דרעפט:בערעזיוו

בערעזיוו (אוקראיניש: Березово; אונגאריש: Berezna; רוסיש: Березовое; סלאוואקיש: Berezovo; אויך באקאנט אלס בערעזאווע און ביעריעזאווא) איז א דארף אין דעם חוסטער ראיאן, זאקארפאטיא אבלאסט, אוקראינע. די קאארדינאטן פון דעם דארף זענען 48°18'N און 23°29'E.

היסטאריע

דאס דארף איז געגרינדעט געווארן אין יאר 1415. היסטאריש איז בערעזיוו געווען טייל פון:

• דער קעניגרייך פון אונגארן (11טער י"ה - 1920 און 1938–1944) אונטער דעם נאמען בערעזנא אין מאראמאראש מעגיע (קאונטי).
• טשעכאסלאוואקיי (1920–1938) אונטער דעם נאמען בערעזאווא אין פאדקארפאטסקא רוס (סוב-קארפאטיא).
• דער אוקראינישער סאוועטישער סאציאליסטישער רעפובליק (1945–1991) אונטער דעם נאמען בערעזאווא.
• זייט 1991 איז עס באקאנט ווי בערעזאווא, אין דעם מאראמאראש ראיאן פון זאקארפאטסקא אבלאסט פון אוקראינע.

די היינטיגע באפעלקערונג איז בערך 3,500. עס איז היינט א טייל פון דער הארינטשאווא טעריטאריאלער געמיינדע. עס געפינט זיך בערך 12 מייל צפון-מזרח פון חוסט.

אידישע היסטאריע

אידן האבן ווארשיינליך זיך באזעצט אין בערעזיוו אין די שפעטע 18טן יארהונדערט. אין 1830 האבן איבער 20 אידישע משפחות געוואוינט אין דעם דארף. ביים 1880 צענזוס, איז די אידישע באפעלקערונג געווען 236 נפשות, פון א גאנצער באפעלקערונג פון 1,104. ביז 1921, אין דער טשעכאסלאוואקישער צייט, איז די אידישע באפעלקערונג געשטיגן צו 369.

די אידן האבן געשפילט א וויכטיגע ראלע אין דער עקאנאמיע פון דעם שטעטל:

• ביז 1921 זענען אלע געשעפטס-אנשטאלטונגען פון דעם שטעטל געווען אין יידישע הענט.
• די יוגנט-גרופעס האבן געהערט צו ציוניסטישע און ארטאדאקסישע ארגאניזאציעס.
• רוב אידן אין בערעזיוו זענען געווען ספינקער און זידיטשויאווער חסידים.
• פאר דער צווייטער וועלט־מלחמה האבן אידן אויסגעמאכט א גרויסן טייל פון דער באפעלקערונג, און כמעט די גאנצע צענטראלע גאס פון דעם דארף איז געווען באזעצט דורך זיי.

האלאקאוסט

מיט דער אקופאציע פון בערעזיוו אין מערץ 1939, זענען אידן פארפאלגט געווארן און ארויסגעשטויסן פון זייערע באשעפטיקונגען. אין 1940-41 זענען צענדליגער אידן פון בערעזיוו געדראפט געווארן אין צוואנגס-ארבעט באטאליאנען, און אנדערע זענען געדראפט געווארן פאר דינסט אויפן מזרח פראנט, וואו רוב זענען געשטארבן.

ביז 1941 איז די אידישע באפעלקערונג געשטיגן צו 376. אין דער צייט זענען עטליכע אידישע משפחות אן אונגארישער בירגערשאפט פארטריבן געווארן צו נאצי־אקופירטן אוקראינישן טעריטאריע, צו קאמענעץ-פאדאלסקי, און דארט דערמארדעט געווארן.

די הויפט דראמאטישע געשעענישן פון דעם האלאקאוסט אין בערעזיוו זענען געווען:

• דעם טאג נאך פסח תש"ד (16טן אפריל 1944), האט זיך אנגעהויבן די אלגעמיינע צוזאמענקלייבונג פון אלע בערעזיווער אידן.
• זיי זענען אלע גענומען געווארן צום געטא אין א יזא. די אידן זענען געצווינגען געווארן צו גיין צו פוס 7 קילאמעטער אין רעגן און בלאטע, מיט קליינע קינדער און בייביס אויף די הענט. די זשאנדארמען זענען געווען זייער אכזריותדיק. פון געטא זענען זיי טייל מאל גענומען געווארן צו ארבעט, רוב מאל אין שבת, בכװנה תחילה.
• פון געטא איזא זענען די איבריגע אידן פון בערעזיוו דעפארטירט געווארן קיין אוישוויץ דעם 19טן מאי 1944.
• א סך פון די בערעזיווער אידן זענען דערמארדעט געווארן אין אוישוויץ, און די וואס האבן איבערגעלעבט, האבן זיך באזעצט אין אנדערע ערטער.

היינט לעבן קיין אידן נישט אין בערעזיוו.

סטרוקטורן

יידישע סינאגאגע: פאר דער מלחמה איז אין בערעזיוו געווען א סינאגאגע, וועלכע אין דער סאוועטישער צייט איז איבערגעמאכט געווארן אין א קולטור-צענטער.

דער אידישער בית־עולם אין בערעזיוו איז געווען דער רוה-ארט פאר אידישע משפחות פון בערעזיוו און מעגליך אויך פון אנדערע נאענטע דערפער. עס איז שווער צוצוקומען צום בית־עולם, געפינענדיג זיך אין א פארמערס פעלד אויסער דעם שטעטל, אין דעם צפון-עק פון דער הויפט גאס, נאענט צו דער ארויסגאנג צו דארף ריאַפּיד, און איז שכייניש צו דעם קריסטלעכן בית־עולם. א צוים איז אינסטאלירט געווארן דורך ESJF אין 2015, און לויט זיי איז די בית החיים באשיצט, און אין גוטן צושטאנד. די פערימעטער לענג פון דעם בית־עולם איז 310 מעטער, און עס זענען דא 85 עקזיסטירנדע מצבות. די עלטסטע מצבה איז פון יאר 1830, כאטש לויט אנדערע דאטן איז די עלטסטע אויף דער קאדאסטרעלער מאפע פון 1864-1865. די נייעסטע מצבה איז פון יאר 1938. דער לאַנד-אייגנטום געהערט צו דער לאקאלער געמיינדע.

אנדערע באמערקענסווערטע אינפארמאציע און טוריזם

• פריע סעטאלמענט: די ערשטע זידלער זענען מעגלעך געווען סערביש-קראאטישע, פאלאווצע און דייטשן. דאס דארף איז חרוב געווארן דורך טאטארן און אן אייז-וואסער קאטאסטראפע, און איז שפעטער איבערגעבויט געווארן אויף ביידע זייטן פון טייך ריקא.
• עקאנאמיע: די הויפט באשעפטיקונג פון די איינוווינער איז געווען ערדארבעט, ווי אויך וואלדארבעט און האנדל.
• עלעקטריציטעט: אין 1936 האט עלעקטריציטעט שוין געבליצט אין דארפס־ראט, פון א גענעראטאר וואס איז געטריבן געווארן פון וואסער אין טעגזא'ס מיל.
• פארייניקטע פארשטעטלעך: אין 1967 זענען פארשידענע שכיינישע פארשטעטלעך ווי האראדי, יאסענעווע, קוזי, מאטיציא און פארטאמאני פארבונדן געווארן מיט בערעזיוו.
• צווייטע וועלט־מלחמה: אחוץ די יידישע קרבנות, האבן פיר איינוווינער עמיגרירט קיין סס"ר. דארפס־לייט האבן אונטערגעשטיצט פארטיזאנער, און 60 איינוווינער האבן זיך פרייוויליק אנגעשלאסן אין דער רויטער ארמיי, און זעקס אין דעם 1טן טשעכאסלאוואקישן ארמיי קארפוס. פון זיי זענען 9 באלוינט געווארן מיט סאוועטישע ארדענען און מעדאלן, און 25 זענען אומגעקומען אין קאמף. עס איז אויפגעשטעלט געווארן אן אבעליסק צו די דארפס־לייט וואס זענען אומגעקומען אין דעם קאמף קעגן די נאציס.
• טוריסטישע ערטער:
  • דער פלאשן־הויז (Будинок із пляшок): אן אייגנארטיקער הויז געבויט פון שאמפאניער פלעשער דורך וואסיל איוואנאוויטש וואווקטשאק, מיט א פאנטאן און א סטאטוע פון משיח'ס ארויפגאנג אין הימל.
  • היסטאריש־עטנאגראפישער מוזיי (Історико-краєзнавчий музей): געגרינדעט אין סעפטעמבער 1964, ענטהאלט אויסשטעלונגען פון אלטע זאכן, ארבעטס־געצייג, היים־אינלעבונג, געוועבטע פראדוקטן און ח"מ זאכן.
  • דענדראריום (Дендрарій): געשאפן אין 1970, אנטהאלט בערך צוויי טויזנט ביימער און סטרוקטורן אויף 1.5 העקטאר.