[צפון אייראפע|צפון]] און צענטראל.

אייראפע איז דער וועלטס צווייטע קלענסטע קאנטינענט לויטן שטח, און באדעקט בערך 10,180,000 קוואדראט ק"מ ד"ה 2% פון דער ערד'ס אייבערפלאך און בערך  6.8% פונעם שטח פון דער יבשה. אייראפע האט אומגעפער 50 לענדער. דאס גרעסטע, סיי אין שטח סיי אין באפעלקערונג, איז  [[רוסלאנד]], וואס באדעקט  40% פונעם קאנטינענט (אחוץ וואס עס האט טעריטאריע אויך אין אזיע), און דאס קלענסטע איז [[וואטיקאן שטאט]]. אייראפע איז דער דריטער מערסט־באפעלקערטער קאנטינענט נאך [[אזיע]] און [[אפריקע]], מיט א באפעלקערונג פון 733&nbsp;מיליאן וואס איז  11% פון דער וועלט'ס באפעלקערונג.<ref>"[http://migration.ucdavis.edu/mn/more.php?id=3585_0_5_0 Global: UN Migrants, Population]". Migration News. January 2010 Volume 17 Number 1.</ref>

כלל ישראל האט זיך פלאצירט במשך די פארגאנגענע דורות אין די מזרח און אין די צענטראלע אפטיילונג.

לצורך הבנת הענין וועלן מיר אראפברענגען די גאנצע אנגעלעגנהייט:

דער ערד קוגל איז איינגעטיילט אויף די פאלגנדע 'גרויסע' קאָנטינענטן:

[[אמעריקע]] (וועלכע נעמט אריין אין זיך אויך די וואס די וועלט רופט אמעריקע, נעמליך די [[פאראייניגטע שטאטן]]), [[אפריקע]], אייראפע, [[אזיע]], [[אויסטראליע]].

די אויבערדערמאנטע נעמען זענען די נעמען פון די קאָנטינענטן, אבער יעדער קאָנטינענט פארמאגט אין זיך פילע לענדער, אייראפע איז א יבשה אויף דער מזרח זייט פונעם ערד קוגל, זי גרעניצט זיך מיט אזיע, זי פארמאגט פילע לענדער, פילע פון זיי זענען אומבאקאנטע נעמען פאר אידן וועלכע האבן גאנץ ווייניג געהאט פארבינדונגען מיט זיי אין די היסטאריע.

דער גרענעץ צווישן אייראפע און אזיע נעמט איין די [[אוראל]] בערג. אין רוימישע צייטן האט מען געהאלטן אז דער טייך [[דאן]] איז א טייל פונעם גרענעץ.

אידן זענען געקומען צו דער אייראפעישער יבשה נאך אין די צייטן פונעם צווייטן ביהמ"ק, אין לויף פון די דורות האבן אידן געוואנדערט פון איין לאנד צום צווייטן אין אייראפע.

<!--ארטיקל גענומען פון [http://masoret.hevre.co.il/hydepark/topic.asp?topic_id=1208577 באהלי צדיקים] מיט רשות-->
די ביימער וואס וואקסן אסאך אין אייראפע זענען דער [[בוק]], [[דעמב]], [[טענענבוים]], [[סאסנע]] און די [[בערעזע]].

== היסטאריע ==
{{הויפט ארטיקל|היסטאריע פון אייראפע}}
פונעם 7טן יארהונדערט, איז די [[ביזאנטישע אימפעריע]] געווארן שטארק אנגערירט פון דעם אנהייב פון [[איסלאם]] און די [[כאליפאט]]ן. מוסולמענער אראבער האבן ערשט אינוואדירט רוימישע טעריטאריע אונטער [[אבו באקר]], דער ערשטער [[כאליף]] פונעם [[ראשידון כאליפאט]], וואס איז אריין אין [[סיריע]] און רוימישער מעסאפאטאמיע. אונטער [[אומאר]], דער צווייטער כאליף, האבן די מוסולמענער באשטימענדיק איינגענועמן סיריע און מעסאפאטאמיע, ווי אויך רוימישע [[פאלעסטינע]], רוימישע [[עגיפטן]], און טיילן פון [[קליין אזיע]] און רוימישע צפון אפריקע. דאס האט ממשיך געווען אונטער די שפעטערדיקע ראשידון כאליפן און אונטערן [[אומאישער כאליפאט|אומאישן כאליפאט]], וואס האט איינגענומען גאנץ מיטלענדישע צפון אפריקע און רוב פונעם [[איבערישער האלבאינזל|איבערישן האלבאינזל]].

אין שפעטערדיקע יארהונדערטער האבן די מוסולמענער אויך גענומען [[ציפערן]], [[מאלטא]], [[קרעט]], [[סיציליע]] און טייל פון דרום [[איטאליע]].

די מוסולמענער האבן אנגעהויבן אינוואדירן דעם איבערישן האלבאינזל דעם 30סטן אפריל 711, ווען זיי זענען אריינגעקומען אין [[גיבראלטאר]] אונטער [[טאריק איבן זאיאד]]. פון דארט זענען זיי געגאנגען ווייטער צפונדיק. במשך אכט יאר איז כמעט דער גאנצער איבערישער האלבאינזל געקומען אונטער דער הערשאפט פון דער [[אומאישע אימפעריע|אומאישער אימפעריע]]. זיי זענען ווייטער געגאנגען אריבער די [[פירענעען]] אבער זיי זענען באזיגט געווארן אינעם [[קאמף פון טור]].

אין 750 האבן די [[אבאסישער כאליפאט|אבאסידן]] אראפגעווארפן די אומאיאדן און זיי אויסגעהרגעט. 

אין 962 איז געגרינדעט געווארן די [[הייליגע רוימישע אימפעריע]] אונטער דעם פראנקישן מלך [[קארל דער גרויסער]], וואס דער פויבסט האט אים געזאלבט "קייסער"". 

פון דעם 15טן יארהונדערט ביזן 17טן יארהונדערט זענען אייראפעישע אויספארשער ארומגעפארן די וועלט אויספארשן נייע לענדער.

די [[אינדוסטריעלע רעוואלוציע]] האט אנגעהויבן אין דעם [[פאראייניגטע קעניגרייך|פאראייניגטן קעניגרייך]] ביים סוף פונעם [[18טער י"ה|18טן יארהונדערט]] האט געברענגט צו דייטיקע ענדערונגען אין אייראפע: גרעסערע פראספעריטעט און וואוקס אין [[באפעלקערונג]], אבער האט אויך צעטרייסלט די טראדיציאנעלע עקאנאמישע און געזעלטשאפטלעכע סטרוקטור. נאך דער [[ערשטע וועלט מלחמה|ערשטער וועלט מלחמה]] האט די מאפע פון אייראפע שטארק געטוישט מיט עטלעכע נייע לענדער.

== געאגראפיע ==
{{אייראפע און ים}}
אייראפע איז א האלבאינזל וואס פארנעמט דעם מערבדיקן פינפטל פון אייראפע־אזיע. די ים גרענעצן פון אייראפע זענען דער ארקטישער אקעאן צו צפון, דער אטלאנטישער אקעאן צו מערב, און די מיטלענדישער, שווארצער און קאספישער ימען צו דרום. אין דרום געפינען זיך בארגקייטן: די [[אלפן]], די [[פירענעען]] און די [[קארפאטן בערג]]. מער צו צפון געפינט זיך דער גרויס־אייראפעאישער פלוין.
=== קלימאט ===
אייראפע ליגט בעיקר אין די מילדע קלימאט־זאנעס. צוליב דעם [[גאלף-שטראם]], וואס ברענגט ווארעמע וואסער צו די ברעגן פון אייראפע, איז דער קלימאט אין אייראפע מילדער ווי אין אנדער ערטער ביי די זעלבע [[גארטל ליניע (געאגראפיע)|גארטל ליניעס]]. דער גאלף־שטראם ווערט גערופן "אייראפעס צענטראל־הייצונג".

דערפאר זענען די יערלעכע דורכשניט טעמפעראטורן אין [[נאפאלי]] 16&nbsp;°C {{ר}}(60.8&nbsp;°F), קעגן 12&nbsp;°C{{ר}} (53.6&nbsp;°F) אין ניו יארק (אויף כמעט דער זעלבער גארטל־ליניע). אויך בערלין, דייטשלאנד, וואס איז אויף דער זעלבער גארטל־ליניע ווי [[קאלגארי]], קאנאדע און אירקוטסק אין אזיאטישן רוסלאנד, האט א דורכשניט יאנואר טעמפעראטור {{ר}}8&nbsp;°C (15&nbsp;°F) העכער ווי אין קאלגארי און כמעט 22&nbsp;°C (40&nbsp;°F) העכער ווי אין אירקוטסק.

== דעמאגראפיע ==
אין יאר 2005 איז די באפעלקערוענג פון אייראפע געשאצט געווארן 731 מיליאן לויט די [[פאראייניגטע פעלקער]], א ביסל מער ווי א ניינטל פון דער גאנצער באפעלקערונג פון דער וועלט.

== פאליטישע געאגראפיע ==
די לענדער פון אייראפע זענען כולל די 27 מיטגלידער פונעם [[אייראפעישן פארבאנד]].

{| border=1 cellpadding=4 cellspacing=0 width=100% style="background: #f5f5f5; ; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; float: right" 
| width=33%| 
| width=33%| 
| width=33%| 
|- 
|align=center colspan=3|'''לענדער פון אייראָפּע''' 
|- 
|[[טעקע:Flag_of_Europe.svg|30px|אייראָפּעיִשער פאַרבאַנד]] [[אייראָפּעיִשער פאַרבאַנד]] 
|
|[[טעקע:Flag_of_Slovenia.svg|30px|סלאָוועניע]] [[סלאָוועניע]] 
|- 
|{{פאן אונגארן||אונגאַרן}}
|{{פאן טערקיי||טערקיי{{!}}טערקיי}}
|{{פאן סערביע}}
|- 
|[[טעקע:Flag_of_Ukraine.svg|30px|אוקריינע]] [[אוקראַיִנע]]  ([[אוקריינע]])
|{{פאן טשעכיי}} ([[טשעכיע]])
|[[טעקע:Flag_of_Estonia.svg|30px|עסטלאַנד]] [[עסטלאַנד]] 
|- 
|{{פאן איטאליע||איטאַליע}}
|[[טעקע:Flag_of_Luxembourg.svg|30px|לוקסעמבורג]] [[לוקסעמבורג]] 
|[[טעקע:Flag_of_Austria.svg|30px|עסטרייך]] [[עסטרייך]] 
|- 
|[[טעקע:Flag_of_Iceland.svg|30px|איסלאַנד]] [[איסלאַנד]] 
|[[טעקע:Flag_of_Lithuania.svg|30px|ליטע]] [[ליטע]] 
|[[טעקע:Flag_of_Portugal.svg|30px|פּאָרטוגאַל]] [[פּאָרטוגאַל]] 
|- 
|[[טעקע:Flag_of_Ireland.svg|30px|אירלאַנד]] [[אירלאַנד]] 
|[[טעקע:Flag_of_Liechtenstein.svg|30px|ליכטנשטיין]] [[ליכטנשטיין]]  
|[[טעקע:Flag_of_Poland.svg|30px|פּוילן]] [[פּוילן]]
|- 
|[[טעקע:Flag of Albania.svg|30px|אַלבאַניע]] [[אַלבאַניע]] 
|[[טעקע:Flag_of_Latvia.svg|30px|לעטלאַנד]] [[לעטלאַנד]] 
|[[טעקע:Flag of the United Kingdom.svg|30px|Wielka Brytania (גרויסבריטאַניע)]] [[פאראייניגטע קעניגרייך]]
|- 
|[[טעקע:Flag of Andorra.svg|30px|אַנדאָראַ]] [[אַנדאָראַ]] 
|[[טעקע:Flag_of_Moldova.svg|30px|מאָלדאָווע]] [[מאָלדאָווע]]
|[[טעקע:Flag_of_Finland.svg|30px|פינלאַנד]] [[פינלאַנד]] 
|- 
|{{פאן באסניע||באָסניע הערצעגאָווינע}}
|[[טעקע:Flag_of_Malta.svg|30px|border|מאַלטאַ]] [[מאלטא|מאַלטאַ]] 
|[[טעקע:Flag_of_France.svg|30px|פראַנקרייך]] [[פראַנקרייך]]
|- 
|[[טעקע:Flag_of_Bulgaria.svg|30px|בולגאַריע]] [[בולגאַריע]] 
|[[טעקע:Flag_of_Monaco.svg|30px|border|מאָנאַקאָ]] [[מאנאקא|מאָנאַקאָ]] 
|{{פאן ציפערן}}
|- 
|[[טעקע:Flag_of_Belarus.svg|30px|ווייסרוסלאַנד]] [[בעלארוס]] ([[ווייסרוסלאַנד]])
|{{פאן מאנטענעגרא}}
|[[טעקע:Flag_of_Croatia.svg|30px|קראָאַטיע]] [[קראָאַטיע]] 
|- 
|[[טעקע:Flag_of_Belgium.svg|30px|בעלגיע]] [[בעלגיע]]
|{{פאן מאקעדאניע}}
|[[טעקע:Flag_of_Romania.svg|30px|רומעניע]] [[רומעניע]] 
|- 
|[[טעקע:Flag_of_Greece.svg|30px|גריכנלאַנד]] [[גריכנלאַנד]] 
|[[טעקע:Flag_of_Norway.svg|30px|נאָרוועגיע]] [[נאָרוועגיע]] 
|[[טעקע:Flag_of_Russia.svg|30px|Rosja (Federacja Rosyjska)]] [[רוסלאַנד]] 
|- 
|[[טעקע:Flag_of_Germany.svg|30px|דייטשלאַנד]] [[דייטשלאַנד]] 
|[[טעקע:Flag_of_the_Netherlands.svg|30px|נידערלאַנדן (האָלאַנד)]] [[נידערלאַנדן]]  ([[האָלאַנד]])
|[[טעקע:Flag_of_Switzerland.svg|25px|שווייץ]] [[שווייץ]] 
|- 
|[[טעקע:Flag_of_Denmark.svg|30px|דענמאַרק]] [[דענמאַרק]] 
|[[טעקע:Flag_of_San_Marino.svg|30px|סאַן מאַרינאָ]] [[סאן מארינא|סאַן מאַרינאָ]]  
|[[טעקע:Flag_of_Sweden.svg|30px|שוועדן]] [[שוועדן]] 
|- 
|[[טעקע:Flag_of_the_Vatican_City.svg|25px|וואַטיקאַן]] [[וואַטיקאַן]] 
|[[טעקע:Flag_of_Slovakia.svg|30px|סלאָוואַקיי]] [[סלאָוואַקיי]]
|[[טעקע:Flag_of_Spain.svg|30px|שפּאַניע]] [[שפּאַניע]] 
|}

== עקאנאמיע ==
[[טעקע:Europe gdp map-1-.png|קליין|European and bordering nations by [[GDP]] (nominal) per capita in 2006]]

אייראפע האט די גרעסטע עקאנאמיע פון אלע קאנטינענטן. צווישן די לענדער אין אייראפע, די רייכסטע זענען די [[מערב אייראפע|מערב]] לענדער; די מזרח לענדער קומען ערשט ארויס פון דעם איינבראך פון די [[סאוועטן פארבאנד]] און [[יוגאסלאוויע]]. דער [[אייראפעישער פארבאנד]], א צווישן-רעגירונג קערפער פון 27 אייראפעישע שטאטן איז דער [[ליסטע פון לענדער לויט GDP|גרעסטער איינציקער עקאנאמישער שטח]] אין דער וועלט. אצינד, 15 לענדער באניצן דעם [[איירא]] ווי א שותפותדיקע וואלוטע.

פינף אייראפעישע לענדער ווערן פאררעכנט צווישן די ערשטע צען עקאנאמיעס לויטן [[ברוטא אינלענדישן פראדוקט]] אין דער וועלט. דאס שליסט איין (ראנגען לויטן CIA): דייטשלאנד (5), דאס פאראייניגטע קעניגרייך (6), רוסלאנד (7), פראנקרייך (8), און איטאליע (10).<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html|title=[[The CIA World Factbook]] - GDP (PPP)|date=2008-07-15|accessdate=2008-07-19|publisher=[[CIA]]}}</ref>

== שפראך ==
אייראפעישע שפראכן געהערן כמעט אלע צו דריי גרופעס פון די [[אינדא-אייראפעישע שפראכן]]: די [[ראמאנישע שפראכן]], וואס שטאמען פון [[לאטיין]] פון דער [[רוימישע אימפעריע|רוימישער אימפעריע]]; די [[דייטשישע שפראכן]], וואס שטאמען פון דרום סקאנדינאוויע; און די [[סלאווישע שפראכן]].

די סלאווישע שפראכן האבן די מערסטע מוטערשפראך רעדער אין אייראפע, און ווערן גערעדט אין צענטראלע, מזרח און דרום־מזרח אייראפע.

== רעפערענצן ==
 {{רעפליסטע}}

{{לענדער פון אייראפע}}
{{קאנטינענטן}}

[[קאַטעגאָריע:קאנטינענטן]]
[[קאַטעגאָריע:אייראפע|*]]
[[קאטעגאריע:אומבאקוקט]]
[[קאטעגאריע:אויף יידיש]] 
{{קרד/ויקי/יידיש}}