רבי מרדכי דוד אונגער (דאמבראווא)
| געבורט |
ה'תק"ל פוילן | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| פטירה | ז' שבט ה'תר"ג (אלט: 73 בערך) | ||||
| וואוין אָרט | דאמבראווא, לובלין, ליזענסק, קאזשניץ | ||||
| טעטיגקייט אָרט | דאמבראווא | ||||
| רבי'ס |
רבי אלימלך פון ליזענסק רבי ישראל פון קאזשניץ דער חוזה פון לובלין | ||||
| |||||
רבי מרדכי דוד אונגער (ארום ה'תק"ל – ז' שבט ה'תר"ג) איז געווען א תלמיד פונעם "חוזה" פון לובלין און רב אין דאמבראווא. פון אים האט זיך אנגעהויבן די דאמבראווער דינאסטיע.
ביאגראפיע
יוגנט יארן
רבי מרדכי דוד איז געבוירן בערך אין תק"ל אין דאָמבראָווא (ענ'), פוילן, צו רבי צבי הירש[1][2] און מושקיט. רבי צבי הירש פלעגט פארן צו צדיקים, ספעציעל צום אפטער רב, און איז נאך אויך געפארן צו רבי אלימלך פון ליזענסק, און שפעטער צום "חוזה" פון לובלין.
אין זיינע יונגע יארן, האט ער געלערנט אין דער ישיבה פונעם קאָזשניצער מגיד[3]. ער האט חתונה געהאט מיט חיה שרה, טאכטער פון א גביר פון טשמעלאוו (ענ'), א מתנגד.
אלס יונגערמאן, פלעגט ער פארן בקביעות צום חוזה פון לובלין און געווען ביי אים "בעל תוקע", ווען דער חוזה דינט אלס "בעל מקריא"[4]. אין לובלין איז ער נאנט געווארן מיט רבי אשר ישעיה ראָפּשיצער[5] און מיטן "אריה דבי עילאי". אין די שפעטערע יארן, פלעגט ער יערליך פארן קיין ראפשיץ צו רבי אשר'ל און אויך קיין ווישניצא צום אריה דבי עילאי[6].
רבי מרדכי דוד איז געווען א גאון בתורה[7], ווי עס ווייזט אויך אויס פון די בריוו-אויסטוישן מיט אים אין ספרי שאלות ותשובות[8].
רבי'סטווע
ווילנדיג זיין א "נהנה מיגיע כפו", האט רבי מרדכי דוד אנגעהויבן האנדלען מיט וויין, אזויווי זיינע עלטערן[9], און זיין רבי פון לובלין פלעגט אים אנווייזן וועלכע פאס איז מהודר בכשרות און וועלכע נישט און לויט דעם האט רבי מרדכי דוד געפרייזט די וויין.
כאטש וואס ער האט מצליח געווען אין מסחר און געוואלט אנהאלטן דעם וועג, האט ער געטוישט זיין מיינונג, נאך וואס זיין רבי, דער לובלינער, האט אים געזאגט אז פון הימל וויל מען ער זאל פירן אידן. בערך אין יאר תקע"ה האט ער אנגעהויבן פירן א רבי'סטווע אין דער דעמאלט-מתנגד'ישער שטאט דאָמבראָווא, און גאנץ שנעל באקאנט געווארן אלס חסידישער רבי.
פילע חסידים פלעגן קומען צו אים קיין דאמבראווא, וואו ער האט אויך געגרינדעט אן אייגן חסידיש בית המדרש, ביי וועלכן ער האט אליין אנגעפירט מיטן בויען און וואס האט זיך געפירט לויט זיינע הוראות. צווישן אנדערן, האט ער דארט איינגעפירט צו דאווענען נוסח ספרד, און צוליב דעם האט ער געהאט רדיפות, אזש מתנגדים האבן אריינגעווארפן באלקענעס צו אים אין שטוב, אבער פונדעסטוועגן האט ער זיי נישט נאכגעגעבן.
פטירה
רבי מרדכי דוד איז נפטר געווארן אום ז' שבט תר"ג. מ'האט אים באערדיגט אינעם ארטיגן בית החיים, אויף א געוויסע ארט וואס זיינע מקורבים האבן געשפירט אז ער האט דארט געוואלט באערדיגט ווערן[10]. אין זיין צוואה האט ער אנגעזאגט אז מ'זאל נישט שרייבן אויף זיין מציבה קיין סאך טיטלען, נאר "הרב החריף המכיר ערכו", און אז מ'זאל קיינעם לייגן נעבן אים, אויסער זיינע קינדער, און מ'זאל מיטלייגן זיינע כתבים.
ווען זיין זון רבי יוסף איז אוועק, האט מען אים באערדיגט נעבן אים. ביזן קריג איז געשטאנען אן אוהל איבער די קברים, וועלכן די דייטשן האבן חרוב געמאכט אינאיינעם מיטן גאנצן בית החיים. אין יאר תשנ"א האט מענדל רייכבערג, נאך לאנגע זוכענישן, געפונען דאס ארט און אויפגעבויט א נייעם אוהל מיט נייע מציבות.
פאמיליע
רבי מרדכי דוד האט איבערגעלאזט זעקס זין און איין טאכטער:
- רבי יאסעלע דאָמבראָווער (בערך תק"ס – ב' חשון תרכ"ז), חתונה געהאט אין יאר תקע"ה מיט גיטל, טאכטער פון רבי משה אליקים בריעה האפשטיין פון קאזשניץ, א זון פונעם קאזשניצער מגיד און איידעם (בזיווג שני) ביי רבי אלעזר פון ליזענסק. רבי יאסעלע איז געווען רב אין קאזשניץ העכער צוואנציג יאר, און אין תר"ג, נאך זיין טאטנ'ס פטירה, האט ער איבערגענומען די רבי'סטווע אין דאמבראווא. פון אים האט זיך ווייטער געצויגן די דאמבראווער און דזשאבנער דינאסטיעס.
- רבי מנחם מענדיל פון סטאַבניץ (אוועק תרמ"ג), איידעם פון רבי ישראל ראטנבערג פון סטאַשוב, א זון פונעם "אור לשמים". ער איז געווען א מחותן מיטן "שר שלום" פון בעלזא.
- רבי אברהם אלחנן (אוועק ד' טבת תרמ"ג), רב אין קוויף און אַפּאַטשנא, און שפעטער רבי אין קאַלאָשין, איידעם ביי רבי קלונימוס קלמן הורוויץ פון פּאַריצק, זון פון רבי יאסעלע פון טורטשין, א זון פונעם "חוזה" פון לובלין; און בזיווג שני, ביי רבי חיים מאיר יחיאל פון מאָגלניצא, זון פון רבי אבי עזרי זעליג פון גרעניץ, אן איידעם פונעם קאזשניצער מגיד. רבי אברהם אלחנן האט ארויסגעגעבן דעם ספר "עבודת ישראל" פון זיין עלטער-זיידן, דעם קאזשניצער מגיד. פון אים האט זיך געצויגן די קאלושינער דינאסטיע.
- רבי משה'לע אונגער (בערך תק"פ – י"ח תשרי תרנ"ח), חתונה געהאט מיט מרים, עלטסטע טאכטער פונעם צאנזער רב, און נאך זיין חתונה איז ער געבליבן וואוינען ארום פערציג יאר אין צאנז און געגעסן דארט קעסט[11]. אויף דער עלטער האט ער זיך אריבערגעצויגן קיין ארץ ישראל און ער ליגט אין צפת.
- רבי יחיאל צבי הירש פון טאָרנא (בערך תק"ע – כ"א תשרי תרמ"ד), איידעם ביי רבי שמשון פון זוואָלין און געדינט אלס רבי אין טאָרנא. זיין טאכטער, רעכיל דבורה, איז געווען די רביצין פונעם צאנזער רב אינעם דריטן זיווג[12].
- רבי נפתלי פון דזשאבנא, איידעם פון רבי יענקעלע מעליצער, זון פונעם ראפשיצער רב. ער האט נישט איבערגעלאזט קיין קינדער.
- מלכה טייטלבוים, (געבוירן בערך תקע"ב-ע"ג), חתונה געהאט צו רבי מנחם צבי (גערופן "רבי נחום הערש") טייטלבוים פון דראָהביטש, זון פון רבי אלעזר ניסן, זון פונעם "ישמח משה".
ליינט מער
- רבי נחום מאיר גערמאן, נאמנו מא"ד, ברוקלין, תשס"ו, דברי תורה און תשובות, און צום סוף אן אפטיילונג "מדרכ"י דוד", תולדות פון רבי מרדכי דוד, אויף אוצר החכמה
- "רבי מרדכי דוד אונגער מדאמבראווא זצ"ל ומשפחתו", אשכול אויף אייוועלט
רעפערענצן
- ↑ אין זיין הסכמה אויפן ספר "עבודת ישראל" על התורה, ערשינען דורך זיין זון רבי אברהם אלחנן, שרייבט ער זיך אונטער: "הק' מרדכי דוד בהרב הצדיק מו' צבי הירש נבג"מ זצוק"ל מדאמבראווא". "הסכמות", עבודת ישראל.
- ↑ רבי צבי הירש איז געווען אן אייניקל פונעם "סמיכת חכמים", מהר"ל פון פּראָג, רש"י, רא"ש און רב האי גאון, וועלכער האט געצויגן זיין יחוס ביז צו דוד המלך. ער האט זיך מפרנס געווען פון וויין האנדל, און דער חוזה האט מעיד געווען אויף אים אז ער איז מייחד יחודים ביים וועגן פאר די קונים.
- ↑ אין זיין אויבנדערמאנטער הסכמה אויפן ספר עבודת ישראל פונעם קאזשניצער מגיד, שילדערט ער די תקופה וואס ער האט געלערנט אין קאזשניץ, ווי מ'האט דארט געלערנט מסכת קידושין, און דער קאזשניצער מגיד האט מפלפל געווען בעיון און אין דער זעלבער צייט מייחד געווען יחודים. אויך שרייבט ער דארט אז אלע גדולי וחסידי הדור זענען תלמידים, אדער תלמידי תלמידים, פונעם קאזשניצער מגיד.
- ↑ מדרכ"י דוד, אין נאמען פונעם וואוידיסלאווער רב, רבי ישכר בער ראטנבערג.
- ↑ אין "אור ישע" זענען געדרוקט צוויי בריוו פון רבי אשר'ל ראפשיצער, אין וועלכע ער באצייכנט רבי מרדכי דוד "ידיד נפשי". אור ישע, דף ט"ז עמוד ב'.
- ↑ געווענליך אין די עשרת ימי תשובה; און דער אריה דבי עילאי פלעגט צוריקפארן צו אים אינמיטן יאר.
- ↑ נאכן הסתלקות פונעם לעמבערגער רב, דער "ישועות יעקב" אין תקצ"ד, האבן די טובי העיר געוואלט אויפנעמען רבי מרדכי דוד אלס לעמבערגער רב, נאר למעשה איז עס נישט צושטאנד געקומען. מדרכ"י דוד, זייט ד' (באגרעניצט צו באַצאָלטע אַבאָנענטן), אין נאמען פון רבי אהרן טייטלבוים פון טשענסקאָוויץ, אייניקל פון רבי מרדכי דוד.
- ↑ זע צב"ש עטליכע בריוו אין שו"ת שובע שמחות פון רבי מנחם מענדל לעזער פון סטריזוב. שובע שמחות ב.
- ↑ זיין פאמיליע-נאמען "אונגער" האט זיך גענומען צוליב זיינע שטענדיגע נסיעות קיין אונגארן צו ברענגען פון דארט וויין.
- ↑ ער פלעגט זיך פירן ווען ער איז ארויס אויפן שטאטישן בית החיים, אז ער האט זיך אפגעשטעלט אויף א ספעציפיש ארט און זיך דארט געזוימט, דערפון האבן זיינע מקורבים געשפירט אז ער וויל דארט באערדיגט ווערן.
- ↑ אויף זיין מציבה שטייט געשריבן, "חתן הרה"צ הגאון רבי חיים אבד"ק צאנז ז"ל והסתופף בצלו ערך ארבעים שנה".
- ↑ אויף זיין מציבה שטייט געשריבן, "חותן הקדוש מסאנץ".