דרעפט:באטאניק
 |
דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס). |
באטאניק איז א טייל פון די ביאלאגישע וויסנשאפט וואס גיבט זיך אפ מיט אלעס ארום דער חכמה פון פלאנצן און געוויקסן, בלומען און ביימער, איר אנטוויקלונג, וויאזוי זי וואקסט, אירע פרוכט, אא"ו.
א וויכטיגער חלק פון באטאניק איז די וויסנשאפט וואס טיילט איין די געוויקסן אין גרופעס. נאך אן אפצווייג פון דער באטאניק איז די פיזיאלאגיע פון די געוויקסן, וואס שטודירט דעם מעטאבאליזם, די באוועגונג פון געוויקסן און אזוי ווייטער.
די שטודיע פון פלאנצן איז לעבנס-וויכטיג ווייל זיי זענען א פונדעמענטאלע טייל פון לעבן אויף דער ערד, פראדוצירנדיג עסנווארג און זויערשטאף, דורך וואס מענטשן און אנדערע באשעפענישן קענען לעבן. די געוויקסן טוען איינזאפן קוילן-שטאף (קארבאן דיאקסייד) און געבן ארויס זויער-שטאף (אקסעגין). אויך טוען געוויקסן צוזאמהאלטן די ערד און פארמיידן פארשוועמונגען.
היסטאָריע
אנגעהויבן פון די אור-אלטע צייטן איז די מענטשהייט געווען אינטערעסירט איבער געוויקסן, וויאזוי זיי צו פארוואנדלען אין עסן, וויאזוי זיי צו נוצן פאר היילונגען, אא"ו. אין מצרים און אין בבל האט מען געשריבן פארפירוסן מיט נעמען פון הייל-געוויקסן. אויך אין כינע און אין אינדיע האט מען געשריבן וועגן מעדיצין.
ביי די גריכן איז געווען א פילאזאף טהעאפראסטוס, אַ תלמיד פון אריסטאטעלעס, וועלכער האָט געשריבן צוויי ביכער וועגן געוויקסן. מענטשן רופן אים ביז הײנט "דער פאָטער פון באטאניק".
אין די 18טע יאָרהונדערט האָט דער שוועדישער געלערנטער קאַראָלוס ליננעוס אַײנגעפירט אַ סיסטעם פון לאַטיינישע נעמען פאַר יעדן געוויקס, וואס איז נאָך די אנגענומענע וועג פון קלאסיפיקאציע ביז היינט.
נושאים אין באטאניקע
אין די לערע פון באטאניקע לערנט מען וויאזוי געוויקסן ווערן אָרגאַניזירט: צו וועלכע משפּחה אָדער קאַטעגאָריע זיי געהערן; וויאזוי זיי זעען אויס: די סטרוקטור, די רויזן, בלומען און זאמען; וויאזוי זיי לעבן: פאָטאָסינטעז, באוואסערן, רעאַקציעס אויף זון און קלימאַט; די היסטאריע און אנטוויקלונג פון געוויקסן במשך די יארן און כעמיע פון געוויקסן, מיט'ן שטודירן סובסטאַנצן וואָס קענען היילן אָדער שאַפן נײע מעדיצינען.
היינטצייטיגע פארשונעגן
הײנט ניצט באָטאַניק מאָדערנע טעכנאָלאָגיע: מיקראָסקאָפּן, גענעטישע טעסטס און סאַטעליט־בילדער. מען פאָרשט וויאזוי געוויקסן קענען זיך צוגעפּאַסן צו קלימאַט־באַוואוסטע ענדערונגען, וויאזוי צו מאַכן די פלאנצונגען שטערקער קעגן קרענקען, און וויאזוי צו באַשיצן זעלטענע אדער אויסגעראטענע מינים.