באַקוקן דעם קאוד פון רוי:איראק

{{דעסקריפציע|לאנד אין מערב אזיע}}
{{מדינה
|שטאַט= רעפובליק פון איראק
|נאמען= איראק
|פאן בילד= Flag of Iraq.svg
|סימבאל בילד= Coat of arms (emblem) of Iraq 2008.svg
|מאפע= Iraq in its region.svg
|זינגליד=
|קאנטינענט= [[אזיע]]
|הויפטשטאט= [[באגדאד]]{{ר}}{{קליין|{{coord|33|20|N|44|26|E|region:IQ_type:city|display=inline}}}}
|אפיציעלע שפראך = [[אראביש]]
|קאנטראלע= [[פעדעראלע רעפובליק|פעדעראלע]] [[פארלאמענטארע רעפובליק]]
|פרעזידענט= [[דזשאלאל טאלאבאני]]
|פרעמיער מיניסטער= [[נורי אל־מאליקי]]
|גרינדונג דאטום= 3טן אקטאבער 1932
|פלאך מאס= 438,317
|וועלט גראדונג פלאך= 59סט
|פראצענט וואסער = 1.1
|באפעלקערונג יאר= 2011
|באפעלקערונג צאל= 30,399,572
| וועלט גראדונג באפעלעקרונג= 39סט
| באפעלקערונג ענגקייט= 73.5
| פראדוקט ווערדע =  $125.665 ביליאן
| וועלט גראדונג פראדוקט ווערדע = 62
|וואלוטע= [[איראק דינאר]]
|צייט זאנע= +3
|אינטערנעט דאמיין= iq
|טעלעפאן קאד= 964
}}

'''איראק'''  ({{שפראך-ar|العراق}} ''al-‘Irāq''; {{שפראך-‎ku|عێراق}} ‎ ''Eraq''), אפיציעל די '''רעפובליק פון איראק''', איז דאס אור-אלטע לאנד וואס אידן רופן [[בבל]]. איראק גרעניצט זיך מיט [[איראן]] פון איין זייט, מיט [[טערקיי]] פון דער [[קורדן|קורדישער]] זייט און מיט [[סיריע]] און [[סאודי אראביע]]. זיין הויפּטשטאָט איז [[באַגדאַד]].  די הויפט עטנישע גרופעס זענען [[אראבער]] און [[קורדן]]; אנדערע זענען כולל אסירישער, טורקמען, שאבאקיס, יאזידיס, ארמענער, מאנדעאנער, צירקאסער און קאווליא.

איראק האט א בארטן־ליניע לאנג 58 ק"מ אויפן צפון זייט פונעם [[פערסישער איינגאס|פערסישן איינגאס]]. צוויי הויפט טייכן, די [[חידקל]] און [[פרת]], פליסן קיין דרום אדורך איראק און אריין אין [[שאט אל-אראב]] נאנט צום פערסישן איינגאס. די טייכן פארזארגן איראק מיט א היבש כמות פון פרוכעפערן לאנד.

דער געגנט צווישן די [[חידקל]] און [[פרת]] טייכן ווערט גערופן [[מעסאפאטאמיע]], און איז געווען די היים פון נאכאנאנדיקע ציוויליזאציעס זייט אוראלטע צייטן. איראק איז געווען דער צענטער פון די [[אקאדישע אימפעריע|אקאדישע]], [[סומערישע אימפעריע|סומערישע]], [[אסירישע אימפעריע|אסירישע]] און [[בבלישע אימפעריע|בבלי]] אימפעריעס. אויך איז ער געווען א טייל פון די מעדישע, אכעמענישע, העלעניסטישע, פארטישע, [[סאסאני|סאסאנידע]], [[רוימישע אימפעריע|רוימישע]], ראשידון, [[אומאיאד]], [[אבאסישער כאליפאט|אבאסישע]], איובישע, [[מאנגאלישע אימפעריע|מאנגאלישע]], סאפאוויד, אפשאריד און אטאמאנישע אימפעריעס.<ref>{{cite web|url=http://www.livescience.com/history/top10_iraq_battles.html|title=Top 10 Battles for the Control of Iraq|publisher=Livescience.com|accessdate=2009-03-23}}</ref>[[בילד:Haifa street, as seen from the medical city hospital across the tigres.jpg|300px|קליין| נהר החידקל די '''טיגריס טייך'''. א בליק פון [[חיפה סטריט]] אין [[באגדאד]]]]

== היסטאריע ==
די [[סומערישע ציוויליזאציע]] האט אנגעהויבן אין היינטיגן איראק.

=== 20טן יארהונדערט ===

פון דער ענדע 1960ער יארן האט [[סאדאם כוסעין]] פארכאפט די מאכט אין איראק. ער האט אומגעברענגט אלע זיינע פאליטישע שונאים און געפירט א [[דיקטאטור]]ישע [[רעזשים]] פאר איבער 30 יאר, ביז [[אמעריקע]] האט דערקלערט [[קריג]] אויף אים, פאר'ן חשד אז ער האט [[מאסן פארניכטונג וואפן]]. ארויסגעשטעלט האט זיך עס אלס א בלאף.

==== איראן-איראק מלחמה ====
{{הויפט ארטיקל|איראן-איראק מלחמה}}
אין 1980 האט איראק מיט די שטיצע פון אמעריקע און די [[מערב וועלט]] אינוואדירט איראן מיטן ציל צו פארכאפן די אויל רייכע דרום מערב טיילן פון לאנד, סאדאם האט געהאפט צו בעניפיטירן פונעם פאקט אז איראן איז נארוואס אריבער א רעוואלוציע און איר מיליטער איז געווען אין כאאס.

==== די גאלף קריג ====
אין 1991 האט דער ערשטער [[פרעזידענט]] [[דזשארדזש ה. וו. בוש]] אינוואדירט איראק, אינאיינעם מיט די [[פאראייניגטע פעלקער]], כמעט נאר פון דער לופט, אלס נקמה אקציע פאר סאדאמ'ס אקופירן טיילן פון דאס קליינע לענדל [[קואווייט]]. הארט פאר [[פורים]], יענץ יאר האט כוסעין זיך אונטערגעגעבן און איז ארויס פון קאווייט, נאכקומענדיג די פארלאנגען פון די [[וועלט]].

==== מאסן פארניכטונג וואפן ====

דער צארן פון [[אמעריקע]] האט זיך אבער נישט אפגעטאן פון. זינט דעם ביטערן טאג פון [[9/11]] האט דער לעצטער פרעזידענט [[דזשארדזש וו. בוש]], כסדר ווידערהאלט אז [[סאדאם כוסעין]] זאל אויפגעבען זיינע (אומעקזיסטירענדע) [[מאסן פארניכטונג וואפן]], ווען זיינע סטראשונקעס האבן נישט געברענגט די ריכטיגע רעזולטאטן, האט פרעזידענט בוש מיט זיינע אליאירטע קרעפטן אינוואדירט דאס לאנד איראק אין ווינטער [[2003]] האט אמעריקע אינוואדירט איראק מיט א מעכטיגע אטאקע אונטערן נאמען [[שאק און ציטער]].

==== די מלחמה ====
עס האט נישט גענומען קיין פיר וואכן, און איראק איז געווען אייגענומען דורך אמעריקאנער און בריטישע טרופען. צוויי יאר האט גענומען ביז מ'האט געפינען דעם געוועזענעם דיקטאטור אין אן אינטערערדישן [[מויזן לאך]]. 

==== איראק נאך דער מלחמה ====
זינט דער מלחמה איז שוין דורך עטליכע יאר, אבער קיין שלום הערשט דארט נישט. א קליינער פארמאט פון א [[בירגער קריג]] גייט דארט אן, מיט א שרעקליכע שחיטה צווישן די [[שיאיטן]] און די [[סוניס]], איבער 2300 אמעריקאנער סאלדאטן האבן דארט פארלוירן זייערע לעבנס, און מעגליך נאענט צו א האלב מיליאן איראקער טויטע.

== געאגראפיע ==
איראק ליגט צווישן די גארטל-ליניעס 29° און N{{ר}} 38°, און מערידיאנען  39° און 49°E {{ר}} (א קליינער שטח ליגט מערב פון 39°). מיט א שטח פון  437,072 ק"מ<sup>2</sup> (168,754 קוואדראט מייל), איז איראק דאס [[ליסטע פון לענדער לויט שטח|58סט-גרעסטע לאנד אין דער וועלט]]. ער איז אומגעפער אזוי גרויס ווי דער פ"ש שטאַט [[קאליפארניע]], און עפעס גרעסער ווי [[פאראגוויי]].

 
איראק באשטייט מערסטנס פון [[מדבר]], אבער לעבן די צוויי הויפט טייכן ([[פרת]] און [[חידקל]]) זענען פרוכפערדיקע אלואוויאלן באדנס, וויבאל די טייכן טראגן אומגעפער 60,000,000 מ<sup>3</sup> ליים א יאר צו דער [[דעלטא]]. דער צפון טייל פונעם לאנד באשטייט בעיקר פון בערג; דער העכסטער פונקט איז ביי ''טשיקהאַ דאַר'' (שווארצער געצעלט), הויך 3,611 מ. איראק האט א קליינע בארטן־ליניע לאנג 58 ק"מ (36 מייל) לענגאויס דעם [[פערסישער איינגאס|פערסישן איינגאס]]. נאנט צום בארטן ביים שאַט־אַל־אַראַב (וואס די איראנער רופן ''אַרוואַנדרוד'': اروندرود) פלעג זיין זומפלענדער, אבער מ'האט פיל פון זיי אויסגעטריקענט אין די 1990ער יארן.

== עקאנאמיע ==
די עקאנאמיע פון איראק איז באזירט אויפן [[נאפט]] סעקטאר, וואס טראדיציאנעל האט פארזארגט עטליכע 95 פראצענט פון עקספארט פארדינסט. אין די שפורן פון דער [[איראן-איראק מלחמה]] און די שאדן וואס די איראנער האבן פארשאפן צו דער איראק נאפט אינדוסטריע איז די איראקער עקאנאמיע אריין אין א קריזיס. די רעגירונג האט רעאגירט מיט איינפירן א  א ראציאנירונג סיסטעם, האט געבארגט א סך פון אנדערע לענדער און ארגאניזאציעס, און שפעטער האט אפגעשטופט צוריקצאלן אירע דרויסנדיקע חובות. היינט ווערט גערעכנט אז די עקאנאמישע פארלוסטן פון איראק צוליב דער מלחמה מיט איראן שטייען מינדערסטן ביי 100 מיליארד [[אמעריקאנער דאלאר]]. נאך ווען די מלחמה האט אויפגעהערט אין [[1988]] האט די עקספארט פון נאפט פון איראק ווידער געשטיגן ווען מען האט געבויט רערן צו פירן נאפט און ווידער אויפגעבויט די אפאראטן און פאמפעס. א קאמבינאציע פון נידריגע נאפט פרייזן, דעם נויט צוריקצובאצאלן די חובות וואס מען האט געבארגט אין די מלחמה יארן (אומגעפער 3 מיליארד דאלאר א יאר) און דעם קאסט פון ווידעראויפבויען דאס לאנד האבן פארערגערט דעם קריזיס, וואס האט געברענגט ענדליך די איראקער אינוואזיע אין [[קואווייט]].

אום [[20סטן נאוועמבער]] [[2004]] האבן די 19 רייכסטע לענדער אין דער וועלט מסכים געווען  מוותר צו זיין אויף 80 פראצענט (33 מיליארד דאלאר) פון דעם גאנצן חוב פון איראק (42 מיליארד דאלאר) צו די דאזיקע לענדער. דער סכום פונעם דרויסנדיקן חוב פון איראק וואס איז געשטאנען פאר דער אינוואזיע אין 2003 אויף 120 מיליארד דאלאר, איז געוואקסן אין יאר  2004 נאך פינעף מיליארד דאלאר.

סוף פון [[2005]] און דעם ערשטן העלפט פון [[2006]] האט איראק געענדערט די פארעם פון אפצאלן זיינע חובות, און האט פארמינערט 16 מיליארד דאלאר פון זיין דרויסנדיק חוב. נאכדעם הייבט זיך אן די עקאנאמיע צו שטארקן [http://www.msnbc.msn.com/id/16241340/site/newsweek/], און דער ברוטא אינלענדישער פראדוקט האט געוואקסן ביז אין 2006 איז איראק געשטאנען אין דעם [[ליסטע פון לענדער לויט פראדוקט ווערדע|58סטן פלאץ אין דער וועלט]].

די אפיציעלע וואלוטע אין איראק איז דער [[איראקישער דינאר]].

===נאפט און ענערגיע===

מיט רעזערוון פון 143.1 ביליאן פעסער, איז איראק דער דריטער אין דער וולעט אין נאפט רעזערוון, נאך [[ווענעזועלע]] און [[סאודי אראביע]]. אין דעצעמבער 2012 האט פראדוקציע פון נאפט דערגרייכט 3.4 מיליאן פעסער א טאג. איראק האט נאר אומגעפער 2,000 נאפט קוואלן, אין פארגלייך מיט 1 מיליאן קוואלן אין טעקסאס. איראק איז געווען א גרינדער מיטגליד פון [[אפעק]].

ווי אין 2010 האט איראק גענערירט נאר העלפט פון דער עלעקטריציטעט וואס די קונדן פאדערן, וואס ברענגט ארויס שארפע פראטעסטן אין די זומער מאנאטן.

===וואסער פארזארג און סאניטאציע===
די קוואליטעט פון וואסער אין איראק איז גאנץ שוואך. דריי יארצענדלינגער פון מלחמה צוזאמען מיט ווייניג סביבה'דיקער וויסקייט האבן צוזאמען חרב געמאכט איראק'ס וואסער רעסורסן פארוואלטערונג סיסטעם.

צוטריט צו טרינקוואסער ענדערט זיך א סך צווישן גובערניעס און אויך צווישן שטאטישע און דארפישע שטחים.

91% פון דער גארער באפעלקערונג האט צוטריט צו טרינקוואסער. אבער אין דארפישע שטחים נאר  77% פון דער באפעלקערונג האט צוטריט צו פארבעסערטע טרינקוואסער קוואלן אין פארגלייך צו 98% אין שטאטישע געגנטן.<ref name="UNWater">{{cite web|url=http://www.iraqicivilsociety.org/wp-content/uploads/2014/02/Water-Factsheet.pdf|title=Water in Iraq Factsheet|access-date=2018-02-03|date=March 2013|author=UN Iraq Joint Analysis and Policy Unit}}</ref>

גרויסע קוואנטיטעטן פון וואסער גייען לאיבוד בשעת פראדוקציע.<ref name="UNWater" />

== דעמאגראפיע ==
דער 2016 אפשאץ פון דער גאנצער באפעלקערונג פון איראק איז  37,202,572. איראק'ס באפעלקערונג אין 1878 איז געשאצט צו בערך 2 מיליאן.<ref name="Issawi1988" /> אין 2013 האט איראק'ס באפעלקערונג דערגרייכט  35 מיליאן אין א נאך דער מלחמה בליאונג אין באפעלקערונג.<ref>{{cite web|url=http://en.aswataliraq.info/(S(s0hfzsnuvqwhq445fuqqwg55))/Default1.aspx?page=article_page&id=153148&l=1|title=איראקישע באפעלקערונג דערגרייכט אומגעפער 35 מיליאן|publisher=Aswat Al Iraq|date=2013-04-27|accessdate=2013-07-01|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150114203319/http://en.aswataliraq.info/%28S%28j2xgdq450hsdyz455nf0n125%29%29/Default1.aspx?page=article_page&id=153148&l=1|archivedate=14טן יאנואר, 2015|df=}}</ref>

=== עטנישע גרופעס ===
[[אראבער]] זענען 75%–80% פון דער באפעלקערונג.<ref name="cia" /> 15% פון איראק'ס באפעלקערונג זענען [[קורדן]]. אסיריער, איראקישע טורקמען און אנדערע פיל קלענערע מינאריטעטן, ווי למשל מאנדעער, [[ארמענער]], קירקאסער, [[איראנער]], שאבאקיס, יאזידיס און קאווליע זענען משלים די איבריגע  5%–10% פון דער באפעלקערונג.<ref name="cia" /><ref>Assyria. UNPO (2008-03-25). דערגרייכט דעם 2013-12-08.</ref> אומגעפער 20,000 [[זומפ אראבער]] וואוינען אין דרום איראק.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/2807821.stm|title=BBC News – Iraq's 'devastated' Marsh Arabs|date=March 3, 2003|accessdate=2008-05-01|first=Heather|last=Sharp}}</ref>

== פאליטיק ==
איראק איז א מיטגליד אין [[אפעק]], און אין אנדערע [[אינטערנאציאנאל]]ע ארגאניזאציעס.

== רעפערענצן ==
{{רעפליסטע
|הערות=
<ref name="Issawi1988">{{cite book|author=Charles Philip Issawi|title=The Fertile Crescent, 1800–1914: A Documentary Economic History|url=https://books.google.com/books?id=F2TGkO7G43oC&pg=PA17|year=1988|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-504951-0|page=17|accessdate=2016-08-17}}</ref>
<ref name=cia>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/iz.html |title=Iraq 
|work=[[וועלט פאקטבוך]]}}</ref>
}}


{{אזיע שטאטן|{{בלאטנאמען}}{{!}}*}}
{{לענדער ארום דעם פערסישן איינגאס}}

{{אראבישע ליגע}}
[[קאטעגאריע:אראבישע ליגע|װ]]
[[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]]
[[קאַטעגאָריע:לענדער אין אזיע]]
 
{{קרד/ויקי/יידיש}}
[[he:עיראק]]
[[קאַטעגאָריע:וויקידאטא דעסקריפציע]]
אכטונג: בלויז אריינלאגירטע באניצער קענען רעדאגירן בלעטער אויף המכלול.
מיר ווארטן אויף אייערע הוספות! ביטע זיך איינשרייבן אדער אריינלאגירן.	לאגט אריין