3,258
רעדאגירונגען
ביטע זעט שמועס-בלאט. [אויב איינער וויל דאס צוריקדרייען, וועל איך זיך נישט קעגנשטעלן].
(אראביש ווערט שוין דערמאנט אויבן ("רב סעדיה גאון האט איבערגעזעצט די מגילה אויף אראביש...")) |
(ביטע זעט שמועס-בלאט. [אויב איינער וויל דאס צוריקדרייען, וועל איך זיך נישט קעגנשטעלן].) |
||
| שורה 7: | שורה 7: | ||
| שפת המקור = [[אראמיש]] | | שפת המקור = [[אראמיש]] | ||
}} | }} | ||
'''{{מנוקד|מְגִילַּת אַנְטִיוֹכוּס}}''' (אויך גערופן '''מגילת בני חשמונאי''') איז א פאפולערע קורצע שילדערונג פון די מלחמות פון די [[חשמונאים]] און פון דעם נס [[חנוכה]]. די מגילה איז איבערגעגעבן געווארן אין עטליכע [[אראמיש]]ע ווערסיעס, און איז איבערגעזעצט געווארן צו לשון קודש מערערע מאל. רב סעדיה גאון איז מייחס די מגילה צו די חשמונאים זעלבסט, אבער חוקרים נעמען אן אז עס שטאמט ווארשיינליך פון שפעטער, ארום דער תקופה פון די [[סבוראים]]. | '''{{מנוקד|מְגִילַּת אַנְטִיוֹכוּס}}''' (אויך גערופן '''מגילת בני חשמונאי'''){{הערה|אנדערע נעמען גענוצט געווארן דורך איינצלנע זענען "מגלה יונית" (סידורים "עבודת ישראל" און "אוצר התפילות") און "מגלת מתתיהו".}} איז א פאפולערע קורצע שילדערונג פון די מלחמות פון די [[חשמונאים]] און פון דעם נס [[חנוכה]]. די מגילה איז איבערגעגעבן געווארן אין עטליכע [[אראמיש]]ע ווערסיעס, און איז איבערגעזעצט געווארן צו לשון קודש מערערע מאל. רב סעדיה גאון איז מייחס די מגילה צו די חשמונאים זעלבסט, אבער חוקרים נעמען אן אז עס שטאמט ווארשיינליך פון שפעטער, ארום דער תקופה פון די [[סבוראים]]. | ||
דער מגילה איז דער איינציגער פארבליבענער חיבור פון חז"ל וואס איז געצילט צו שילדערן בלויז די געשעענישן פון נס חנוכה. כאטש וואס עס איז נישט א טייל פון תנ"ך, זענען געווען קהילות וואו מען פלעגט עס ליינען חנוכה, ענליך צו [[מגילת אסתר]] אום [[פורים]]. | דער מגילה איז דער איינציגער פארבליבענער חיבור פון חז"ל וואס איז געצילט צו שילדערן בלויז די געשעענישן פון נס חנוכה. כאטש וואס עס איז נישט א טייל פון תנ"ך, זענען געווען קהילות וואו מען פלעגט עס ליינען חנוכה, ענליך צו [[מגילת אסתר]] אום [[פורים]]. | ||
| שורה 14: | שורה 14: | ||
[[רב סעדיה גאון]] אין הקדמה צו זיין 'ספר הגלוי' שרייבט אז די פינף זין פון [[מתתיהו הכהן|מתתיהו]] האבן געשריבן די מגילה, ער רופט עס "כתאב בני חשמונאי" (ספר בני חשמונאי), און ציטירט דערפון א פסוק וואס געפינט זיך אין דער היינטיגער ווערסיע{{הערה|רב סעדיה גאון, '''ספר הגלוי''', פארעפנטליכט און איבערגעזעצט דורך אברהם אליהו הרכבי, אין "זיכרון לראשונים", מחברת חמישית, חוברת ראשונה: "השריד והפליט מספר האגרון וספר הגלוי", פטרבורג תרנ"ב. "וכמו שכתבו בני חשמנאי יהודה ושמעון ויוחנן ויונתן ואלעזר בני מתתיה ספר במה שעבר עליהם, הדומה לספר דניאל בלשון הכשדים."}}. פארהאן וואס לערנען אריין אין רב סעדיה גאונ'ס ווערטער אז ער איז דער וואס האט עס דער ערשטער אראפגעשריבן, באזירט אויף מסורות וואס ער האט מקבל געווען בעל פה פון די צייטן פון די חשמונאים{{הערה|[[#זייבלד|זייבלד]]}}. | [[רב סעדיה גאון]] אין הקדמה צו זיין 'ספר הגלוי' שרייבט אז די פינף זין פון [[מתתיהו הכהן|מתתיהו]] האבן געשריבן די מגילה, ער רופט עס "כתאב בני חשמונאי" (ספר בני חשמונאי), און ציטירט דערפון א פסוק וואס געפינט זיך אין דער היינטיגער ווערסיע{{הערה|רב סעדיה גאון, '''ספר הגלוי''', פארעפנטליכט און איבערגעזעצט דורך אברהם אליהו הרכבי, אין "זיכרון לראשונים", מחברת חמישית, חוברת ראשונה: "השריד והפליט מספר האגרון וספר הגלוי", פטרבורג תרנ"ב. "וכמו שכתבו בני חשמנאי יהודה ושמעון ויוחנן ויונתן ואלעזר בני מתתיה ספר במה שעבר עליהם, הדומה לספר דניאל בלשון הכשדים."}}. פארהאן וואס לערנען אריין אין רב סעדיה גאונ'ס ווערטער אז ער איז דער וואס האט עס דער ערשטער אראפגעשריבן, באזירט אויף מסורות וואס ער האט מקבל געווען בעל פה פון די צייטן פון די חשמונאים{{הערה|[[#זייבלד|זייבלד]]}}. | ||
אין די דרוקן פון ספר הלכות גדולות (בה"ג) שטייט אז "זקני בית שמאי ובית הלל הן כתבו מגילת בית חשמונאי, ועד עכשו לא עלה לדורות עד שיעמוד כהן לאורים ותומים", און עס באציט זיך ווארשיינליך צו דער מגילה. אבער אין די כתבי יד איז דער נוסח "מגילת תענית", און נישט מגילת חשמונאי{{הערה| | אין די דרוקן פון ספר הלכות גדולות (בה"ג) שטייט אז "זקני בית שמאי ובית הלל הן כתבו מגילת בית חשמונאי, ועד עכשו לא עלה לדורות עד שיעמוד כהן לאורים ותומים", און עס באציט זיך ווארשיינליך צו דער מגילה. אבער אין די כתבי יד איז דער נוסח "מגילת תענית", און נישט מגילת חשמונאי{{הערה|זעט {{אוצר החכמה|רבי שמעון קיירא|הלכות גדולות|155623|page=627|באנד=א|מקום הוצאה=בערלין|שנת הוצאה=תרמ"ח|מהדורה=רעד' ר"ע הילדעסהיימער|עמ=615|על פי כתב יד רומי|אבאנענטן=ניין}}, אין די הערות}}. אויך אינעם געדרוקטן נוסח זענען פארהאן וואס לערנען אריין אז עס באציט זיך צו מגילת תענית, וואס איז די טעמע פון יענע קאפיטל אין דעם בה"ג{{הערה|זעט: ורד נעם, '''מגילת תענית''', יד בן צבי: ירושלים תשס"ד, זייט 383 הערות 8}}. | ||
מנחם צבי קדרי האט אנאליזירט דאס ארמיש פון דער מגילה, און איז געקומען צו דער מסקנא אז עס איז געשריבן געווארן ארום דער צווייטער יארהונדערט{{הערה|{{JSTOR|מנחם צבי קדרי|באיזו ארמית נכתבה מגילת אנטיוכס|24373592|לשוננו|באנד ג' (תשי"ט), זייט 145-129}}}}. אנדערע שלאגן אפ דעם דאטום, בעיקר באזירט אויף היסטארישע פאקטארן. אריה כשר לייגט צו דערצו אז עס איז קענטיג אין דער מגילה'ס שפראך איינפלוס פון אראביש, און דאטירט די מגילה צווישן דער 8'טער און דער 10'טער יארהונדערט{{הערה| אריה כשר, "הרקע ההיסטורי לחיבורה של 'מגילת אנטיוכוס'", '''התקופה הסלווקית בארץ־ישראל''', תל אביב תש"ם, זייטן 85—10}}. איתי קגן מערקט אן אז דער נוסח פון דער מגילה אויף וועלכן די חוקרים האבן אלץ געקוקט איז געווען דער תימנ'ער, ווידער דער אייראפעאישן נוסח, וועלכער מ'טרעפט אויך אין דער קאירא גניזה, האט קלארע סימנים פון א סיריש אראמיש, און קיין שום אראבישער איינפלוס{{הערה|איתי קגן, "מגילת אנטיוכוס הארמית: בירורים לשוניים ראשוניים", לשוננו פו (תשפ"ד), זייט 119-145.}}. | מנחם צבי קדרי האט אנאליזירט דאס ארמיש פון דער מגילה, און איז געקומען צו דער מסקנא אז עס איז געשריבן געווארן ארום דער צווייטער יארהונדערט{{הערה|{{JSTOR|מנחם צבי קדרי|באיזו ארמית נכתבה מגילת אנטיוכס|24373592|לשוננו|באנד ג' (תשי"ט), זייט 145-129}}}}. אנדערע שלאגן אפ דעם דאטום, בעיקר באזירט אויף היסטארישע פאקטארן. אריה כשר לייגט צו דערצו אז עס איז קענטיג אין דער מגילה'ס שפראך איינפלוס פון אראביש, און דאטירט די מגילה צווישן דער 8'טער און דער 10'טער יארהונדערט{{הערה|אריה כשר, "הרקע ההיסטורי לחיבורה של 'מגילת אנטיוכוס'", '''התקופה הסלווקית בארץ־ישראל''', תל אביב תש"ם, זייטן 85—10}}. איתי קגן מערקט אן אז דער נוסח פון דער מגילה אויף וועלכן די חוקרים האבן אלץ געקוקט איז געווען דער תימנ'ער, ווידער דער אייראפעאישן נוסח, וועלכער מ'טרעפט אויך אין דער קאירא גניזה, האט קלארע סימנים פון א סיריש אראמיש, און קיין שום אראבישער איינפלוס{{הערה|איתי קגן, "מגילת אנטיוכוס הארמית: בירורים לשוניים ראשוניים", לשוננו פו (תשפ"ד), זייט 119-145.}}. | ||
== אינהאלט פון די מגילה == | == אינהאלט פון די מגילה == | ||
| שורה 48: | שורה 48: | ||
די מגילה איז אריגינעל געשריבן געווארן אין אראמיש. חוקרים זאגן אז דער סיבה דערצו איז וויבאלד דער שטייגער איז געווען צו שרייבן היסטאריע ביכער אין אראמיש. נתן פריד שרייבט אן אנדערע געדאנק, אז די מגילה האט געדינט ווי א תוספתא צו דעם תרגום אויף דער הפטרה. ער ווייזט אן אויף א כתב יד פון דעם תרגום פון דער הפטורה "רני ושמחי" פון שבת חנוכה, וועלכע איז באגלייט מיט א תוספתא אין פארעם פון א מגילה איבער נס חנוכה{{הערה|שם=פרידקי|[[#פריד|פריד]], זייט קי}}. | די מגילה איז אריגינעל געשריבן געווארן אין אראמיש. חוקרים זאגן אז דער סיבה דערצו איז וויבאלד דער שטייגער איז געווען צו שרייבן היסטאריע ביכער אין אראמיש. נתן פריד שרייבט אן אנדערע געדאנק, אז די מגילה האט געדינט ווי א תוספתא צו דעם תרגום אויף דער הפטרה. ער ווייזט אן אויף א כתב יד פון דעם תרגום פון דער הפטורה "רני ושמחי" פון שבת חנוכה, וועלכע איז באגלייט מיט א תוספתא אין פארעם פון א מגילה איבער נס חנוכה{{הערה|שם=פרידקי|[[#פריד|פריד]], זייט קי}}. | ||
רב סעדיה גאון האט איבערגעזעצט די מגילה אויף אראביש און געשריבן דערצו צוויי הקדמות, א לענגערע און א קירצערע, ווי זיין שטייגער אין אנדערע ספרים{{הערה| | רב סעדיה גאון האט איבערגעזעצט די מגילה אויף אראביש און געשריבן דערצו צוויי הקדמות, א לענגערע און א קירצערע, ווי זיין שטייגער אין אנדערע ספרים{{הערה|זעט [[#זייבלד|זייבלד]]}}. אין דער קאירא גניזה זענען געפונען געווארן נאך פארשידענע איבערזעצונגען צו דער מגילה אויסער רב סעדיה'ס; ווי אויך אנדערע נוסחאות פון דעם אראמישן אריגינאל{{הערה|מבוא צו '''מגילת בני חשמונאי''', אין '''הליווי בגלות''' לרב סעדיה גאון, הוצאות האוצר, ירושלים, תשע"ט}}. די מגילה איז אויך איבערגעזעצט געווארן אויף לשון קודש עטליכע מאל, און ערשיינט אין פארשידענע נוסחאות אין כתבי יד; נישטא כמעט קיין צוויי כתבי יד מיט דעם זעלבן נוסח{{הערה|[[#פריד3|פריד]], תשנ"ג}}. מיט דער צייט איז די מגילה געדרוקט געווארן, און איין באקאנטע נוסח דערפון איז פארשפרייט געווארן, מיט לייכטע שינויים פון דרוק צו דרוק{{הערה|[[#פריד|פריד]] זייט קיז}}. דער מגילה איז אנטהאלטן אין עטליכע כתבי יד פון דעם תנ"ך, און אין פארשידענע סידורים{{הערה|ווי: סידור "בית עובד", ליוורנו, תרכ"ב; סידור "עבודת ישראל", רעדלהיים, תרכ"ח; סידור "אוצר התפילות", ווילנא, תרפ"ח}}. | ||
די מגילה איז צום ערשטן מאל געדרוקט געווארן אין ואדי אלחיגארה, שפּאניע אין אראמיש און לשון קודש אין יאר ה'ר"מ{{הערה|{{הספרייה הדיגיטלית|2=מגלת אנטיוכוס: בארמית ובעברית. ר"ם|3=990019304970205171}}; דער העברעאישער טעקסט ווידער-רעדאגירט אין {{צ-זשורנאל|יששכר יואל|מגלת אנטיוכוס, דפוס ראשון|קרית ספר|לז|עמ=132–136|שנת הוצאה=תשכ"ב|קישור=https://bookreader.nli.org.il/NliBookViewer/?ie_pid=IE47209640#page/n0/mode/2up}}}}. די אראמישע טעקסט איז רעדאגירט געווארן דורך צבי הירש פיליפּאָווסקי פון א מאנוסקריפּט אינעם בריטישן מוזעום{{הערה|{{היברובוקס|צבי פיליפאווסקי|מגלת אנטיוכוס|33150|מקום הוצאה=לאנדאן|שנת הוצאה=תרי"א}}, געדרוקט הונטער ספר מבחר הפנינים.}}. יעללינעק האט ארויסגעגעבן א צווייטן מאנוסקריפּט{{הערה|{{היברובוקס|אהרן יעללינעק|בית המדרש|30913|page=38|באנד=ו|שנת הוצאה=תרל"ח|עמ=4–8}}}} און יעקב טאפראווער א דריטע{{הערה|{{צ-זשורנאל|יעקב טאפראווער|מגלת אנטיוכוס|כבוד הלבנון|עמ=17–28|סדרה=שנה י', נומער ד|שנת הוצאה=תרל"ד|קישור=https://www.nli.org.il/he/newspapers/hlb/1873/09/10/01/page/25}}}}. די פולקאמסטע אויסגאבע איז די פון מ. גאסטער, וואס איז באזירט אויף זעקס מאנוסקריפּטן{{הערה|[https://www.google.com/books/edition/Transactions_of_the_Ninth_International/0RTgAAAAMAAJ?hl=en&gbpv=1&pg=PA17&printsec=frontcover Transactions of the Ninth International Congress of Orientalists, 2 (1893), 17—27]|כיוון=שמאל}}; ש.א. ווערטהיימער האט ארויסגעגעבן נאך א מאנוסקריפּט אין "לקט מדרשים"{{הערה|{{היברובוקס|שלמה אהרן ווערטהיימער|לקט מדרשים|32899|page=42|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תרס"ג|עמ=יג, ב – יח, א}}}}; א פאקסימילע אויסגאבע פון אן אייראפעישער ווערסיע{{הערה|L. Nemoy, ''The Scroll of Antiochus: Facsimile of Codex Hebrew +51 in the Yale University Library''. New Haven, 1952; {{כתיב|Yale University Library, Ms. Hebrew +51|990001897910205171|יאנאווע, איטאליע ה'שי"ט}}}}; א קריטישע אויסגאבע, באזירט אויף תימנ'ער טעקסטן צוגעשטעלט מיט ניקוד העכער די שורות{{הערה|מ.צ. קדרי, "מגילת אנטיוכוס הארמית", בר-אילן, ספר השנה, א (תשכ"ג), 81–105; בר-אילן, ספר השנה, יא (תשכ"ד), 178–214}}. די ווערסיע פון [[יהודה דוד אייזענשטיין|י.ד. אייזנשטיין]]{{הערה|אין [https://beta.hebrewbooks.org/reader/reader.aspx?sfid=2603#p=203 אוצר מדרשים (תרע"ה), 185–189] ([https://www.sefaria.org/Otzar_Midrashim%2C_Chanukah%2C_Megilat_Antiochus%2C_Called_%22The_Greek_Scroll%22?lang=he טעקסט])}} איז אן אומגעענדערטע איבערדרוק פונעם טעקסט פון סלוצקי (ווארשע תרכ"ג). די מגילה איז איבערגעזעצט געווארן אויך אויף לאטייניש, דייטש, שפּאניש, פּערסיש, אונגאריש, ענגליש און אידיש. | די מגילה איז צום ערשטן מאל געדרוקט געווארן אין ואדי אלחיגארה, שפּאניע אין אראמיש און לשון קודש אין יאר ה'ר"מ{{הערה|{{הספרייה הדיגיטלית|2=מגלת אנטיוכוס: בארמית ובעברית. ר"ם|3=990019304970205171}}; דער העברעאישער טעקסט ווידער-רעדאגירט אין {{צ-זשורנאל|יששכר יואל|מגלת אנטיוכוס, דפוס ראשון|קרית ספר|לז|עמ=132–136|שנת הוצאה=תשכ"ב|קישור=https://bookreader.nli.org.il/NliBookViewer/?ie_pid=IE47209640#page/n0/mode/2up}}}}. די אראמישע טעקסט איז רעדאגירט געווארן דורך צבי הירש פיליפּאָווסקי פון א מאנוסקריפּט אינעם בריטישן מוזעום{{הערה|{{היברובוקס|צבי פיליפאווסקי|מגלת אנטיוכוס|33150|מקום הוצאה=לאנדאן|שנת הוצאה=תרי"א}}, געדרוקט הונטער ספר מבחר הפנינים.}}. יעללינעק האט ארויסגעגעבן א צווייטן מאנוסקריפּט{{הערה|{{היברובוקס|אהרן יעללינעק|בית המדרש|30913|page=38|באנד=ו|שנת הוצאה=תרל"ח|עמ=4–8}}}} און יעקב טאפראווער א דריטע{{הערה|{{צ-זשורנאל|יעקב טאפראווער|מגלת אנטיוכוס|כבוד הלבנון|עמ=17–28|סדרה=שנה י', נומער ד|שנת הוצאה=תרל"ד|קישור=https://www.nli.org.il/he/newspapers/hlb/1873/09/10/01/page/25}}}}. די פולקאמסטע אויסגאבע איז די פון מ. גאסטער, וואס איז באזירט אויף זעקס מאנוסקריפּטן{{הערה|[https://www.google.com/books/edition/Transactions_of_the_Ninth_International/0RTgAAAAMAAJ?hl=en&gbpv=1&pg=PA17&printsec=frontcover Transactions of the Ninth International Congress of Orientalists, 2 (1893), 17—27]|כיוון=שמאל}}; ש.א. ווערטהיימער האט ארויסגעגעבן נאך א מאנוסקריפּט אין "לקט מדרשים"{{הערה|{{היברובוקס|שלמה אהרן ווערטהיימער|לקט מדרשים|32899|page=42|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תרס"ג|עמ=יג, ב – יח, א}}}}; א פאקסימילע אויסגאבע פון אן אייראפעישער ווערסיע{{הערה|L. Nemoy, ''The Scroll of Antiochus: Facsimile of Codex Hebrew +51 in the Yale University Library''. New Haven, 1952; {{כתיב|Yale University Library, Ms. Hebrew +51|990001897910205171|יאנאווע, איטאליע ה'שי"ט}}}}; א קריטישע אויסגאבע, באזירט אויף תימנ'ער טעקסטן צוגעשטעלט מיט ניקוד העכער די שורות{{הערה|מ.צ. קדרי, "מגילת אנטיוכוס הארמית", בר-אילן, ספר השנה, א (תשכ"ג), 81–105; בר-אילן, ספר השנה, יא (תשכ"ד), 178–214}}. די ווערסיע פון [[יהודה דוד אייזענשטיין|י.ד. אייזנשטיין]]{{הערה|אין [https://beta.hebrewbooks.org/reader/reader.aspx?sfid=2603#p=203 אוצר מדרשים (תרע"ה), 185–189] ([https://www.sefaria.org/Otzar_Midrashim%2C_Chanukah%2C_Megilat_Antiochus%2C_Called_%22The_Greek_Scroll%22?lang=he טעקסט])}} איז אן אומגעענדערטע איבערדרוק פונעם טעקסט פון סלוצקי (ווארשע תרכ"ג). די מגילה איז איבערגעזעצט געווארן אויך אויף לאטייניש, דייטש, שפּאניש, פּערסיש, אונגאריש, ענגליש און אידיש. | ||
| שורה 55: | שורה 55: | ||
עס איז געווען איינגעפירט אין פילע קהילות צו ליינען די מגילה [[שבת חנוכה]]. עס איז מעגליך אז טייל פלעגן עס ליינען מיט א ברכה בשם ומלכות, וויבאלד דער רי"ד האט געדארפט ארויסשרייבן אז מ'מאכט נישט קיין ברכה דערויף{{הערה|תוספות רי"ד, סוכה דף מד עמוד ב; שבלי הלקט שבולת קעד}}. | עס איז געווען איינגעפירט אין פילע קהילות צו ליינען די מגילה [[שבת חנוכה]]. עס איז מעגליך אז טייל פלעגן עס ליינען מיט א ברכה בשם ומלכות, וויבאלד דער רי"ד האט געדארפט ארויסשרייבן אז מ'מאכט נישט קיין ברכה דערויף{{הערה|תוספות רי"ד, סוכה דף מד עמוד ב; שבלי הלקט שבולת קעד}}. | ||
אין [[תימן]] איז געווען דער מנהג עס ליינען שבת חנוכה פאר מנחה. מ'האט עס געליינט אזוי ווי א קריאה, ווען זיי פלעגן ליינען א פסוק פון דער מגילה אין אראמיש, און דערנאך דער תפסיר פון רב סעדיה גאון אויפ'ן פסוק. אין שפעטערע כתבי יד פון דעם תימנ'ער תכלאל האבן זיי אריינגעשטעלט אויך די איבערזעצונג אויף לשון הקודש, און זיי האבן געליינט א פסוק לשון קודש, אראמיש, און דערנאך דער | אין [[תימן]] איז געווען דער מנהג עס ליינען שבת חנוכה פאר מנחה. מ'האט עס געליינט אזוי ווי א קריאה, ווען זיי פלעגן ליינען א פסוק פון דער מגילה אין אראמיש, און דערנאך דער "תפסיר" (אראבישער איבערזעצונג) פון רב סעדיה גאון אויפ'ן פסוק. אין שפעטערע כתבי יד פון דעם תימנ'ער תכלאל האבן זיי אריינגעשטעלט אויך די איבערזעצונג אויף לשון הקודש, און זיי האבן געליינט א פסוק לשון קודש, אראמיש, און דערנאך דער תפסיר. רבי יצחק רצאבי שרייבט אז דאס איז געקומען פון א טעות פון די וואס האבן פארשטאנען אז דער אראמישע נוסח איז א תרגום אויף דעם לשון קודש, און נישט פארקערט{{הערה|[[#רצאבי|רצאבי]] זייט מט}}. | ||
מ'טרעפט דעם מנהג פון ליינען די מגילה אין די מנהגים פון [[גרדאייא]], [[אלזשיר]], און פון די קרימטשאקעס{{הערה|[[#פריד|פריד]], זייט 17-21}}. נתן פריד ווייזט אן אז עס איז מעגליך אז אויך אין אשכנז און אין פראנקרייך האט מען עס אמאל געליינט חנוכה, וויבאלד דער מגילה איז געטראפן געווארן אין אן אשכנזישער מגילה פון הפטורות{{הערה|[[#פריד|פריד]], זייט 18}}. | מ'טרעפט דעם מנהג פון ליינען די מגילה אין די מנהגים פון [[גרדאייא]], [[אלזשיר]], און פון די קרימטשאקעס{{הערה|[[#פריד|פריד]], זייט 17-21}}. נתן פריד ווייזט אן אז עס איז מעגליך אז אויך אין אשכנז און אין פראנקרייך האט מען עס אמאל געליינט חנוכה, וויבאלד דער מגילה איז געטראפן געווארן אין אן אשכנזישער מגילה פון הפטורות{{הערה|[[#פריד|פריד]], זייט 18}}. | ||
| שורה 62: | שורה 62: | ||
== היסטאריטעט == | == היסטאריטעט == | ||
די געשיכטע פון חנוכה אין די מגילה ווערט געשילדערט אנדערש ווי וואס עס ווערט באשריבן אין [[ספר מקבים א']] און [[ספר מקבים ב'|ב']], אדער אין די ספרים פון [[יוסף בן מתתיהו]] און [[יוסיפון]]{{הערה|[[#פריד|פריד]], זייט קט}}. לויט די מגילה איז יהודה אומגעקומען איידער נס חנוכה{{הערה|פסוק נו}}, און בחייו פון זיין פאטער מתתיהו{{הערה|פסוק ס}}; ווידעראום לויט די אנדערע מקורות איז ער אומגעקומען דורכאויס א מלחמה וואס איז פארגעקומען יארן נאך נס חנוכה{{הערה|{{מקבים|א|ט}}.}}, און מתתיהו איז גאר נפטר געווארן איידער נס חנוכה{{הערה|{{מקבים|א|ב}}.}}. לויט די מגילה איז ניקנור גע'הרג'עט געווארן אין דער ערשטער שלאכט פון די חשמנואים, אבער לויט אנדערע מקורות איז ניקנור געפאלן | די געשיכטע פון חנוכה אין די מגילה ווערט געשילדערט אנדערש ווי וואס עס ווערט באשריבן אין [[ספר מקבים א']] און [[ספר מקבים ב'|ב']], אדער אין די ספרים פון [[יוסף בן מתתיהו]] און [[יוסיפון]]{{הערה|[[#פריד|פריד]], זייט קט}}. לויט די מגילה איז יהודה אומגעקומען איידער נס חנוכה{{הערה|פסוק נו}}, און בחייו פון זיין פאטער מתתיהו{{הערה|פסוק ס}}; ווידעראום לויט די אנדערע מקורות איז ער אומגעקומען דורכאויס א מלחמה וואס איז פארגעקומען יארן נאך נס חנוכה{{הערה|{{מקבים|א|ט}}.}}, און מתתיהו איז גאר נפטר געווארן איידער נס חנוכה{{הערה|{{מקבים|א|ב}}.}}. לויט די מגילה איז ניקנור גע'הרג'עט געווארן אין דער ערשטער שלאכט פון די חשמנואים, אבער לויט אנדערע מקורות איז ניקנור געפאלן אין מלחמות נאך נס חנוכה{{הערה|שם=מקבאז|{{מקבים|א|ז}}.}}. לויט די מגילה זענען די שלאכטן איידער נס חנוכה געווען קעגן בגריס, אבער לויט אנדערע מקורות איז בגריס (באקכידעס) אריין אין בילד אין די נאכפאלגנדע געשעענישן{{הערה|שם=מקבאז}}. | ||
נתן פריד ווייזט אן אויף געוויסע פרטים וואס לויט אים איז די ווערסיע פון די מגילה ריכטיגער ווי וואס ווערט געברענגט אין אנדערע מקורות, וועלכע האבן פרובירט אויסצובעסערן די מעשה. צום ביישפיל, דאס וואס שטייט אין דער מגילה אז אלעזר האט זיך דערטרונקען אין די געדערים פון אן עלעפאנט, האט אויסגעזען צו מיאוס פאר די היסטאריקער, וועלכע האבן דערפאר געשריבן אז ער איז צעדריקט געווארן פון דעם עלעפאנט. אזוי אויך | נתן פריד ווייזט אן אויף געוויסע פרטים וואס לויט אים איז די ווערסיע פון די מגילה ריכטיגער ווי וואס ווערט געברענגט אין אנדערע מקורות, וועלכע האבן פרובירט אויסצובעסערן די מעשה. צום ביישפיל, דאס וואס שטייט אין דער מגילה אז אלעזר האט זיך דערטרונקען אין די געדערים פון אן עלעפאנט, האט אויסגעזען צו מיאוס פאר די היסטאריקער, וועלכע האבן דערפאר געשריבן אז ער איז צעדריקט געווארן פון דעם עלעפאנט. אזוי אויך האבן די היסטאריקער אויסגעלאזט דאס וואס שטייט אינעם תימנ'ער נוסח, אז אנטיוכוס איז באגאנגען זעלבסטמארד{{הערה|שם=פרידקי}}. | ||
מאיר למברסקי איז זיין ספר "על התשועות" נעמט אן אז דער אנטיוכוס פון דער מגילה איז אנטיוכוס אייפאטאר, א זון פון אנטיוכוס עפיפאנעס איבער וועמען די אנדערע מקורות רעדן{{הערה|{{אוצר החכמה|מאיר למברסקי|על התשועות|181698|ירושלים, תשס"ו, זייט ה|page=10}}}}. אזוי דערציילט ער אלעס וואס ווערט געברענגט אין ספרי מקבים אין די תקופה פון אנטיוכוס עפיפאנעס, און אלעס פון די מגילה ביי די תקופה פון אנטיוכוס אייפאטאר. | מאיר למברסקי איז זיין ספר "על התשועות" נעמט אן אז דער אנטיוכוס פון דער מגילה איז אנטיוכוס אייפאטאר, א זון פון אנטיוכוס עפיפאנעס איבער וועמען די אנדערע מקורות רעדן{{הערה|{{אוצר החכמה|מאיר למברסקי|על התשועות|181698|ירושלים, תשס"ו, זייט ה|page=10}}}}. אזוי דערציילט ער אלעס וואס ווערט געברענגט אין ספרי מקבים אין די תקופה פון אנטיוכוס עפיפאנעס, און אלעס פון די מגילה ביי די תקופה פון אנטיוכוס אייפאטאר. | ||