רוי:צדקה-פושקע

א פושקע (העברעיש: קופת צדקה) איז א געצייג פאר צדקה-געלט אין אידישקייט. עס איז אויך באקאנט ווי אן אלמעזן קעסטל. דער באגריף פון א קופת צדקה סימבאליזירט די אופן ווי צדקה-גבאים, אטאריזירט דורך ציבורי פרעזענטאנטן, האבן מקיים געווען די קעגנזייטיקע פאראנטווארטליכקייט פון די שטאטסלייט אדער קהילה צו אונטערהאלטן די ארעמע לייט.

דער טערמין פושקע קען אפשיקן צו א פארטאטיוו קעסטל אדער איינע וואס איז געבויט אין א וואנט.

היסטאריע

דער פריסטער דערמאנונג פון א צדקה-קעסטל איז אין פארבינדונג מיטן כהן יהוידע, וועלכער האט געמאכט א קאסטן מיט א לאך אין זיין דעקל, שטעלנדיג עס לעבן דעם מזבח ביים הויפט אריינגאנג אויפן דרום זייט פונעם בית-המקדש. אין דעם קאסטן זענען געלייגט געווארן אלע נדבות כדי צו שאפן א פאנד פארן פארריכטן די הייליקע סטרוקטור. אין די צייטן פונעם צווייטן בית-המקדש, זענען געווען דרייצן קעסטלעך פארעם ווי א שופר, אין וועלכע מען האט אריינגעלייגט מטבעות. די געלטער זענען צוגעטיילט געווארן פאר פארשיידענע קארבנות אינעם בית-המקדש און פאר צדקה צוועקן. שפעטער זענען די קעסטלעך געווארן שפייכלער פאר קהילישע ביישטייערונגען, באשטימט צו שאפן אויסהאלטונג פאר די ארעמע יעדן פרייטאג.

היסטאריש, זענען שולן און בתי מדרש געווען אויסגעשטאט מיט גאנגען צדקה-קעסטלעך, יעדער מיט אן אויפשריפט צו אנווייזן דעם באשטימטן צוועק פאר די געזאמלטע געלטער. צווישן די קעסטלעך זענען געווען איינס פאר בעדעק הבית (פארריכטונגען פון דער שול), א צווייטער פאר ליכט אין בית-מדרש, א דריטער פאר תלמוד תורה, א פערטער פאר מלביש עורומים (קליידונג פאר די ארעמע), און א פינפטער פאר גמילות חסדים (לאנעס אן פראצענט פאר די ארעמע). צום סוף, א ספעציעלע קעסטל האט געטראגן די אויפשריפט מתן בסתר ('א געהיימע מתנה'), אין וועלכן מען האט אפט בייגעשטייערט גרויסע סומעס דורך אנאנימע ביישטייערער, וועלכע האבן טייל מאל ספעציפירט דעם באשטימטן צוטייל פון די געלטער. די אויפזיכט איבער די צדקה-קעסטלעך איז געווען פארטרויט צו גבאים.

עטימאלאגיע

עס שיינט צו זיין א מחלוקת וועגן דער עטימאלאגיע פון דעם ווארט "פושקע". איין מיינונג איז אז עס שטאמט פון דער פוילישער ווארט פאר קאן, "puszka". דעריבער, איז א פושקע פשוט "א קליין קאן אדער קאנטיינער געהאלטן אין דער היים, אפט אין דער קיך, אין וועלכער מען זאמלט געלט צו געבן צדקה".

אן אנדערע דערקלערונג, באזירט אויפן יאסטראוו ווערטערבוך, זאגט אז דאס אראמיישע ווארט פושקא (פושקא) אדער (פושכא) מיינט "האנט-ברייט, האנטפלאך". לויט דעם, באציט זיך דאס ווארט, אין זיין יידישן קאנטעקסט, אויפן אויסשטרעקן די האנט צו באקומען אלמעזן.

סארטן פושקעס

עס זענען פאראן פארשיידענע סארטן פושקעס:

• ציבורישע פושקעס: געפונען אין שולן און בתי מדרש, טייל מאל פאר באשטימטע צוועקן ווי פארריכטונגען, ליכט, תלמוד תורה, קליידונג פאר ארעמע, אדער גמילות חסדים. זיי קענען זיין פעסטגעשטעלט אין דער וואנט.
• היימישע פושקעס: געפונען אין פריוואטע היימען און ביזנעסער צו זאמלען שטיצע פאר צדקה צוועקן. דאס פארשפרייטן זיך פון די היימישע פושקעס איז אין גרויסן טייל צו פארדאנקען דעם כולל חב"ד איניציאטיוו אנגעהויבן דורך אדמו"ר האמצעי.
• ספעציעלע צוועק פושקעס: פושקעס וואס זענען דעזיגנירט פאר ספעציפישע צוועקן אדער ארגאניזאציעס, ווי למשל, פאר ישיבות, שפיטעלער, יתומים-היימען, אדער פארן ישוב אין ארץ ישראל.
• דיגיטאלישע פושקעס: מאדערנע ווערסיעס וואס לאזן אנליין תרומות, געפונען אין טאבלעטן אין שולן אדער דורך אפפס.

פושקעס פאר ארץ ישראל

די שטיצע פון די אידן אין גלות פארן יידישן ישוב אין ארץ ישראל האט געזוכט צו אויסדריקן דעם קשר פון כלל ישראל צו זיין לאנד. נאך דעם ווי גרופעס פון מזרח אייראפע – חסידים און פרושים – זענען ארויף קיין ארץ ישראל, האט זיך באוויזן אין מזרח אייראפע די פושקע, ספעציעל פאר דעם צוועק. צדקה ארגאניזאציעס האבן פארשפרייט די פושקעס אין די היימען, און פון צייט צו צייט זענען געקומען זייערע רעפרעזענטאנטן צו ליידיקן זיי. אזוי האט א קליינע גרופע אקטיוויסטן געקענט דערגרייכן א גרויסע צאל תורמים. די דערשיינונג פון דער היימישער פושקע איז ווייטער פארשפרייט געווארן, און אין אנהייב פונעם 20סטן יארהונדערט זענען אליין אין רוסלאנד געווען מער ווי א פערטל מיליאן היימישע פושקעס, וואס האבן געזאמלט געלט פארן יידישן ישוב אין ארץ ישראל.

דער ערשטער וועלכער האט איניציירט די היימישע פושקעס וואס זענען היינט נפוץ אין יעדן יידישן הויז, איז אדמו"ר האמצעי. אין אנהייב פון זיין נשיאות האבן די שד"רים פון כולל חב"ד אנגעהויבן פארשפרייטן היימישע צדקה פושקעס, וועלכע זענען פעריאדיש געזאמלט געווארן דורך די משולחים. נאך דער דערפאלג פון כולל חב"ד, האבן אנדערע שד"רים נאכגעמאכט די אקטיוויטעטן פון די כולל חב"ד שד"רים, און זינט דעמאלט האבן זיך פארשפרייט די היימישע צדקה פושקעס איבער דער וועלט.

פושקע רבי מאיר בעל הנס

איינע פון די באוואוסטע סארטן פושקעס איז די קופת רבי מאיר בעל הנס. היסטאריש זענען געווען מחלוקות וועגן דעם נוצן פון די געלטער געזאמלט אונטער דעם נאמען, צי זיי זענען בלויז פאר עניי ארץ ישראל, אדער אויך פאר אנדערע צוועקן ווי הדלקת נרות אדער עניי חוץ לארץ. אין פארשיידענע צייטן און ערטער האבן רבנים און צדיקים גערופן צו באשטימען די געלטער נאר פאר ארץ ישראל. די קופת רבי מאיר בעל הנס פון כולל חב"ד איז באשטימט פאר צדקת רבי מאיר בעל הנס און צדקת ארץ ישראל.

הלכות און מנהגים

חז"ל האבן מתקן געווען אז אין יעדער שטאט וואו עס איז פאראן א יידישע קהילה, זאלן באשטימט ווערן גבאי צדקה וואס זאלן זאמלען צדקה פון די קהילה-מיטגלידער און דאס אויפהיטן אין א ספעציעלער קופה, פון וועלכער זיי וועלן צוטיילן די צדקה-געלטער לויט די תקנות וואס זיי האבן באשטימט. תלמיד חכם טאר נישט וואוינען אין א שטאט וואו עס איז נישטא קיין קופת צדקה.

מען דארף זיך באשטרענגען צו געבן צדקה אין א קופה וואס איז אונטער דער אויפזיכט פון אן אמתדיקן מענטש, וועלכער ווייסט ווי צו צוטיילן די צדקה-געלט מיט חכמה.

די אויסגעצייכנטסטע צדקה איז צו אריינווארפן א מטבע אין א קופה, ווען דער געבער ווייסט נישט וועמען ער גיט, און דער ארעמאן ווייסט נישט פון וועמען ער האט באקומען, אזוי אז עס ווערט געמיידן בושה ביים ארעמאן.

אויב א צדקה-קופה איז געווען באשטימט פאר א געוויסן צוועק אבער די גבאים זענען נישט געקומען צו זאמלען, אדער די מוסד פאר וועלכן די קופה איז געווען באשטימט איז פארמאכט געווארן, דארף מען פרעגן א רב, און געבן דאס געלט פאר א צדקה-צוועק וואס איז ענלעך צום אריגינעלן צוועק.

ווען מען ליידיקט אויס א צדקה-קופה, דארף מען איבערלאזן כאטש איין אדער צוויי מטבעות.

די רעבע האט געהייסן געבן פאר א חתן וכלה א צדקה-קופה פאר זייער נייעם הויז.

כאטש עס איז א הלכה-דיון וועגן געבן צדקה ביי נאכט, ווערט דער פארמיידונג בטל ווען מען גיט אין א קופה, וויבאלד דאס געלט קומט נישט צום ארעמאן ביי נאכט.

די צדקה-קופה אין וועלכער מען געבט צדקה פארן ליכט-בענטשן, דארף מען לייגן אין אזא ארט אז מען זאל דאס נישט רירן ביז נאך שבת.

היימישע פושקעס און זייער באדייט

א פראקטיס איז פאר קינדער צו באקומען געלט וואכענטליך צו אריינלייגן אין דער צדקה-קופה פונקט פאר שבת. די רעבע פון לובאוויטש האט געטריבן אז יעדער קינד זאל האבן אין זיין צימער א פערזענליכע צדקה-קופה.

די פושקעס אין פריוואטע היימען און ביזנעסער העלפן זאמלען שטיצע פאר צדקה צוועקן. א פראקטישער וועג איז פאר קינדער צו באקומען געלט יעדע וואך צו לייגן אין דער צדקה-קופה פונקט פאר שבת. די קופעס דערמעגלעכן עלטערן צו לערנען זייערע קינדער וועגן דער וויכטיקייט פון געלט און קלוגע באשלוסן וועגן זיין באנוץ, בשעת פארשטארקן דעם געפיל פון נדבה און געגנזייטיקער פאראנטווארטליכקייט. די רעבע האט געטריבן אז יעדער קינד זאל האבן א פערזענליכע צדקה-קופה אין זיין צימער. די הדגשה אויף א פערזענלעכער צדקה-קופה איז געקומען צו איר שפיץ ביי די רעדעס און בריוו פונעם רעבע, וואו ער האט געבעטן און פארגעלייגט אז יעדער זאל האבן אן אייגענע צדקה-קופה.

די רעבע האט מסביר געווען אז שוין בלויז דער עקזיסטענץ פון דער קופה אליין וועקט אויף צום קיום המצוה. ספעציעל ביי קינדער, א פערזענליכע צדקה-קופה וועט זיי אויפוועקן צום קיום המצוה.

די רעבע האט דערמאנט פארשיידענע פלעצער וואו כדאי איז צו לייגן א פושקע, אזוי ווי אין דער קיך (ספעציעל ביי דער וואנט), אין קינדער צימער (ביי דער וואנט און אין א באזונדערן ארט), אין ביזנעסער (פאר ברכה), אין גאסט-הייזער, אין אויטאמאבילן (פאר שמירה), אין עפענטליכע טראנספארט מיטלען, ביים ארויספארן אויף א שליחות, אין עראפלאנען (פאר זיכערקייט), ביים רייזעס, אין א שיף, אין מקווה (פאר געזונטע קינדער), אין שיעורי תורה, אין שפיטעלער, ביי חתונה סעודות, אין מיליטערישע לאגערן, ביי אויסשטעלונגען, און אין געבורט-צימערן (פאר א גרינגער געבורט).

פאלינא ווענגעראף, געבוירן אין באבריסק אין 1833, האט געשריבן אין אירע זכרונות וועגן די קופעס וואס זענען געווען פעסטגעשטעלט אין די הייזער, איינס פאר צדקה און די צווייטע פאר די ארעמע פון ארץ ישראל אויפן נאמען פון רבי מאיר בעל הנס.

איינער א באמערקונג אין א פארום דערציילט אן אנעקדאט וועגן בני ברק, ווו מען זאל זיך נישט אפשטעלן אויפן גאס פאר מער ווי צען סעקונדעס, ווייל עמעצער וועט נאך קלאפן אין דיר א צדקה פושקע, מיינענדיג אז דו ביסט א "פאול" (זאמלער).

דיגיטאלישע פושקעס

מיט דער פארשריט פון טעכנאלאגיע, קען מען היינט פירן א ברייטע און קאמפליצירטע צדקה-קופה אויף א פשוטן טאבלעט וואס איז פעסטגעשטעלט ביים אריינגאנג פון דער שול. די סיסטעמען ווי 'קהילות' און 'נדרים פלוס' דערמעגלעכן צו באצאלן מיט קרעדיט קארטל, פון יעדן געצייג אין דער וועלט צו יעדער קופה אין דער וועלט. די סיסטעם דערמעגלעכט אויסצוקלייבן א תרומה פאר א באשטימט געביט, צו מאכן די תרומה א סטייענדיקע ארדענונג, און אפילו צו באדינען עלעקטריע סיסטעמען דורך א מעטער אויף יסוד פון די ביישטייערונגען פון די תורמים.

אין קולטור

די פושקע, אנשטאט דער "גאלדן בוך" און דעם שטעמפל, איז געווען א סימבאל פון טראדיציע און ווערטן, קעגן וועלכע פילע אין דער ציוניסטישער באוועגונג האבן געוואלט אויפשטאנדן. די טעכניק איז געווען עפעקטיוו אין צוציען תורמים, אבער די סימבאליק און איר טראדיציאנעלער אינהאלט, וואס די ציוניסטישע פירערשאפט האט פארווארפן, האבן געשאפן א קאנטראסט.