באַקוקן דעם קאוד פון רוי:קובא

{{דעסקריפציע||ענגליש = sovereign state situated on an island in the Caribbean Sea|העב=מדינה במפרץ מקסיקו|דייטש=Inselstaat in der Karibik|}}
{{מדינה
| נאמען = 
| שטאַט = קובאַ
| אמטשפראך נאמען = Cuba
| פאן בילד = Flag of Cuba.svg
| סימבאל בילד =    Coat of arms of Cuba.svg
| מאפע =    Cuba (orthographic projection).svg
| זינגליד = 
| קאנטינענט = [[צפון אמעריקע]]
| אפיציעלע שפראך = [[שפאניש]]
| הויפטשטאט = [[האוואנע]]
| רעגירונג =                    <!--
| ראש מלוכה טיטל =    גרונטלעך: פרעזידענט -->
| ראש מלוכה =[[ראאול קאסטרא]]
| פרעמיער מיניסטער =[[ראאול קאסטרא]] 
| סואווערעניטעט = אומאפהענגיגקייט
| גרינדונג געשעעניש =געווארן א רעפובליק (פון די [[פאראייניגטע שטאטן]])
| גרינדונג דאטום =20סטן מאי 1902 
| פלאך מאס = 109,884
| וועלט גראדונג פלאך = 104
| פראצענט וואסער =נישטיק 
| באפעלקערונג צאל =11,239,004 
| וועלט גראדונג באפעלעקרונג =78 
| באפעלקערונג ענגקייט =102.3 
| פראדוקט ווערדע =254.865 ביליאן 
| וועלט גראדונג פראדוקט ווערדע =55 
| וואלוטע =פעסא 
| צייט זאנע =UTC - 5 
| אינטערנעט דאמיין = cu
| טעלעפאן קאד = 53
| באמערקונגען = 
}}
דאס '''קובאַ,''' אפיציעל '''די רעפובליק פון קובא ('''{{שפראך-es|República de Cuba}}) איז א קליין [[אינזל לאנד]], וואס פארשטעלט זיך פון דעם הויפט אינזל קובא, דער [[איסלא דע לא כאוווענטוד]] און א פאר קליינע [[ארכיפעלאג|ארכיפעלאגן]]. קובא איז פלאצירט אין די צפון [[קאראאיבן]] וואו דער [[קאראיבישער ים]], דער [[איינגאס פון מעקסיקע]] און דער [[אטלאנטישער אקעאן]] קומען צוזאמען. עס איז דרום פון סיי דעם אמעריקאנישן שטאַט [[פלארידע]] און סיי די [[באהאמאס]], מערב פון [[האיטי]] און צפון פון [[דזשאמייקע]]. 

די הויפטשטאט און גרעסטע שטאט איז [[האוואנע]]; אנדערע וויכטיגע שטעט זענען [[סאנטיאגא דע קובא]] און [[קאמאגע]]. קובא איז דאס גרעסטע אינזל אין די קאראאיבן, מיט א שטח פון 109,884 קוואדראט קילאמעטער, און דאס צווייט־מערסט באפעלקערטע נאך [[היספאניאלא]], מיט מער ווי 11 מיליאן באוואוינער.

מען קען צוקומען פון [[מיאמי]] א וועג פון ניינציג מייל דורכן ים, אויף געוויסע ערטער.

== היסטאריע ==
אום 28סטן אקטאבער 1492 האט [[קריסטאפער קאלאמבוס]] געלאנדעט דריי שיפן אויף דעם צפון־מזרח בארטן פון קובא. ער האט גערופן דעם אינזל "איזלא חובאנא". דער שפאנישער קאנקוויסטאדאר [[דיעגא וועלאזקעז|דיעגא וועלאסקעז]] האט געגרינדעט די ערשטע שפאנישע זידלונג אויפן אינזל, [[באראקאא]], אין 1511.

=== קאמוניסטישע רעגירונג ===
ביז 2008 איז [[פידעל קאסטרא]] געווען דער פירער פון קובא. ער ווערט באטראכט ווי א טאטע און קעניג, אמאל געווען א העלדישער סאלדאט, אנפאנג איז ער געווען א [[רעוואלטירער]] ער האט געוואלט איינעמען דעם אינזל, [[אמעריקא]] האט אים זייער געשטיצט, ווען ער האט איבערגענומען דעם אינזל האט ער אויסגעדרייט דעם דאשיק און געווארן א הייסער [[קאמוניסט]].

קובא איז פון די לענדער אין [[לאטיין אמעריקע]] וואס איז נאך [[קאמוניזם|קאמוניסטיש]] געשטימט.

דער פרעזידענט פון קובא זייט פעברואר 2008 איז זיין ברודער [[ראול קאסטרא]].

עס איז דא אן אמעריקאנער [[מיליטער]]ישע [[באזע]] וואס דינט יעצט אויך אלס א [[תפיסה]] פאר [[טעראר]]יסטן וואס הייסט [[גוואטאנאמא בעי]] ביים עק פון דעם קובא עס געהערט פאר די פאראייניגטע שטאטן.

אין דעצעמבער 2014, נאך דיפלאמאטישע באציאונגען צווישן קובאנישע פונקציאנארן און אמעריקאנער פונקציאנארן איינשליסנדיק דעם פרעזידענט [[באראק אבאמא]], האט מען אויסגעפירט א בייט צווישן [[עלען גראס]], צווי און פופציג פאליטישע ארעסטאנטן און איין אגענט פון די פאראייניגטע שטאטן קעגן באפרייען דריי קובאנישע אגענטן וואס זענען געווען אין תפיסה אין אמעריקע. אויך, כאטש דער עמבארגא צווישן די לענדער בלייבט נאך, האט מען געמאכט גרינגער צו ערלויבן א געוויסע מאס פון אימפארט און עקספארט צווישן די לענדער.

== עקאנאמיע ==

=== רעסורסן ===
קובא'ס נאטירלעכע רעסורסן שליסן איין צוקער, טאבאק, פיש, ציטרוס פרוכטן, [[קאווע]], באנדלעך, רייז, קארטאפל און פיך.<ref name="ITC">{{cite web|url=http://legacy.intracen.org/appli1/TradeCom/TP_EP_CI.aspx?RP=192&YR=2011|title=World Competitiveness Map|work=International Trade Centre
|accessdate= {{ר}}9טן נאוועמבער, 2013|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131109163626/http://legacy.intracen.org/appli1/TradeCom/TP_EP_CI.aspx?RP=192&YR=2011|archivedate= {{ר}}9טן נאוועמבער, 2013|df=}}</ref> אין 2013 איז די פראדוקציע פון די ניקל מינעס אין קובא געווען 71,000 טאן, נאענט צו 4% פון דער וועלט פראדוקציע.<ref name="USGS">{{cite web|url=http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/nickel/mcs-2013-nicke.pdf|title=Nickel|work=United States Geological Survey
|accessdate={{ר}}9טן נאוועמבער, 2013}}</ref> אין יענעם יאר האט מען געשאצט די רעזערוון ביי 5.5 מיליאן טאן, מער ווי 7% פון דער גארער וועלט.<ref name="USGS" /> שעריט אינטערנאציאנאל פון קאנאדע אפערירט א גרויסע ניקל מינעריי אין מאע.

אויך איז קובא א גרויסער פראדוצירער פון ראפינירטן [[קאבאלט]], א צופעליגער פראדוקט פון ניקל-מינעריי.<ref name="torres">{{cite web|url=http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/country/1997/9509097.pdf|title=The Mineral Industry of Cuba|author=Ivette E. Torres|year=1997|publisher=U.S. Geological Survey
|accessdate={{ר}}6טן סעפטעמבער, 2009}}</ref> אויל אויספארשונג אין 2005 האט אנטפלעקט אז דער צפון-קובא באסיין קען פראדוצירן 4.6 ביליאן פעסער (730,000,000 מ<sup>3</sup>) ביז 9.3 ביליאן פעסער (10<sup>9</sup>×{{ר}}1.48 מ<sup>3</sup>) 

== געאגראפיע ==
[[טעקע:Cuba_rel94.jpg|קליין|אלגעמיינע מאפע פון קובא]]
קובא איז אן [[ארכיפעלאג]] פון אינזלען פלאצירט אינעם צפונדיקן [[קאראיבישער ים|קאראאיבישן ים]]  ביים צוזאמענפלוס פונעם [[איינגאס פון מעקסיקע]] און דעם [[אטלאנטישער אקעאן|אטלאנטישן אקעאן]]. ער ליגט צווישן די גארטל־ליניעס [[19th parallel north|19°]] און [[24th parallel north|24°N]], און מערידיאן־ליניעס [[74th meridian west|74°]] און [[85th meridian west|85°W]]. די פאראייניגטע שטאטן ליגן 150 קילאמעטער (93 מייל) אריבער דעם [[דורכגאס פון פלארידע]] צו צפון און צפון־מערב (צום נענטסטן שפיץ פון [[קי וועסט]], [[פלארידע]]), און [[באהאמאס|די באהאמעס]] 21&nbsp;קילאמעטער (13&nbsp;מייל) צו צפון. [[מעקסיקע]] ליגט 210 קילאמעטער (130 מייל) אריבער דעם [[יוקאטאן קאנאל]] צו מערב.

[[האיטי]] געפינט זיך 77 ק"מ מזרח פון קובא און [[דזשאמייקע]] (140 ק"מ) און די [[קיימאן אינזלען]] זענען דרום פון קובא.

[[טעקע:Sierra Maestra panorama1.jpg|קליין|סיערע מייסטרא]]
די הויפט אינזל פונעם ארכיפעלאג הייסט קובא און איז ארומגענומען מיט פיר קלענערע גרופעס אינזלען. דער אינזל קובא איז לאנג 1,250 ק"מ און באשטייט פון דעם מערסטן טייל פון דעם יבשה־שטח פונעם לאנד (104,556 ק"מ<sup>2</sup>) און איז דער גרעסטער אינזל אין די [[קאראאיבן]], און דער 17טן גרעסטער אינזל אין דער וועלט לויטן שטח. דער הויפט אינזל באשטייט מערסטנס פון פלאכע פלוינען, אחוץ פון די סיערע מייסטרא בערג אין דרום־מזרח, וואס זייער העכסטער פונקט איז פיקא טורקינא (1,974 מעטער).

=== קלימאט ===
[[טעקע:Valle_vinales_1.jpg|קליין|[[וויניאלעס טאל]]]]
אזוי ווי דער אינזל געפינט זיך אינגאנצן דרום פונעם [[ראק-קרייז]], איז דער לאקאלער קלימאט  טראפיש, פארמילדערט דורך צפון־מזרחדיקע ווינטן וואס בלאזן א גאנץ יאר. די טעמפעראטור ווערט אויך געענדערט דורכן קאראאיבישן שטראם, וואס ברענגט אריין ווארעם וואסער פונעם עקוואטאר. דערפאר איז דער קלימאט פון קובא ווארעמער ווי [[האנג קאנג]], וואס איז ביי דער זעלבער גארטל ליניע ווי קובא אבער האט א סובטראפישן קלימאט ענדערשט ווי א טראפישן. אין אלגעמיין איז פאראן א טרוקענער סעזאן פון [[נאוועמבער]] ביז אפריל, און א רעגנדיקער סעזאן פון מאי ביז אקטאבער. May to October. די דורכשניטלעכע טעמפעראטור איז C{{ר}}° 21 אין יאנואר און  C{{ר}}° 27 אין יולי. די ווארעמע טעמפעראטורן פונעם קאראאיבישן ים צוזאמען מיטן פאקט אז קובא ליגט אריבער דעם אריינגאנג צום [[איינגאס פון מעקסיקע]] שאפן צוזאמען אז דאס לאנד ליידט פון אפטע [[הוראגאן|הוראגאנען]]. די דאזיגע קומען מערסטנס אין סעפטעמבער און אקטאבער.

אום 8טן סעפטעמבער 2017 האט [[הוראגאן אירמא]] געשלאגן דעם אינזל, מיט ווינטן גיך 260 קילאמעטער א שעה,<ref>http://www.aljazeera.com/news/2017/09/hurricane-irma-landfall-cuba-category-5-170909040746649.html</ref> ביים קאמאגוע ארכיפעלאג; דער שטורעם האט דערגרייכט ציעגא דע אווילא פראווינץ ביי האלבער נאכט און האט ווייטער געהאקט קובא דעם נעקסטן טאג.<ref>https://beta.theglobeandmail.com/news/world/hurricane-irma-rips-through-cuba-on-its-way-to-florida/article36221350/</ref> די גרעסטע שאדן זענען געווען אין די אינזלען צפון פונעם הויפט אינזל. שפיטעלער, מאגאזינען און פאבריקן זענען געווארן געשעדיקט; א גרויסער טייל פונעם צפון בארטן איז געבליבן אן עלעקטריע. קרוב צו א מיליאן מענטשן, כולל טוריסטן, האט מען געדארפט עוואקואירן.<ref>https://www.nytimes.com/2017/09/09/us/hurricane-irma-florida.html</ref> שפעטערדיקע באריכטן האבן געוויזן אז 10 מענטשן זענען אומגעקומען בשעת דעם שטורעם, פון זיי זיבן אין דער הויפטשטאט האוואנע, בעיקר פון געביידעס וואס זענען איינגעפאלן. טייל פון דער הויפטשטאט זענען געווארן פארפלייצט.  <ref>http://www.cnn.com/2017/09/11/americas/irma-cuba/index.html</ref>

==דעמאגראפיק==
לויטן אפיציעלן צענזוס פון 2010 האט קובא א באפעלקערונג פון 11,241,161, וואס באשטייט פון 5,628,996 מענער און 5,612,165 ווייבער.<ref name="cubacensus2010">{{cite web |url=http://www.one.cu/publicaciones/cepde/anuario_2010/anuario_demografico_2010.pdf |title=ANUARIO DEMOGRAFICO DE CUBA 2010 |publisher=Oficina Nacional de Estadisticas}}</ref> זיין [[געבורט ראטע]] איז  (9.88 געבורטן א טויזנט מענטשן אין 2006)<ref>{{cite web|url=http://www.thepeninsulaqatar.com/Display_news.asp?section=World_News&subsection=Americas&month=May2007&file=World_News2007051741913.xml|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070926222652/http://www.thepeninsulaqatar.com/Display_news.asp?section=World_News&subsection=Americas&month=May2007&file=World_News2007051741913.xml
|archivedate={{ר}}26טן סעפטעמבער 2007 |title=Population, birth rate falling in Cuba: Official |publisher=The Peninsula On-line |date= 
|accessdate={{ר}}19טן יולי, 2013}}</ref> איינע פון די נידעריגסטע אין דעם [[מערב האלבקיילעך]]. 

=== שפראכן ===
די אפיציעלע שפראך פון קובא איז [[שפאניש]] און רובא דרובא קובאנער רעדן זי. דער דיאלעקט פון שפאניש וואס מ'רעדט אין קובא איז באקאנט ווי קובאנישע שפאניש. אויך ווערט גענציט לוקומי, א דיאלעקט פון דער מערב־אפריקאנישער שפראך [[יארובא]] ווערט געניצט ווי א רעליגיעזע שפראך פאר בעטן דורך אנהענגער פון סאנטעריע,<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/?id=Tndbo3yLEdcC&dq=lucumi+language|title=Santeria from Africa to the New World|author=George Brandon|page=56|publisher=Indiana University Press|isbn=978-0-253-21114-9
|date= {{ר}}1טן מערץ, 1997}}</ref> במילא נאר ווי א צווייטע שפראך .<ref>{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=luq|title=Lucumi: A Language of Cuba (Ethnologue)
|accessdate={{ר}}10טן מערץ, 2010}}</ref> האיטישער קרעאל איז די צווייטע מערסט גערעדטע שפראך אין קובא, וואס ווערט גערעדט דורך אימיגראנטן פון [[האיטי]] און זייערע אייניקלעך.<ref>{{cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/10130814|title=Cuban Creole choir brings solace to Haiti's children
|accessdate= {{ר}}10טן מערץ, 2010|work=BBC News}}</ref> אנדערע שפראכן וואס אימיגראנטן רעדן זענען [[גאליסיש]] און [[קארסיש]].<ref>{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CU|title=Languages of Cuba
|accessdate={{ר}}31סטן אקטאבער, 2010}}</ref>

=== רעליגיע ===
קובא איז אפיציעל א סעקולארע מדינה. פרייהייט אין רעליגיע איז געווארן פארגרעסערט אין די 1980ער יארן,<ref>{{Harvnb|Smith|1996|p=105}}: "The expansion of religious liberty began more than a decade ago, for example, and Cuban citizens, by and large, are free to practice their faiths without fear of persecution."</ref> און די רעגירונג האט געענדערט די קאנסטיטוציע אין 1992 אז די מדינה איז מער נישט אפיציעל אטעאיסטיש.<ref name = "Domínguez 2003 4">{{Harvnb|Domínguez|2003|p=4}}.</ref>

[[קאטאליציזם]]איז די גרעסטע רעליגיע, דאס שטאמט פון דער שפאנישער קאלאניזאציע. אין די 1990ער יארן האט זיך א סך געוואקסן [[פענטעקאסטאליזם]], און טייל גרופעס זאגן אז זיי האבן 100,000 מיטגלידער. 

קובא האט אויך קליינע געמיינדעס פון [[יידן]] (500 אין 2012), [[מוסולמענער]], און מיטגלידער פון דער [[באהאי]] גלויבונג.<ref>{{cite web|date=June 13, 2005|url=http://news.bahai.org/story.cfm?storyid=377|title=Government officials visit Baha'i center|publisher=Baha'iWorldNewsService.com}}</ref>

== בילדונג ==
[[טעקע:Università_de_La_Habana.jpg|קליין|[[אוניווערסיטעט פון האוואנע]], געגגרינדעט אין 1728]]
דער [[אוניווערסיטעט פון האוואנע]] איז געגרינדעט געווארן אין 1728, אויך זענען פאראן עטליכע אנדערע קאלעגיעס און אוניווערזיטעטן . אין 1957, קורץ פאר קאסטרא האט איבערגענומען די הערשאפט, איז די שריפטקייט ראטע געווען פערט אין דעם געגנט, כמעט  80% לויט די פאראייניגטע פעלקער, העכער ווי אין שפאניע.<ref name=asce>{{Harvnb|Smith|Llorens|1998}}.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.reason.com/news/show/125095.html|title=Still Stuck on Castro – How the press handled a tyrant's farewell}}{{Unreliable source?|date=September 2009}}</ref> קאסטרא האט געשאפן א סיסטעם גענצלעך אפעריט נאר דורך דער מדינה און האט גע'אסר'ט פריוואטע אנשטאלטן. גייען אין דער שולע איז אבליגאטאריש פון דער עלטער פון זעקס ביז דער ענדע פון גרונטליכער סעקונדערער בילדונג  (נארמאל ביי דער עלטער פון 15). אלע סטודענטן טראגן אן איינציגע אוניפארעם. עלעמענטארע בילדונג דויערט זעקס יאר.<ref name="siteresources.worldbank.org">{{cite web|url=http://siteresources.worldbank.org/EDUCATION/Resources/278200-1099079877269/547664-1099080026826/The_Cuban_education_system_lessonsEn00.pdf|title=The Cuban Education System: Lessons and Dilemmas. Human Development Network Education. World Bank|format=PDF|date=
|accessdate= {{ר}}7טן נאוועמבער, 2010}}</ref> קובא'ס שריפטקייט ראטע פון   99.8 פראצענט<ref name=factbook>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cu.html|title=Cuba|work=The World Factbook|publisher=CIA
|accessdate={{ר}}6טן אפריל, 2009}}</ref><ref name="Mdgs.un.org">{{cite web|url=http://mdgs.un.org/unsd/mdg/SeriesDetail.aspx?srid=656&crid=192|title=unstats &#124; Millennium Indicators|publisher=Mdgs.un.org|date=June 23, 2010|accessdate=November 7, 2010}}</ref> איז דער צענט העכסטע אין דער גארער וועלט.<ref name="LiteracyC">{{cite news|url=https://www.independent.co.uk/news/world/americas/latin-lessons-what-can-we-learn-from-the-worldrsquos-most-ambitious-literacy-campaign-2124433.html|title=Latin lessons: What can we Learn from the World's most Ambitious Literacy Campaign?|publisher=The Independent
|date={{ר}}7טן נאוועמבער, 2010
|accessdate= {{ר}}19טן יולי, 2013}}</ref> 

{{-}}

==רעפערענצן==
{{רעפליסטע}}

{{-}}
{{שטומף|געאגראפיע}}

[[קאַטעגאָריע:קובא]]
[[קאַטעגאָריע:אינזלען]]
[[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] 
{{קרד/ויקי/יידיש}}
[[he:קובה]]
אכטונג: בלויז אריינלאגירטע באניצער קענען רעדאגירן בלעטער אויף המכלול.
מיר ווארטן אויף אייערע הוספות! ביטע זיך איינשרייבן אדער אריינלאגירן.	לאגט אריין