באַקוקן דעם קאוד פון רוי:ארגב

{{דרעפט|דברים}}
'''אַרְגּׁב''' איז א ראיאן דערמאנט אין דער תורה און נביאים, וואס געפינט זיך אין דער צפון געגנט פון עבר הירדן, וואס איז געווען א טייל פון דער קעניגרייך [[בשן]]. די פונקטליכע לאקאציע פון ארגוב איז אומבאקאנט. דער טערמין "אַרְגּוֹב" ווערט דערמאנט פיר מאל אין תנ"ך אלס א לאנד געגנט, אבער איין מאל (אין מלכים ב' טו:כה) באציט ער זיך צו א פּערזאן אָדער אַן עפּיטעט, וואס שאַפט אַן עמביגיוטי פאר די שורש פונעם ווארט.

==היסטאריע און געאגראפיע==
אַרְגֹּב איז געווען א טייל פון דער קעניגרייך פון [[עוג מלך הבשן|עוג]] אין בשן, וואס איז איינגענומען געווארן דורך די בני-ישראל. אין דער תורה (דברים ג, ד–ה; מלכים א' ד:יג) שטייט: "און מיר האבן איינגענומען אלע זיינע [עוג'ס] שטעט אין יענער צייט, קיין שטאט איז נישט געבליבן וואס מיר האבן נישט גענומען פון זיי, זעכציג שטעט — די גאנצע חֶבֶל אַרְגּוֹב — די קעניגרייך פון עוג אין בשן". די אלע שטעט זענען זענען געווען "באפעסטיגטע שטעט מיט הויכע ווענט, טויערן און ריגלען; אויסער די אומבאפעסטיגטע שטעטלעך, א גרויסע צאל."

אין דער שפּעטער [[בראנדז עפאכע|בראנדז עפּאכע]] איז טאקע די געגנט געווען שטארק באפעלקערט, לויט דער געאגראפישער ליסטע פון {{רנ|תותמז|3}} און די על-עמאַרנאַ בריוו.

דער ארגב ראיאן איז צוגעטיילט געווארן דורך משה רבנו צו דעם האלבן שבט מנשה, און איז באזעצט געווארן דורך יאיר בן מנשה. לויט דברים ג':יג–יד, האט יאיר בן מנשה "גענומען די גאנצע שטרייף פון דער ארגוב ביז צו דער גשורישער און מעכתישער גרעניץ, און ער האָט זיי גערופן – די בשן שטעט – נאך זיין נאמען 'חַות יָאִיר'".

אין שלמה המלך'ס צייט איז דער ראיאן אריינגערעכנט געווארן אין זיין זעקסטן אדמיניסטראטיוון דיסטריקט, און איר גובערנאַטאָר (דער זון פון גבר) האט געוואוינט אין רמות-גלעד (מלכים א' ד:יג).

אין די אראמישע איבערזעצונגען (צו {{תנ"ך|דברים|ג|ד}}; ג, יג–יד; תרגום אונקלוס: "טְרָכוֹנָא", [[תרגום נאופיטי]] און תרגום יונתן: "טַרְגוֹנָא") ווערט אַרְגּׁב אידענטיפיצירט מיט דעם ראיאן וואס [[יוסף בן מתתיהו]] און דער [[נייער טעסטאמענט]] רופן טראַכאָן אדער [[טראכאניטיס|טראַכאָניטיס]], וואָס מיינט "די רויע געגנט". דאס איז דער באַזאַלטישער הויכלאנד מדבר וואס איז היינט באקאנט אלס אל-לעזשאַ (اللجاة), א וואלקאנישע געגנט אין סיריע וואס געפינט זיך בערך 20 מייל דרום פון דמשק און 30 מייל מזרח פון ים-הגליל. זי איז בערך דרייעקדיג אין פאָרעם, מיט אַן עק צום צפון, און איז בערך 25 מייל לאנג מיט א באזע פון 20 מייל. די לאנדשאפט פון אל-לעזשאַ באשטייט הויפּטזעכליך פון גרויע, וואלקאנישע שטיינער מיט צעשפּרייטע פּלאצן פון באארבעטנדיקער ערד. טראַכאָניטיס איז געווען אַן אדמיניסטראטיווער דיסטריקט אונטער דער פּטאָלעמעאישער מלוכה, און איז שפּעטער געגעבן געווארן דורך קייסער אויגוסטוס צו הורדוס דער גרויסער אין ערשטן יארהונדערט פאר דער קריסטליכער צייט.

עטליכע געלערנטע האבן געקלערט אז די אידענטיפיקאַציע פון טראַכאָן/טראַכאָניטיס מיט ארגוב איז א שפּעטערדיגע טייטשונג און שטימט נישט מיט די פריערדיקע היסטאָרישע מקורות{{הבהרה}}{{הערה|ענציקלאפעדיע יודאיקע, אנציקלופדיה מקראית.}}.

ארגב האט זיך ווארשיינליך געפינען צווישן נהר על-רוקאד און נהר על-אַלאן{{הערה|{{יודאיקה|Michael Avi-Yonah|Argob|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/argob}}}}. עס ווערט באשריבן אלס א "שטיינערדיגער הויפן," אדער א "אינזל" פון פעלדזן, בערך 30 מייל ביי 20 מייל, וואס העכערט זיך 20 אדער 30 פיס העכער די טאבעל-לאנד פון בשן. דער געגנט איז ווילד און גראָב, מיט פעלדזן און שפאלטן{{הערה|1=“[https://bible-history.com/naves/a/argob/dictionaries Argob Summary and Overview].” ''Bible Dictionaries at a Glance''. Naves Topical Bible Dictionary.}}.

פּאָרטער'ס "די ריזיגע שטעט פון בשן" (1865) באשרייבט אז "זעכציג באפעסטיגטע שטעט קענען נאך געפינען ווערן אין א שטח פון 308 קוואדראט מייל. די אַרכיטעקטור איז שווער און מאַסיוו. סאָלידע ווענט 4 פיס דיק, און שטיינער איינס אויף אַנדערן אָן צעמענט; די דעכער זענען ריזיגע פּלאַטן פון באַזאַלטישן פעלז, ווי אייזן; די טירן און טויערן זענען פון שטיין 18 אינטשעס דיק, פארזיכערט מיט שווערע ריגלען". ער דערמאנט אַז מען קען נאָך אַריינגיין אין א פאַרלאָזענער שטאָט און פאַרברענגען די נאכט אין א באקוועם הויז, ווייל פיל הייזער זענען נאָך "פערפעקט, ווי נאר נעכטן געענדיגט. די ווענט זענען פעסט, די דעכער אומגעריסן, און אפילו די פענסטער-רעדלען אין זייער פלאץ," וואס שטעלט פאר די אלטע ביישפילן פון היימישע ארכיטעקטור אין דער וועלט{{הערה|שם=פארטער|Porter, J. L. ''[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=njp.32101066129931 The Giant Cities of Bashan and Syria’s Holy Places]''. London: Nelson, 1865.}}.

דאָס וואָרט "'''חֶבֶל'''", איבערגעזעצט אלס "געגנט" אָדער "סטריפּ", מיינט ערשטנס א ליניע אדער שטריק, דערנאך א מעסטן-ליניע, און שפּעטער דער טייל וואס איז געמאסטן געווארן. דאס ווארט באגלייט "אַרְגּוֹב" אין יעדן פאל וואו עס ווערט דערמאנט אזוי (אין די פיר פאלן וואס באציען זיך צו דער געגנט), וואס האט געפירט פיל צו טראכטן אז עס האנדלט זיך וועגן א דיסטריקט מיט זייער קלארע גרעניצן{{הערה|[https://www.biblestudytools.com/dictionary/argob/ Argob Meaning - Bible Definition and References]}}.

==עטימאָלאָגיע און באדייטונג פונעם נאָמען==
דער גענויער טייטש און שורש פון דעם העברעאישן וואָרט "אַרְגּׁב" בלייבן אומקלאָר און זענען א טעמע פון אסאך דיסקוסיע צווישן געלערנטע, און עס איז נישטאָ קיין קאָנסענזוס צווישן געלערנטע. דאָס וואָרט ארגוב איז אַ ספּעציעל וואָרט אין תנ"ך, וואס איז פיר מאָל דערמאנט אין ספר דברים און מלכים א', און איינמאל אין מלכים ב'{{הערה|1=Klein, Reuven Chaim. “[https://works.hcommons.org/records/7qw28-qkz54 Who or What Is Argov? A Philological Survey of a Difficult Lexeme].” ''Ḥakirah'' 36 (2025): 87–111.}}.

===פארבונדונג מיט "רגב"===
עטליכע מפרשים אידענטיפיצירן דעם ערשטן אלף אין ארגוב ווי א "פּראָסטעטישן אַלף", וואס פארבינדט דאָס וואָרט מיט דעם טריליטעראַלן שורש √רגב{{הערה|אבן עזרא, דברים ג, ד.}}. רגב באדייט "א קלומפּ/קלאָץ" ערד אדער "שטיין". די דאָזיגע פאַרשטאַנד ווערט אָנגענומען דורך געזעניוס {{העב|וילהלם גזניוס}} און אַנדערע געלערנטע, וואָס באַדייטן אַז ארגוב באַציט זיך צו אַ "שטיינערדיקער" אָדער "גראָבער" געגנט. די שוואַכקייט פון דער טענה איז, אַז דאָס וואָרט ארגוב ווערט נישט קלאָר גענוצט אין ביבלישן העברעאיש אלס א אלגעמיינער סובסטאַנטיוו.

===אלגעמיינער סובסטאַנטיוו ("שטיינערדיג" אָדער "רוקעדיג")===
ר' נתן מאַרקוס אַדלער טרעפט די שורש פונעם תרגומישן "טְרָכוֹנָא" אין דעם גריכישן טערמין "טראַכיטע" (א סאָרט שטיין), און פארבינדט עס מיט "אַרְגּׁב" (פון דעם שורש רגב).
[[רבי דוד צבי האפמאן|רד"צ האָפמאַן]] טענה'ט ענליך אז די תרגומים האבן עס פארבונדן מיט דעם וואולקאַנישן פּלאַטאָ ראיאן פון טרכוניטיס צוליב דער ענליכער גריכישער באדייטונג פון דעם פלאץ נאָמען{{הערה|[https://www.daat.ac.il/daat/tanach/hofman-dvarim/hofd08.pdf ספר דברים מפורש על ידי הרב דוד צבי הופמן] (תל אביב: נצח, תש"כ), נה.}}.
*דאָס וואָרט קען זיך פארבינדן מיט "ערד-קלומען" אדער "שטיין," וואס מיינט א "שטיינערדיגן" אדער "רוקעדיגן" אָרט.
*דאס ווערט געשטיצט דורך געזעניוס און אנדערע געלערנטע.
*די שומרונישער ביבל פארגלייכט דברים ג:ד, ג:יג-יד און זעצט עס איבער אלס "ריגאָוואַ" (מיט'ן אומווארפן דעם ערשטן א'). אויך יוסף בן מתתיהו דערמאנט א פעסטונג "ראַגאַבאַ" אין טראַנס-יארדן.
*שפעטערדיקע יידישע און קריסטליכע געלערנטע האָבן אויך פארשטאנען דאס וואָרט אלס א געווענליכן נאָמען מיט א סעמאַנטישער באדייטונג.

===אלגעמיינער סובסטאַנטיוו ("פאלאץ")===
רש"י (צו דברים ג':ד, מלכים ב' טו':כה) פאַרשטייט אַז די תרגומים ערקלערן אַז ארגוב באַציט זיך הויפּטזעכליך צו "דעם מלך'ס פּאַלאַץ", און דורך אַ מאַטאָנימישן זינען, צו דער גאַנצער מלוכה אָדער געגנט. דער דאזיגער בליק ווערט געשטיצט דורך ר' טוביה בן אליעזר, ר' אלעזר רוקח, און ר' בחיי אבן חלבה. עס איז מעגליך אז די דאָזיקע פאַרשטאַנד איז באַזירט אויף דער ענלעכקייט פון ארגוב צום העברעאישן ווארט ארמון, וואָס באדייט "פּאַלאַץ"{{הערה|קליין, 93-94}}.

פריע קריסטליכע געלערנטע, ווי עווסעביוס און ירומים, ציטירן דעם צווייטן יאָרהונדערט איבערזעצער סימאַכוס, וואָס האָט איבערגעזעצט דאָס העברעאישע וואָרט ארגוב אין גריכיש ווי "אומוואַרג/מאַס". דאָס ווייזט אַז ער האָט עס אויך פאַרשטאַנען ווי אַ געוויינטלעכן סובסטאַנטיוו, נישט אַ פּערזענלעכן נאָמען{{הערה|1=קליין, 95}}.

===פּערזענליכער נאָמען===
עטליכע מפרשים פאַרשטייען אַרגוב ווי אַ פּערזענליכן נאָמען, אַזוי ווי אַ גובערנאַטאָר אָדער אַ לאַנד-באַזיצער. עס זענען דא עטליכע באווייזן פון א פּערזענליכן נאָמען Argb אין אוגאַריטיש{{הערה|1=קליין, 95-96}}.

ר' [[רד"ק|דוד קמחי (רד"ק)]] און אַנדערע פריע העברעאישע לעקסיקאָגראַפן לאָזן ארגב אויס פון זייערע לעקסיקאָנען, וואס סוגערירט אַז זיי האָבן דאָס וואָרט פאַרשטאַנען ווי אַ אומאיבערזעצליכן פּערזענליכן נאָמען.

אין דער גריכישער סעפּטואַגינטע (דריטן-צווייטן יאָרהונדערט פאַר דער געווענליכער צייט) ווערט דאָס וואָרט אַרגאָב פשוט טראַנסליטערירט (Αργοβ), וואָס ווייזט אַז די איבערזעצער האָבן עס פאַרשטאַנען ווי אַ געאָגראַפישן אָרט-נאָמען. דאָס זעלבע איז אמת פאַר דער לאַטיינישער וולגאַטע (פערטן יאָרהונדערט געוויינליכע צייט) "Argob" און דער סירישער פּשיטאַ. די באַנוץ פון דעם באַשטימטן אַרטיקל, "'''הָ'''אַרְגֹּב" (דברים ג:יג), שטעלט אבער אַ גראַמאַטישע אַרויספאָדערונג, ווייל באַשטימטע אַרטיקלען מאָדיפיצירן געוויינטלעך אַלגעמיינע סובסטאַנטיוון, נישט פּינקטליכע נעמען{{הערה|1=קליין}}.

דאס קען פאראייניגט ווערן מיט דער באדייטונג פון א געווענליכן נאָמען, ווייל געוויינליכע נאָמען קענען ווערן אייגענע נאָמען (פּראָפּריפיקאַציע){{הערה|1=קליין, 96-97}}.
דאס בייזיין פון דעם באַשטימטן אַרטיקל "ה" אין דברים 3:13 ("הָאַרְגּׁב") שטיצט די עוואָלוציע פון א געווענליכן נאָמען צו אן אייגענעם נאָמען{{הערה|1=קליין, 98.}}.

==רמז==
[[רבי משה דוד וואלי|רבי משה דוד וואַלי]] (אַן איטאליענער מקובל, נפ' תקל"ז) זעט "אַרְגֹּב" ווי א צוזאמענשטעל פון די ווערטער "אריג" ("וועבן") און "גבו" ("זיי האבן געזאמלט"), און דערקלערט אז די ישראלים האבן "געזאמלט" דאס שטיק לאנד צוליב עוג'ס רשעות{{הערה|רבי משה דוד וואלי, [https://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=51278&st=&pgnum=32 '''ביאור משנה תורה''', ארויסגעגעבן דורך יוסף משה ספינער] (מכון פתחי מגדים, תשמ"ט), 24.}}.

==אין מלכים ב' טו:כה==
אין {{תנ"ך|מלכים ב|טו|כה}}, ביי דעם אטענטאט פון קעניג [[פקחיהו]] דורך פקח, ווערט ''ארגוב'' דערמאנט נישט אלס א ראיאָן, נאָר אלס א מענטש: "וַיִּקְשֹׁר עָלָיו פֶּקַח בֶּן רְמַלְיָהוּ שָׁלִישׁוֹ וַיַּכֵּהוּ בְשֹׁמְרוֹן בְּאַרְמוֹן בֵּית הַמֶּלֶךְ אֶת אַרְגֹּב וְאֶת הָאַרְיֵה וְעִמּוֹ חֲמִשִּׁים אִישׁ מִבְּנֵי גִלְעָדִים וַיְמִתֵהוּ וַיִּמְלֹךְ תַּחְתָּיו" ("און פּקח בן רמליהו, זיין אָפיציר, האָט געקאָנשפּירט קעגן אים [פּקחיהו], און האט אים דערהרגעט אין שומרון, אין דעם בורג פונעם קעניג'ס פּאַלאַץ, מיט אַרְגֹּב און הָאַרְיֵה, און מיט פופציג מענטשן פון די גלעד'יטערס; און ער האט אים דערהרגעט און געקעניגט אין זיין שטאָט"). דער אויסדרוק "עם-אַרְגּוֹב וְאֶת-הָאַרְיֵה" איז אַ מקור פון שווערקייט פאַר תּורה-פאָרשער.

די תרגומים לאָזן ביידע ווערטער אומאיבערגעזעצט, וואס סוגערירט אז זיי זענען פּערזענליכע נעמען. רד"ק פאַרשטייט קלאר אז ''ארגוב'' און ''אריה'' זענען די פּערזענליכע נעמען פון צוויי קריגערס וואס האבן געהאָלפן פקח'ס אויפשטאנד{{הערה|1=קליין, 98-99.}}. אַ פּראָבלעם מיט דעם איז אַז פּינקטליכע נעמען טראָגן נישט דעם באַשטימטן אַרטיקל "ה" אין העברעיש, און "'''הָ'''אַרְיֵה" האָט דאָס.

עס איז מעגלעך אַז "האַרְיֵה" איז געווען אַ טיטל אָדער עפּיטעט פון אַ מענטש, ענלעך צו "פּרעה" אָדער "תרתן". געוויסע זעען עס אלס אַ רעפערענץ צו יאיר (מנשה'דיגער קריגער וואָס האָט איינגענומען אַרגב), וואָס סוגערירט אַז פקח איז געווען פאַראַנטוואָרטליך פאַר דער אַרגב געגנט{{הערה|1=קליין, 102}}.

רש"י האָט דאָ אויך איבערגעזעצט "אַרְגּוֹב" ווי "פּאַלאַץ", מיינענדיג אַז די אַטאַקע איז געווען אין פּאַלאַץ ביי אַ קאָפּע-לאַגער{{הערה|1=רש"י מלכים ב טו:כח}}. געלערנטע האָבן פאָרגעשלאָגן אַז "אַרְגּוֹב" קען דאָ באַדייטן אַ וואַפן-הייפן, אָדער אַ "מיל-שטיין", און "הַאַרְיֵה" אַ לייב-סטאַטוע.

ר' שת בן יפת פון חאלעב לייגט פאָר א טייטש פון "אַרְיֵה" (לייב) און "גוב" (גרוב), וואס מיינט א "לייבן גרוב" פאר עוג'ס אומדרינגלעכן געביט.
ר' בנציון אריה לייב זיסלינג לייגט אומאָפּהענגיק פאר א ענליכע טעאָריע, אז די תושבים פון בשן האבן אויפגעצויגן לייבן פאר מלחמה, און דערפאר איז דער געגנט גערופן געווארן "אַרְגּׁב" – א לייבן גרוב.

דאָס וואָרט ארגב קען אויך זיין א [[נוטריקון]] פאר "'''א'''נשים '''ר'''שעים '''ג'''דולים '''ב'''חכמה" ("שלעכטע מענער גרויס אין חכמה"), וואס באציט זיך צו פקחיה'ס לייבוועכטער, און האריה צו "שטארקע מענער וואס זענען געווען מוטיג ווי 'לייבן'"{{הערה|{{היברובוקס|רבי משה דוד וואלי|כסא נכון|51273|page=266|שנת הוצאה=תשנ"ח|מו"ל=יוסף משה ספינר (רעד.), מכון פתחי מגדים|עמ=271}}.}}.

==דער ה"א הידיעה ("ה-")==
לויט קאָנווענציאָנעלער העברעאישער גראַמאַטיק, קען דער ה' הידיעה (ה-) נאָר אָנגעווענדט ווערן אויף אַ געוויינטלעכן סובסטאַנטיוו (כּדי צו ספּעציפיצירן אַ מענטש, אָרט, זאַך, אָדער געדאַנק), אָבער נישט אויף אַ פּערזענלעכן נאָמען. אין דברים ג':13, ווערט ארגוב דערמאָנט מיט דעם באַשטימטן אַרטיקל: '''ה'''ארגוב. אויב ארגוב ווערט פאַרשטאַנען ווי אַ געוויינטלעכן סובסטאַנטיוו, דעמאָלט שטימט דער באַשטימטער אַרטיקל מיט די גראַמאַטישע כללים. אויב עס איז אַ פּערזענלעכן נאָמען, ווערט עס פּראָבלעמאַטיש. אָבער, עס איז דאָ פּרעצעדענטן אין ראַבינישע קוועלן, אַז דער באַשטימטער אַרטיקל קען יאָ אָנגעווענדט ווערן אויף פּערזענליכע נעמען. עס איז מעגליך אז ארגב איז אריגינעל געווען אַ געוויינטליכן סובסטאַנטיוו מיט אַ סעמאַנטישער באַדייטונג (צ.ב. "שטיינערדיגער" אָדער "פּאַלאַץ"), וואָס האָט שפּעטער פאַרגאָסן אין אַ פּערזענליכן נאָמען, וואָס איז אָנגעצייכנט דורך דעם נוצן פון דעם באַשטימטן אַרטיקל "ה-"{{הערה|1=קליין, 105 א"וו}}.

==ביבליאָגראַפיע==
*שמואל אפרים לונשטאם, '''אנציקלופדיה מקראית''' א, עמ' 528–529.
*{{אקדמיה|הראל רוזנברג|'את <nowiki>[ה]</nowiki>ארגב ואת האריה' - פירוש חדש למל"ב ט"ו, כה|143746916|מגדים|סד (תשפ"ה), עמ' 23-40}}
<div class="mw-content-ltr">
*Porter, J. L. ''[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=njp.32101066129931 The Giant Cities of Bashan and Syria’s Holy Places]''. London: Nelson, 1865.
*{{אנצ יהודית|1755-argob|Argob|Morris Jastrow, Jr., Gerson B. Levi}}
*Gaines, Jason M. H. “[https://drjasongaines.com/wp-content/uploads/2015/10/argob-of-bashan.pdf Argob of Bashan],” ed. John D. Barry et al., ''The Lexham Bible Dictionary''. Bellingham, WA: Lexham Press, 2014.
*Michael Avi-Yonah, “[https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/argob Argob].” ''Encyclopaedia Judaica''.
* Hurn, Deborah. “[https://www.academia.edu/video/Y1wdrl Biblical Regions of the Exodus and Wanderings Era: A New Methodology].” Presented at the ASOR 2020 Annual Meeting.
* MacDonald, Burton. ''[https://www.bu.edu/asor/pubs/books-monographs/macdonald.pdf East of The Jordan: Territories and Sites of the Hebrew Scriptures]''. ASOR books, v. 6. Boston: American Schools of Oriental Research, 2000.
* “[https://bible-history.com/naves/a/argob/dictionaries Argob Summary and Overview].” ''Bible Dictionaries at a Glance''. Naves Topical Bible Dictionary.
* [https://biblehub.com/topical/a/argob.htm “Argob.”] ''Topical Bible''. Strong's Hebrew. Retrieved July 19, 2025.
* Klein, Reuven Chaim. “[https://works.hcommons.org/records/7qw28-qkz54 Who or What Is Argov? A Philological Survey of a Difficult Lexeme].” ''Ḥakirah'' 36 (2025): 87–111.
*Algernon Heber-Percy, ''[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=hvd.32044037731478&seq=9 A visit to Bashan and Argob]'', London: The Religious Tract Society, 1895.
* George L. Robinson, '[https://www.journals.uchicago.edu/doi/pdf/10.1086/473054 The Ancient "Circuit of Argob."]', ''The Biblical World'' , Oct., 1902, Vol. 20, No. 4 (Oct., 1902), pp. 248-259
</div>
[[he:ארגוב (אתר מקראי)]]