באַקוקן דעם קאוד פון מאנטאג

{{דעסקריפציע|צווייטער טאג פון וואך, צווישן זונטאג און דינסטאג}}
[[טעקע:Galileo moon phases.jpg|קליין|לינקס|[[גאלילעא גאלילעי|גאלילעא]]'ס צייכענונגען פון די [[לבנה]] און אירע פאזעס. מאנטאג הייסט נאך די לבנה אין פילע שפראכן.]]
'''מאנטאג''' איז דער צווייטער [[טאג]] אין [[וואך]], ציילנדיג צו [[שבת]].

דער טאג הייבט אן דער וואך פון [[ארבעט]] אין דער [[מערב וועלט]], וואו [[זונטאג]] איז א רוה טאג. אין טייל לענדער (און לויט [[אינטערנאציאנאלע ארגאניזאציע פאר סטאנדארטיזאציע|ISO]]-8601) ווערט עס דעריבער פאררעכנט אלס דער ערשטער טאג פון וואך, נאכפאלגנדיג דעם [[וויקענד]].

אין דער [[פערסישער קאלענדאר]] ציילן זיך די טעג אנגעהויבן פון שבת, וועלכער איז טאג [[0 (נומער)|0]]; מאנטאג איז אלזא דער דריטער טאג אין רייע, אבער הייסט "טאג צוויי".

==נאמען==
לויט די [[אסטראלאגיע]] פון די "שבעה [[פלאנעט|כוכבי לכת]]", ([[סאטורן|שבתאי]], [[יופיטער|צדק]], [[מאדים]], [[זון|חמה]], [[ווענוס|נוגה]], [[מערקור|כוכב]], [[לבנה]]), איז יעדע שעה אין טאג באשטימט פאר אן אנדערן פון די כוכבים. דורכאויס דער [[1'טער יארהונדערט|ערשטער]] און [[2'טער יארהונדערט|צווייטער יארהונדערט]] איז געווארן פארשפרייט אין [[רוימישע אימפעריע|רוים]] דער פירונג, פון [[אוראלט גריכנלאנד|העלענישע]] און [[עגיפטן|עגיפטישע]] ווארצלען, צו רופן די טעג פון וואך לויט דער כוכב וואס הערשט אין דער ערשטער שעה אינדערפרי פון יענעם טאג. דער צווייטער טאג אין וואך, אין וועלכן פרימארגן עס הערשט די [[לבנה]]{{הערה|זעט אויך {{בבלי|ברכות|נט|ב}} און רש"י דיבור המתחיל שבתאי}}, איז אלזא גערופן געווארן "דער טאג פון לבנה" ([[לאטייניש]]: dies Lunae). דער נאמען האט זיך פארשפרייט לענגאויס די אימפעריע און געווארן אדאפטירט דורך די פארשידענע גערמאנישע שבטים, וועלכע האבן גערופן דעם טאג '{{טערמין|מאָן|Moon - לבנה}}-טאג' אויף זייער שפראך{{הערה|1={{Cite web|url=https://www.etymonline.com/word/monday|title=Monday|website=Online Etymology Dictionary}}}}.

==אין אידישקייט==
ווי פארציילט אין אנהייב [[ספר בראשית]], האט השי"ת אין דעם טאג באשאפן די רקיע און אפגעטיילט צווישן די [[וואסער]]ן:

{{ציטוט|תוכן=וַיֹּאמֶר אֱלֹקִים, יְהִי רָקִיעַ בְּתוֹךְ הַמָּיִם, וִיהִי מַבְדִּיל, בֵּין מַיִם לָמָיִם. וַיַּעַשׂ אֱלֹקִים, אֶת-הָרָקִיעַ, וַיַּבְדֵּל בֵּין הַמַּיִם אֲשֶׁר מִתַּחַת לָרָקִיעַ, וּבֵין [[מים העליונים|הַמַּיִם אֲשֶׁר מֵעַל לָרָקִיעַ]]; וַיְהִי-כֵן. וַיִּקְרָא אֱלֹקִים לָרָקִיעַ, שָׁמָיִם; וַיְהִי-עֶרֶב וַיְהִי-בֹקֶר, יוֹם שֵׁנִי.|מקור={{תנ"ך|בראשית|א|ו|ח}}|מירכאות=כן}} 

דאס איז די איינציגסטע טאג וואו עס שטייט נישט "כי טוב". פארשידענע ערקלערונגען זענען אנגעגעבן געווארן דערויף. לויט [[חז"ל]] זענען באשאפן געווארן אין דעם טאג אויך די [[מלאך|מלאכים]]{{הערה|איין דעה אין {{מדרש רבה|בראשית|ג|ח}}; לויט די אנדערע דעה זענען זיי באשאפן געווארן [[דאנערשטאג]].}}, און דער פייער פון [[גיהנום]]{{הערה|{{בבלי|פסחים|נד|א}}}}.

בשעת מען האט מקריב געווען דעם [[קרבן תמיד]] אין [[בית המקדש]] פלעגן [[שירת הלויים|די לויים זינגען]] דעם קאפיטל [[תהלים מ"ח|גדול ה' ומהולל מאוד]]{{הערה|{{משנה|תמיד|ז|ד}}}}, צוגעפאסט צום טאג אין וועלכע השי"ת האט אפגעטיילט צווישן זיינע ווערק און געשטעלט טייל פון זיי העכער ווי אנדערע{{הערה|{{בבלי|ראש השנה|לא|א}}}}. מען פירט זיך צו זאגן דעם קאפיטל אלס [[שיר של יום]], ביים סוף פון [[שחרית]]{{הערה|{{טור|אורח חיים|קלג}}}}.

די אידן וועלכע זענען געווען פון די [[מעמדות]] ווען דער בית המקדש איז געשטאנען פלעגן [[תענית|פאסטן]] אין דעם טאג אויף די וואס רייזן איבער די [[ים|ימים]], אז עס זאל זיי נישט פאסירן קיין אומגליק{{הערה|{{בבלי|תענית|כז|ב}}}}.

מאנטאג איז קעגן [[יצחק אבינו]]{{הערה|תוספת זוהר, שמות דף רע"ז}}, און קעגן [[רבקה]]{{הערה|אגדת בראשית, פרק נ"ב}}.

מען פירט זיך צו [[קריאת התורה|ליינען אין דער תורה]] יעדן מאנטאג און [[דאנערשטאג]] ביי שחרית, כדי עס זאל נישט אריבערגיין דריי טעג פון וואך אן [[תורה]]{{הערה|{{רמב"ם|תפלה|יב|א}}}}. דאס איז איינגעפירט געווארן דורך [[משה רבינו]]{{הערה|{{רמב"ם|תפלה|יב|א}}; ספר הפרדס, מהדורת עהרענרייך עמוד של"ח.}}, אדער דורך [[עזרא|עזרא הסופר]]{{הערה|{{ירושלמי|מגילה|ד|א}}; [[מסכת סופרים]], פרק עשירי.}}. מען האט באשטימט דווקא מאנטאג און דאנערשטאג, ווייל משה רבינו איז ארויפגעגאנגען באקומען די [[לוחות הברית|צווייטע לוחות]] אין דאנערשטאג און אראפגעקומען אין מאנטאג, און די טעג זענען דעריבער ימי רצון{{הערה|{{בבלי|בבא קמא|פב|א|מפרש=תוספות|ד"ה=כדי}}; לבוש, אורח חיים סימן קל"ד סעיף א'.}}.

מען פירט זיך צו פארלענגערן דעם [[תחנון]] אין מאנטאג און דאנערשטאג, ווייל די טעג זענען ימי רצון{{הערה|{{שלחן ערוך|אורח חיים|קלד|א|מפרש=רמ"א}}}}. די [[ראמאניאטן]] האבן אין די טעג צוגעלייגט פסוקים פון תחנונים אין די [[פסוקי דזמרה]], ביים שטיקל פון "הודו"{{הערה|סדור תפילות השנה כמנהג קהילות רומניא, דפוס ווענעציע, דף י ע"א}}.

טייל [[ספרדים]] האבן געזאגט [[סליחות]] יעדן מאנטאג און דאנערשטאג{{הערה|ספר סדר היום, כוונת תחנונים. זעט: קובץ עץ חיים (באבוב), חלק י"ט עמוד שנ"ה, איבער די מנהגים דערוועגן.}}. אנדערע האבן זיך געפירט צו אויפשטיין צו סליחות יעדן מאנטאג און דאנערשטאג פון [[אלול|חודש אלול]]{{הערה|[[רבי מנחם המאירי]], חיבור התשובה מאמר שני פרק א'. זעט מחזור ארם-צובא, עמוד של"ט.}}.

וויבאלד מאנטאג און דאנערשטאג זענען ימי רצון, זענען איינגעפירט געווארן פארשידענע [[תענית]]ים אין די טעג{{הערה|{{שלחן ערוך|אורח חיים|קלד|א|מפרש=רמ"א}}. זעט אויך {{שלחן ערוך|אורח חיים|תקנב|יא}} און די נושאי כלים}}. ווען עס האט נישט [[רעגן|גערעגנט]] אין צייט, האבן די יחידים אנגעהויבן פאסטן מאנטאג און דאנערשטאג{{הערה|{{בבלי|תענית|י|א}}}}. אין [[אשכנזים|אשכנז]] און צרפת האט מען זיך געפירט צו פאסטן [[בה"ב|תענית בה"ב]] נאך די ימים טובים{{הערה|{{שלחן ערוך|אורח חיים|תצב}}}}. אין די [[ישיבות המקובלים]] פירן זיך טייל צו פאסטן און אפרעכטן פארשידענע תיקונים אין מאנטאג און דאנערשטאג פון די [[שובבי"ם]] וואכן. פארהאן ווער עס זאגט אז מען האט גוזר געווען צו פאסטן יעדן מאנטאג און דאנערשטאג, אויפן [[חורבן בית המקדש]] און [[חילול השם]]{{הערה|{{שלחן ערוך|אורח חיים|תקפ|ג}}. זעט אויך תמים דעים סימן רמ"ה, אז [[מר בריה דרבינא]] האט געפאסט יעדן מאנטאג און דאנערשטאג פון יאר.}}. א [[קריסטנטום|קריסטליכער]] טעקסט פון [[1'טער יארהונדערט|ערשטן יארהונדערט]] ווארנט מען זאל נישט פאסטן אין מאנטאג אדער דאנערשטאג, אן אנערקענטער אידישער מנהג{{הערה|[[wikisource:Didache_(Lightfoot_translation)#Chapter_8|Didache, Chapter 8]]|כיוון=שמאל}}.

געוויסע [[סופר]]ים זענען מדקדק צו שרייבן [[מזוזה|מזוזות]] און [[תפילין]] און [[קמיע|קמיעות]] נאר אין באשטימטע שעות אין מאנטאג און דאנערשטאג, ווייל דאס וואס ווערט געשריבן אין יענע צייטן איז מצליח{{הערה|סידור רש"י, אות תנ"ה}}.

עזרא הסופר האט איינגעפירט אז [[בית דין]] זאל זיצן און משפט'ן יעדע מאנטאג און דאנערשטאג{{הערה|{{בבלי|כתובות|ג|א}}}}, ווייל אידן פון די דערפער קומען דאן אריין צו די שטעט פאר קריאת התורה{{הערה|{{בבלי|בבא קמא|פב|א}}}}, אדער ווייל די [[ספר תורה]] איז שוין גרייט אין פאל וואס מען דארף איינעם [[שבועה|באשווערן]]{{הערה|{{טור|חושן משפט|א}}, בשם [[רב האי גאון]]}}. בזמן הזה גייט נישט אן די תקנה, און יעדע טאג פון וואך קען ווערן באשטימט פאר ישיבת בית דין{{הערה|{{טור|חושן משפט|א}}}}.

וויבאלד בית דין זיצט אין מאנטאג און דאנערשטאג זענען זיי טעג פון דין, און עס פאדערט מער זכותים צו ווערן געראטעוועט פון געפאר{{הערה|{{בבלי|שבת|קכט|ב}}}}.

ווען [[פורים]] געפאלט אין איינע פון די אנדערע טעג פון וואך, האבן די חכמים געגעבן רשות פאר די אידן פון די דערפער צו [[מגילה ליינען|ליינען]] די [[מגילת אסתר|מגילה]] דעם מאנטאג אדער דאנערשטאג בעפאר [[י"ד אדר]]{{הערה|{{בבלי|מגילה|ב|א}}}}. דאס גייט נישט אן בזמן הזה{{הערה|{{טור|אורח חיים|תרפח}}}}.

אין דער באשטימטער [[אידישער לוח]], [[לא אד"ו ראש#לא בד"ו פסח|קען זיך פסח נישט אנהייבן]] אין א מאנטאג, וויבאלד עס זענען פארהאן 163 טעג צווישן פסח און [[ראש השנה]] וואס וועט אלזא דארפן אויספאלן אין מיטוואך{{הערה|{{היברובוקס|רב יהודאי גאון|הלכות פסוקות|31930|הלכות מועד עמ' קפז, מהדורת חברת מקיצי נרדמים, ירושלים, תשי"א|page=215}}}}.

לויט טייל מקורות, זאל מען נישט אנהייבן זאכן אין מאנטאג און [[מיטוואך]], ווייל זייער [[מזל]] איז נישט גוט{{הערה|{{שלחן ערוך|יורה דעה|קעט|ב}}}}.

טייל האבן זיך געפירט צו לערנען בעיון מאנטאג און דאנערשטאג, און די אנדערע טעג בקיאות{{הערה|שני לוחות הברית, סוף חלק תורה שבעל פה, בשם ר"י די ליאון}}.

געוויסע האבן זיך געפירט צו גיין אין [[מקוה]] יעדן מאנטאג און דאנערשטאג{{הערה|מגיד מישרים, פרשת בהר; זכרון לבני ישראל, עמוד נ"ח}}.

עס איז געווען איינגעפירט ביי געוויסע פרויען נישט צו עסן קיין פליישיגס אין א מאנטאג אדער דאנערשטאג ווען מען זאגט תחנון{{הערה|ים של שלמה חולין, פרק אותו ואת בנו סימן יא}}.

==אין אלגעמיינע קולטורן==
אין פארשידענע פאלקסישע גלויבונגען, בעיקר אין אייראפע, איז די לבנה וואס איז פארבינדן צו דעם טאג א סימבאל פון סכנה און מיסטעריע. מאנטאג איז דעריבער געווען באטראכט ווי א אומ'מזל'דיגע טאג.

א צאל פאפולערע לידער אין מערב וועלט קולטור באצייכענען מאנטאג אלס א טאג פון [[דעפרעסיע]], אנגעצויגנקייט, אפאטיע, היסטעריע אדער מעלאנכאליע; הויפטזעכליך צוליב אסאסיאציע מיט דער ארבעט-וואך וואס עס הייבט אן{{הערה|1={{צייגט וועב|url = https://www.timeanddate.com/calendar/days/monday.html| title = Monday: the Moon’s Day| publisher = Time and Date}}|כיוון=שמאל}}.

לויט פארשונגען דורכגעפירט אין די [[פאראייניגטע קעניגרייך]], טוען מער מענטשן באגיין [[זעלבסטמארד]] אין מאנטאג ווי אין אנדערע טעג פון וואך{{הערה|1={{cite news| url=https://www.theguardian.com/society/2005/aug/26/health.medicineandhealth1 | location=London | work=The Guardian | title=Monday is most common day for suicide | first=John | last=Carvel | date=26 August 2005}}|כיוון=שמאל}}; מער מענטשן ווערן אריינגעטראגן אין שפיטאל מיט ערנסטע [[הארץ אטאקע]]ס{{הערה|{{צייגט וועב|url=https://www.bhf.org.uk/informationsupport/heart-matters-magazine/news/behind-the-headlines/heart-attack-monday|title=Why are serious heart attacks more likely on a Monday?|publisher=British Heart Foundation}} |כיוון=שמאל}} (אויך באשטעטיגט אין די פאראייניגטע שטאטן{{הערה|1={{Cite news|title=A meta-analysis of excess cardiac mortality on Monday|author=D R Witte|coauthors=D E Grobbee, M L Bots, A W Hoes|url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16080587/|publisher=European journal of epidemiology}}|כיוון=שמאל}}); מער מענטשן רופן אריין צו זייער ארבעטס פלאץ צו מעלדן אז זיי זענען קראנק און קענען נישט קומען{{הערה|1={{cite web|url=https://economictimes.indiatimes.com/jobs/monday-is-the-most-popular-sick-day/articleshow/5218679.cms?from=mdr|title=Monday is 'the most popular sick day'|publisher=The Economic Times|date=11 November 2009}}|כיוון=שמאל}}; און מער מענטשן איבער דער וועלט פארברענגען צייט אויף דער [[World Wide Web|געוועב]]{{הערה|1={{cite web|url=http://www.onestat.com/html/aboutus_pressbox19.html |title=OneStat Website Statistics and website metrics – Press Room |publisher=Onestat.com |date=9 April 2003 |access-date=30 April 2013}}|כיוון=שמאל}}. "Mondayitis" איז א האלב-ערנסטע טערמין צו באצייכענען דעם ערשיינונג פון פיזישע אדער גייסטישע שוואכקייט אין מאנטאג{{הערה|{{צייגט וועב|url=https://www.mja.com.au/journal/2015/203/11/mondayitis|title=Mondayitis|publisher=The Medical Journal of Australia}} |כיוון=שמאל}}.

די [[גינעס וועלט רעקארדס]] האט געמאלדן אויף [[טוויטער]] אז מאנטאג באקומט אפיציעל דעם רעקארד פון "ערגסטע טאג פון דער וואך"{{הערה|1={{Cite web |title=Guiness World Records: "we're officially giving monday the record of the worst day of the week." |url=https://twitter.com/gwr/status/1581920448555544576 |access-date=2022-10-21 |website=Twitter |language=en}}|כיוון=שמאל}}.

אסאך [[מוזעאום|מוזעאומען]] זענען פארמאכט אין מאנטאג, א טראדיציע וואס האט זיך געשאפן כדי נישט צו פארשפארן דורכאויס דעם וויקענד, וועלכע זענען די טעג מיט די מערסטע באזוכער{{הערה|1={{צייגט וועב|url = https://www.arnabontempsmuseum.com/why-most-museums-are-closed-on-mondays/| title = Why Most Museums Are Closed On Mondays| publisher = Museum Of African American History And Culture}}|כיוון=שמאל}}.

עטליכע ציווילע האלידעיס אין די [[פאראייניגטע שטאטן]], ווי [[לעיבאר דעי]], [[מעמאריעל דעי]] און קאלומבוס דעי, געפאלן אלעמאל אויס אין א מאנטאג.

"יעדע מאנטאג און דאנערשטאג" איז א [[אידיש]]ע פראזע וואס באצייכנט עפעס וואס איז אפט{{הערה|1={{צייגט וועב|url = https://www.yiddishculturaldictionary.org| title = A Yiddish Cultural Dictionary}}|כיוון=שמאל}}.

==רעפערענצן==
{{רעפערענצן}}

{{טעג פון דער וואך}}

[[קאַטעגאָריע:טעג|2]]
[[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]]
[[HE:יום שני]]
אכטונג: בלויז אריינלאגירטע באניצער קענען רעדאגירן בלעטער אויף המכלול.
מיר ווארטן אויף אייערע הוספות! ביטע זיך איינשרייבן אדער אריינלאגירן.